آیات صفت مکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات نسبت دهنده
صفت مکر به
خدا را آیات صفت مکر گویند.
"
مکر" به معناى
تدبیر است، چه در کار
بد باشد
و یا در کار
خوب.
در
مفردات و اقرب الموارد آمده است: مکر آن است که شخص را با
حیله ای، از مقصودش منصرف کنى
و آن دو نوع است:
محمود و مذموم. محمود این است که از آن کار، طرف خوب
و پسندیده اش مراد باشد
و مذموم به عکس است.
قاموس اللغة و صحاح، مکر را حیله
و خدعه معنا کرده اند، که البته این دو
کتاب لغت، معناى غالب را در نظر گرفته اند.
واژه "مکر"
و مشتقات آن، ۴۳ بار در
قرآن به کار رفته است که از آن میان در پنج آیه "
صفت مکر" به
خداوند نسبت داده شده است:
۱.
آیه ۵۴
سوره آل عمران: "
و مکروا
و مکرالله
و الله خیر الماکرین؛ آن ها (
جهودان)
نیرنگ ساختند - براى
کشتن عیسی -
و خدا هم به سزایشان
نیرنگ ساخت.
و خدا بهترین
نیرنگ سازان - چاره سازان - است " .
۲. آیه ۳۰
سوره انفال: "
و اذیمکر بک الذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک
و یمکرون
و یمکرالله والله خیر الماکرین؛
و (یادکن) آن گاه که کسانى که
کافر شدند بد اندیشى مى کردند - در
دارالندوة - که تو را به بند کشند یا بکشند یا بیرون کنند، آن ها بد اندیشى مى کردند
و خدا چاره نهان مى کرد - مکرشان را بدیشان برمى گرداند -
و خدا بهترین چاره کنندگان است ".
۳. آیه ۵۰
سوره نمل: "
و مکروا مکراً
و مکرنا مکراً
و هم لا یشعرون؛
و نیرنگى ساختند،
و ما نیز
نیرنگى ساختیم؛ ولى چاره
و نیرنگ ما را درنمى یافتند " .
۴. آیه ۲۱
سوره یونس: "واذا اذقنا الناس رحمة من بعد ضراء مستهم اذا لهم مکر فى آیاتنا قل الله أسرع مکراً ان رسلنا یکتبون ما تمکرون؛
و چون
مردم را از پس گزندى که بدیشان رسیده باشد
رحمتی -
نعمت و آسایش - بچشانیم آن گاه در
آیات ما بداندیشى
و نیرنگ مى کنند - بهانه هاى بى جا مى آورند - بگو: خداى زودتر
تدبیر و نیرنگ تواند کرد. همانا
فرستادگان ما -
فرشتگان - آن چه بداندیشى مى کنید مى نویسند.
۵. آیه ۴۲
سوره رعد: "وقد مکرالذین من قبلهم فلله المکر جمیعاً ...؛
و همانا کسانى که پیش از آن ها بودند ،
نیرنگ ساختند
برای آن ها سودی نکرد زیرا که همه
نیرنگ ها خداى راست ... " .
گفتنى است که در
آیات ۹
سوره بقره و ۱۴۲
سوره نساء،
خدعه و فریب نیز به
خداوند نسبت داده شده است.
در تفسیر این آیات که خدعه
و نیرنگ را به
خدا نسبت داده
و یا فریب دادن خدا را مطرح نموده، باید گفت:
اولاً، منظور از "
مکر خدا " در این آیات همان
تدبیر خداوند و تقدیراتى است که منجر به
حرمان و عذاب بدکاران مى شود
و این تدبیر در مرتبه دوم یعنى پس از
مکر بندگان است
و به مقتضاى
عدالت، این
مکر الهی و یا همان تدبیر خداوند
و عذاب بدکاران، عملى پسندیده است.
ثانیاً، مکر در مقابل مکر،
ممدوح و قابل ستایش است. آن چه در این آیات جاى دقت دارد، این است که مکر
و حیله خداوند سبحان در مقابل مکر آمده؛ بنابراین پسندیده است .
به عبارت دیگر، خداوند به کسى حیله
و خدعه نمى کند
و کسى را فریب نمى دهد، چرا که فریب دادن
و حیله نمودن در اثر
جهل و نقصان است
و خداوند
سبحان از این نقایص به دور است؛ ولى کسى که از
هدایت خداوند روى مى گرداند، در معرض
غضب الهی قرار مى گیرد
و گرفتار
سخط حق تعالى مى شود
و این معناى دیگر "مکر خدایی" است .
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فى غریب القرآن، ص۴۸۷.
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۲۶۵-۲۶۵.
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۳۱-۲۳۲.
معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۳، ص۳۲۰-۳۲۵.
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فى علوم القرآن، ج۳، ص۲۳.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.