آیات صفت مکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات نسبت دهنده
صفت مکر به
خدا را آیات صفت
مکر گویند.
"
مکر" به معناى
تدبیر است، چه در کار
بد باشد و یا در کار
خوب.
در
مفردات و
اقرب الموارد آمده است:
مکر آن است که شخص را با
حیله ای، از مقصودش منصرف کنى و آن دو نوع است:
محمود و
مذموم. محمود این است که از آن کار، طرف خوب و پسندیده اش مراد باشد و مذموم به عکس است.
قاموس اللغة و
صحاح،
مکر را حیله و
خدعه معنا کرده اند، که البته این دو
کتاب لغت، معناى غالب را در نظر گرفته اند.
واژه "
مکر" و مشتقات آن، ۴۳ بار در
قرآن به کار رفته است که از آن میان در پنج آیه "
صفت مکر" به
خداوند نسبت داده شده است:
۱.
آیه ۵۴
سوره آل عمران: "و
مکروا و مکرالله و الله خیر الماکرین؛ آن ها (
جهودان) نیرنگ ساختند - براى
کشتن عیسی - و
خدا هم به سزایشان
نیرنگ ساخت. و
خدا بهترین نیرنگ سازان - چاره سازان - است " .
۲. آیه ۳۰
سوره انفال: "و اذیمکر بک الذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک و یمکرون و یمکرالله والله خیر الماکرین؛ و (یادکن) آن گاه که کسانى که
کافر شدند بد اندیشى مى کردند - در
دارالندوة - که تو را به بند کشند یا بکشند یا بیرون کنند، آن ها بد اندیشى مى کردند و
خدا چاره نهان مى کرد - مکرشان را بدیشان برمى گرداند - و
خدا بهترین چاره کنندگان است ".
۳. آیه ۵۰
سوره نمل: "و
مکروا مکراً و
مکرنا مکراً و هم لا یشعرون؛ و نیرنگى ساختند، و ما نیز نیرنگى ساختیم؛ ولى چاره و نیرنگ ما را درنمى یافتند " .
۴. آیه ۲۱
سوره یونس: "واذا اذقنا الناس رحمة من بعد ضراء مستهم اذا لهم
مکر فى آیاتنا قل الله أسرع مکراً ان رسلنا یکتبون ما تمکرون؛ و چون
مردم را از پس گزندى که بدیشان رسیده باشد
رحمتی -
نعمت و
آسایش - بچشانیم آن گاه در
آیات ما بداندیشى و نیرنگ مى کنند - بهانه هاى بى جا مى آورند - بگو: خداى زودتر
تدبیر و نیرنگ تواند کرد. همانا
فرستادگان ما -
فرشتگان - آن چه بداندیشى مى کنید مى نویسند.
۵. آیه ۴۲
سوره رعد: "وقد مکرالذین من قبلهم فلله
المکر جمیعاً ...؛ و همانا کسانى که پیش از آن ها بودند ،
نیرنگ ساختند
برای آن ها سودی نکرد زیرا که همه نیرنگ ها خداى راست ... " .
گفتنى است که در
آیات ۹
سوره بقره و ۱۴۲
سوره نساء،
خدعه و
فریب نیز به
خداوند نسبت داده شده است.
در تفسیر این آیات که خدعه و نیرنگ را به
خدا نسبت داده و یا فریب دادن
خدا را مطرح نموده، باید گفت:
اولاً، منظور از "
مکر خدا " در این آیات همان
تدبیر خداوند و تقدیراتى است که منجر به
حرمان و
عذاب بدکاران مى شود و این تدبیر در مرتبه دوم یعنى پس از
مکر بندگان است و به مقتضاى
عدالت، این
مکر الهی و یا همان تدبیر خداوند و
عذاب بدکاران، عملى پسندیده است.
ثانیاً،
مکر در مقابل
مکر،
ممدوح و قابل ستایش است. آن چه در این آیات جاى دقت دارد، این است که
مکر و
حیله خداوند سبحان در مقابل
مکر آمده؛ بنابراین پسندیده است .
به عبارت دیگر، خداوند به کسى حیله و خدعه نمى کند و کسى را فریب نمى دهد، چرا که فریب دادن و حیله نمودن در اثر
جهل و
نقصان است و خداوند
سبحان از این نقایص به دور است؛ ولى کسى که از
هدایت خداوند روى مى گرداند، در معرض
غضب الهی قرار مى گیرد و گرفتار
سخط حق تعالى مى شود و این معناى دیگر "
مکر خدایی" است .
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فى غریب القرآن، ص۴۸۷.
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۲۶۵-۲۶۵.
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۳۱-۲۳۲.
معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۳، ص۳۲۰-۳۲۵.
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فى علوم القرآن، ج۳، ص۲۳.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
