آزادی بهشتیان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله بحث در مورد آزادی عمل و انتخاب بهشتیان می‌باشد.
جنت عدن یدخلونها تجری من تحتها الانهـر لهم فیها ما یشآءون...
«باغ‌هائی از
بهشت جاویدان است که همگی وارد آن می‌شوند، نهرها از زیر آن جریان دارد و هر چه را بخواهند در آنجا هست!».
این
آیه سرای پرهیزکاران را که قبلا بطور سربسته بیان شد، توصیف کرده می‌گوید: سرای پرهیزکاران باغ‌های جاویدان بهشت است که همگی وارد آن می‌شوند (جنات عدن یدخلونها).
نهرهای جاری از پای درختان آنها می‌گذرد (تجری من تحتها الانهار). تنها مساءله باغ و درخت مطرح نیست، بلکه هر چه بخواهند در آنجا هست (لهم فیها ما یشاءون). بعضی از مفسران از مقدم بودن (لهم فیها) بر ما (یشاءون) انحصار استفاده کرده‌اند یعنی تنها در آنجا است که
انسان هر چه را بخواهد می‌یابد و گرنه چنین امری در
دنیا غیر ممکن است!.
ان الذین سبقت لهم منا الحسنی... • لایسمعون حسیسها وهم فی ما اشتهت انفسهم خــلدون.
«(اما) کسانی که وعده نیک از قبل به آنها داده‌ایم (یعنی مؤمنان صالح) از آن دور نگاهداشته می‌شوند. آنها صدای
آتش دوزخ را نمی‌شنوند و در آنچه دلشان بخواهد جاودانه متنعم هستند».
این آیه حالات مؤمنان راستین و مردان و زنان با ایمان را بازگو می‌کند تا در مقایسه با یکدیگر وضع هر دو مشخص‌تر شود. نخست می‌گوید: (کسانی که به خاطر
ایمان و اعمال صالحشان وعده نیک به آنها از قبل داده‌ایم از این
آتش هولناک و وحشتناک دورند (ان الذین سبقت لهم منا الحسنی اولئک عنها مبعدون).
اشاره به اینکه ما به تمام وعده‌هائی که به مؤمنان در این
جهان داده‌ایم
وفا خواهیم کرد که یکی از آنها دور شدن از
آتش دوزخ است.
اذلک خیر‌ام جنة الخلد... • لهم فیها ما یشاءون خــلدین...
«بگو آیا این بهتر است یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده؟ بهشتی که پاداش اعمال آنها و قرارگاهشان است. هر چه بخواهند در آنجا برای آنها فراهم است، جاودانه در آن خواهند ماند، این وعده‌ای است مسلم که پروردگارت بر عهده گرفته است».
این سؤ ال و داوری طلبیدن نه به خاطر آن است که کسی تردید در این امر داشته باشد، و نه اینکه آن عذاب‌های دردناک وحشتناک قابل موازنه و مقایسه با این نعمت‌های بی‌نظیر باشد، بلکه این گونه سؤال‌ها و داوری طلبیدن‌ها برای بیدار ساختن وجدان‌های خفته است که آنها را در برابر یک امر بدیهی و بر سر دو راهی قرار دهند.
اگر در پاسخ بگویند آن نعمت‌ها بهتر است و برتر است (که حتما باید بگویند) خود را محکوم کرده‌اند که اعمالشان بر ضد آن است، و اگر بگویند آن
عذاب بر این
نعمت برتری دارد سند بی‌عقلی خود را امضاء نموده‌اند، و این درست به آن می‌ماند که ما به جوان گریزپائی که مدرسه و دانشگاه را ترک گفته، هشدار می‌دهیم و می‌گوئیم ببین آنها که از علم و دانش فرار کردند و در آغوش فساد افتادند جایشان
زندان است آیا زندان بهتر است یا رسیدن به مقامات عالی؟!
لهم فیها فـکهة و لهم ما یدعون.
لهم ما یشاءون عند ربهم.
.. ولکم فیها ما تشتهی انفسکم ولکم فیها ما تدعون.
«برای آنها در
بهشت،
میوه بسیار لذت بخشی است و هر چه بخواهند در
اختیار آنها خواهد بود. آنچه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنها موجود است، و این است جزای نیکوکاران. ما یاران و مددکاران شما در زندگی
دنیا و در
آخرت هستیم و برای شما هر چه بخواهید در بهشت فراهم است و هر چه طلب کنید به شما داده می‌شود».
از آیات دیگر
قرآن به خوبی استفاده می‌شود که غذای بهشتیان تنها میوه نیست، ولی تعبیر
آیه فوق نشان می‌دهد که میوه آن هم میوه‌های مخصوصی که با میوه‌های این
جهان بسیار متفاوت است برترین غذای بهشتی است، و حتی در این جهان نیز میوه به گواهی غذاشناسان بهترین و مناسب‌ترین غذا برای انسان است.
والذین ءامنوا وعملوا الصـلحـت فی روضـات الجنات لهم ما یشاءون عند ربهم ذلک هو الفضل الکبیر.
«در آن
روز ستمگران را می‌بینی که از اعمالی که انجام داده‌اند سخت بیمناکند، اما آنها را فرو می‌گیرد، اما کسانی که
ایمان آوردند و
عمل صالح انجام دادند در بهترین باغ‌های بهشتند، و هر چه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنها فراهم است این است فضل بزرگ».
در تفسیر
مجمع البیان شاءن نزولی برای آیات ۲۳ تا ۲۶ این سوره از
پیامبر گرامی
اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است که حاصلش چنین است:
هنگامی که پیامبر وارد
مدینه شد و پایه‌های اسلام محکم گردید،
انصار گفتند ما خدمت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌رسیم و عرض می‌کنیم: اگر مشکلات مالی پیدا شد این اموال ما بدون هیچگونه قید و
شرط در
اختیار تو قرار دارد، هنگامی که این سخن را خدمتش عرض کردند
آیه قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی: (بگو من مزدی از شما در برابر
رسالت جز محبت نزدیکانم نمی‌طلبم) نازل شد، و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر آنها
تلاوت کرد سپس فرمود نزدیکان مرا بعد از من
دوست دارید، آنها با خوشحالی و
رضا و
تسلیم از محضرش بیرون آمدند، اما منافقان گفتند این سخنی است که او بر
خدا،
افترا بسته، و هدفش این است که ما را بعد از خود در برابر خویشاوندانش
ذلیل کند آیه بعد نازل شد‌ام یقولون افتری علی الله کذبا، و به آنها پاسخ گفت، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به سراغ آنان فرستاد و آیه را بر آنها
تلاوت کرد، گروهی پشیمان شدند و
گریه کردند و سخت ناراحت گشتند آیه سوم نازل گردید: و هو الذی یقبل التوبة عن عباده. پیامبر به سراغ آنها فرستاد و آنها را بشارت داد که توبه خالصانه آنان مقبول درگاه خدا است.
لهم ما یشاءون فیها و لدینا مزید.
«هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست و نزد ما نعمت‌های اضافی دیگری است (که به فکر هیچکس نمی‌رسد)».
تعبیری از این زنده‌تر و رساتر و دل‌انگیزتر تصور نمی‌شود، نخست می‌گوید بهشتیان هر چه بخواهند (با وسعت معنی این جمله) از انواع مواهب بدون استثناء، در اختیارشان قرار می‌گیرد، و افزون بر این نعمت‌ها و مواهبی است که هرگز به فکر هیچ انسانی نرسیده، و از خاطر هیچکس خطور نکرده، اما
خداوند رحمان و
رحیم که پرهیزگاران بهشتی را مشمول الطاف خاصش کرده از آن نعمت‌ها نیز بهره‌مند می‌سازد، و به این ترتیب نعمت‌های بهشتی ابعاد فوق‌العاده گسترده‌ای را که با هیچ بیانی قابل توصیف نیست پیدا می‌کند.
وسیق الذین اتقوا ربهم الی الجنة زمرا... • وقالوا الحمد لله الذی صدقنا وعده واورثنا الارض نتبوا من الجنة حیث نشاء...
«و کسانی که تقوای الهی پیشه کردند گروه گروه به سوی بهشت برده می‌شوند، هنگامی که به آن می‌رسند درهای بهشت گشوده می‌شود، و نگهبانان به آنها می‌گویند:
سلام بر شما! گوارا باد این نعمت‌ها برایتان! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید. آنها می‌گویند:
حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که به وعده خویش درباره ما
وفا کرد و
زمین (بهشت) را میراث ما قرار داد که هر جا را بخواهیم منزلگاه خود قرار دهیم، چه خوب است پاداش عمل کنندگان!».
تعبیر به (سیق) (از ماده سوق بر وزن شوق به معنی راندن) در اینجا سؤال‌انگیز است، و توجه بسیاری از مفسران را به سوی خود جلب کرده، زیرا این تعبیر در مواردی است که کاری بدون شوق و تمایل درونی انجام می‌گیرد، این تعبیر درباره دوزخیان صحیح است اما درباره بهشتیان که مشتاقا به سوی بهشت می‌روند چرا؟
بعضی این تعبیر را به خاطر آن دانسته‌اند که بسیاری از بهشتیان در انتظار دوستانشانند. و بعضی به خاطر این می‌دانند که شوق لقای پروردگار آنچنان پرهیزگاران را مجذوب خود ساخته که به غیر او - حتی بهشت - نمی‌پردازند. بعضی نیز گفته‌اند مرکب‌های آنها را به سرعت به سوی بهشت می‌رانند. جمله (طبتم) از ماده (طیب) (بر وزن صید) به معنی پاکیزگی است، و چون بعد از سلام و درود قرار گرفته مناسب این است که مفهوم (انشائی) داشته باشد، یعنی پاک و پاکیزه باشید و خوش و خرم بمانید. بهشتیان، با توجه به سلسله مراتب و مقامات معنوی ساکن آنها می‌شوند، بنابراین آزادی آنها در همان باغ‌های وسیعی از بهشت است که در
اختیار آنها است، نه مقامات بالاتری که خود را شایسته آن نمی‌بینند و اساسا هرگز چنین تقاضائی را هم ندارند.
... وفیها ما تشتهیه الانفس وتلذ الاعین وانتم فیها خــلدون.
«ظرفها (غذا) و جامها (شراب طهور) از
طلا گرداگرد آنها مى‌گردانند، و در آن (بهشت ) آنچه
دل مى‌خواهد و
چشم از آن لذت مى برد وجود دارد، و شما در آن همیشه خواهید ماند».
این آیات پاداش بندگان خالص خدا و مؤمنان صالحی را که در آیات قبل توصیف آنها به میان آمده بود بیان می‌کند، و
بهشت جاویدان را با هفت
نعمت ارزنده به آنها نوید می‌دهد. به این ترتیب پذیرائی کننده واقعی از آنها
خدا است که از میهمانان خودش
دعوت کرده می‌گوید: بفرمائید و وارد بهشت شوید! سپس به نخستین نعمت اشاره کرده، می‌افزاید.
ان المتقین فی جنت ونعیم• وامددنـهم بفـکهة ولحم مما یشتهون.
«اما پرهیزگاران در میان باغ‌های بهشت و نعمت‌های فراوان جای دارند. همواره از انواع میوه‌ها و گوشت‌ها از هر نوع تمایل داشته باشند در
اختیار آنها می‌گذاریم».
به دنبال بحث‌هائی که در آیات قبل، پیرامون کیفرهای مجرمان و عذاب‌های دردناک آنها گذشت در آیات مورد بحث، به نقطه مقابل آنها یعنی مواهب فراوان و پاداش‌های بیکران مؤمنان و پرهیزگاران اشاره می‌کند، تا در یک مقایسه روشن موقعیت هر کدام واض‌حتر شود. تعبیر به (متقین) (پرهیزگاران) به جای (مؤمنین) به خاطر آن است که این عنوان هم
ایمان را دربردارد، و هم جنبه‌های
عمل صالح را، به خصوص اینکه تقوی در یک مرحله مقدمه و پایه ایمان است
ان المتقین فی جنت ونعیم• وامددنـهم بفـکهة ولحم مما یشتهون.
(امددناهم) از ماده (امداد) به معنی ادامه و افزایش و اعطاء است، یعنی میوه‌ها و غذاهای بهشتی آنچنان نیست که با تناول کردن کمبودی پیدا کند، و یا مثل و یا همچون میوه‌های دنیا که در فصول
سال نوسان زیادی دارد تغییری در آن حاصل شود، بلکه همیشگی و جاودانی و مستمر است.
تعبیر (مما یشتهون) (از آنچه بخواهند) نشان می‌دهد که بهشتیان در انتخاب نوع و کمیت و کیفیت این میوه‌ها و غذاها، کاملا آزادند، هر آنچه بخواهند در
اختیار دارند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «آزادی بهشتیان».
