• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه اکمال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آیه اکمال



نام آیه: آیه اکمال
واقع در سوره: مائده
شماره آیه: ۳
جزء: ۶
شان نزول: نصب امام علی (علیه‌السّلام) به خلافت رسول الله در روز غدیر
مکان نزول: مکه
موضوع: اعتقادی
درباره: امام علی و واقعه غدیر
آیات مرتبط: آیه تبلیغ و آیه ولایت
آیه اِکمال از کامل‌ شدن دین اسلام سخن گفته است. شیعیان بر این باورند که آیه اکمال درباره واقعه‌ی غدیر نازل شده و منظور از کامل‌ شدن دین، اعلام ولایت و خلافت امام علی (علیه‌السّلام) بر مسلمانان است؛ اما اهل سنت نزول آیه را در روز عرفه می‌دانند و معتقدند منظور از کامل‌شدن دین، بیان همه احکام اسلام است.


آیه اِکمال سومین آیه سوره مائده است که در بخشی از آن، از کامل‌ شدن دین اسلام و انتخاب این دین از سوی خداوند سخن به میان آمده است:
اَلْیوْمَ اَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْاِسْلامَ دیناً ﴿۳﴾
امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما عنوان     آیینی برگزیدم.


مسلمانان اتفاق‌ نظر دارند که آیه اکمال در حَجّة الوِداع نازل شده است؛ اما در اینکه زمان دقیق آن روز عرفه بوده است یا پس از حج و در غدیر خُم، گزارش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی دارند. طبق برخی منابع اهل سنت، ازجمله دو کتاب تفسیری و تاریخی ابن کثیر، نزول آیه در روز عرفه بوده است.
[۲] نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶.
[۳] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.

در منابع شیعی تنها دو روایت درباره زمان نزول این آیه به روز عرفه اشاره دارد که آن هم به مساله ولایت امیرالمومنین (علیه‌السّلام) اشاره دارد.
[۴] کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۰.
[۵] عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۹۳.
اما هر دو روایت از نگاه عالمان شیعه یا مشکل رجالی دارد
[۶] خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۲۶.
و یا ضعیف و متن آن مخدوش
[۷] مجلسی، بحارالانوار، ج۳، ص۲۵۹تا۲۶۱.
است.
در مقابل، اجماع شیعه این است آیه اکمال در روز غدیر با‌اندکی پس از آن نازل شده است.
[۸] امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
بیشتر روایات در منابع شیعه، در این خصوص نقل شده است.
[۹] برای نمونه نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹.
[۱۰] بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴ تا ۴۴۷.
برخی از علماء اهل سنت نیز ضمن بیان روایت نزول این آیه در روز غدیر، آن را ضعیف دانسته‌اند.
[۱۱] نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸.
[۱۲] سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.
اما علامه امینی با بررسی رجالی سند روایت‌های اهل سنت گفته است: آنها براساس موازین اهل سنت موثق‌اند.
[۱۳] امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴ تا ۲۹۸.

در برابر این دو دیدگاه برخی معتقدند آیه اکمال دو بار نازل شده است: بار نخست در روز عرفه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علتی از اعلام آن نگران بود. به همین علت آیه تبلیغ نازل شد و خداوند در آن به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ضمانت داد که مشکلی پیش نخواهد آمد. سپس در روز غدیر دوباره آیه اکمال نازل شد.



آیه اکمال از آیات مربوط به واقعه‌ی غدیر خم
منابع شیعه شان نزول آیه اکمال را واقعه‌ی غدیر خم و ولایت امیرالمومنین بر مسلمانان می‌داند.
[۱۵] امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.
آنان معتقدند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از انجام آخرین حج خود، در مسیر بازگشت، در منطقه‌ای به نام غدیر خم، مسلمانان را جمع کرد و در خطبه‌ای، امام علی (علیه‌السّلام) را ولیِّ مسلمانان و جانشین خود معرفی نمود. پس از خطبه مسلمانان با امام علی (علیه‌السّلام) بیعت کردند
[۱۶] مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.
سپس آیه اکمال نازل شد و از کامل‌ شدن دین اسلام خبر داد.
علامه امینی در الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در کتاب‌های اهل سنت، شواهد بسیاری از آنان در تایید و اثبات نزول این آیه درخصوص امام علی (علیه‌السّلام) و واقعه غدیر آورده‌اند.
[۱۷] نگاه کنید به امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸ تا۴۵۶.
[۱۸] حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.



درکتاب‌های تفسیری درباره عبارت «اَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» (دینتان را برایتان کامل کردم)، مباحث بسیاری آمده است.
[۱۹] برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۲تا۲۴۸.
[۲۰] آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
مفسران شیعه و سنی در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی دارند.
[۲۱] برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶.
[۲۲] آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
مفسران اهل سنت به این دلیل که در آغاز و پایان آیه، احکام شرعی بیان شده است، می‌گویند مراد از کامل‌شدن دین آن است که با نزول این آیه همه احکام شرعی اسلام بیان شد.
[۲۳] برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
[۲۴] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.

شیعیان باتوجه به آنکه در آیه از مایوس‌شدن کافران از اسلام سخن آمده است، این دیدگاه را نمی‌پذیرند؛ زیرا معتقدند احکام شرعی نمی‌تواند به تنهایی موجب حفظ دین و مایوس‌شدن کافران از آن شود
[۲۵] نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.
آنها همچنین اشکال می‌کنند که با اعلام این احکام شرعی،احکام اسلام کامل نشد؛ چراکه پس از آنها آیات دیگری از همین سوره و دیگر سوره‌های قرآن نازل شد و در آنها احکام دیگری بیان شد.
[۲۶] نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۴.

شیعیان با استناد به روایات شان نزول آیه از امامان شیعه، منظور از کامل‌شدن دین را اعلام ولایت و جانشینی امیرالمومنین پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند.
[۲۷] نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶.
[۲۸] ‌ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.



۱. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۲. نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶.
۳. ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.
۴. کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۰.
۵. عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۹۳.
۶. خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۲۶.
۷. مجلسی، بحارالانوار، ج۳، ص۲۵۹تا۲۶۱.
۸. امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
۹. برای نمونه نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹.
۱۰. بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴ تا ۴۴۷.
۱۱. نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸.
۱۲. سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.
۱۳. امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴ تا ۲۹۸.
۱۴. عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۱، ص۳۱۰.    
۱۵. امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.
۱۶. مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.
۱۷. نگاه کنید به امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸ تا۴۵۶.
۱۸. حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.
۱۹. برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۲تا۲۴۸.
۲۰. آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
۲۱. برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶.
۲۲. آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
۲۳. برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
۲۴. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.
۲۵. نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.
۲۶. نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۴.
۲۷. نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶.
۲۸. ‌ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.



سایت ویکی شیعه، برگرفته از مقاله «آیه اکمال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۱۷.    



جعبه ابزار