• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن ابی سمال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن اَبی سَمّال، عنوان دو تن از محدثان شیعی در سده ۲ق /۸م به نام های ابراهیم و اسماعیل، فرزندان «ابوبکر محمد بن ربیع بن سِمْعان بن هُبَیْرة بن مُساحق اَزْدی اسدی» می‌باشد.


سلسله نسب این خاندان به قبیله بنی اسد می‌رسد.
[۱] ابن حزم علی، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۱۹۴- ۱۹۵، قاهره، ۱۹۴۸م.
این خاندان در کوفه از کهن ‌ترین خاندان های شیعی بوده و در سده های نخستین اسلامی راویان و مؤلفان چندی از آن برخاسته اند.
[۲] بحرالعلوم محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۲، به کوشش صادق و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۶۳ش.    


سمعان نیای ابراهیم و اسماعیل به ابوسمّال معروف بود که یعقوبی
[۳] یعقوبی احمد، تاریخ، ج۱، ص۲۶۸، بیروت، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م.
او را شِمعان آورده است. به نظر می‌رسد که به همین دلیل آن دو به ابن ابی سّمال شهرت یافته‌اند و همین شخص بوده است که در روزگار امام علی (علیه‌السلام) در کوفه می‌زیست و احتمالاً از یاران و شیعیان آن حضرت بوده است.

از برخی روایات تاریخی چنین برمی آید که او چندان پای بند مسائل دینی نبوده است. گفته شده است که سمعان یک بار در ماه رمضان به روزه خواری و باده گساری نشست و هنگامی که علی (علیه‌السلام) وی را فراخواند، گریخت.
[۴] ابن قتیبه عبدالله، الشعر والشعراء، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۷، به کوشش احمد محمد شاکر، بیروت، ۱۹۶۴م.

او ادیب و شاعر بود
[۵] ابن ماکولا علی، الاکمال، ج۴، ص۳۵۴، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۵م.
و تا آن‌جا در این فن شهرت یافت که یعقوبی
[۶] یعقوبی احمد، تاریخ، ج۱، ص۲۶۸، بیروت، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م.
او را از شاعران به شمار آورده است.
بعضی از منابع کهن ابوسمّال را ابوسمّاک نوشته اند
[۷] طوسی محمد، الفهرست، ج۱، ص۹، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
[۸] ابن قتیبه عبدالله، عیون الاخبار، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۹۸۶م.
[۹] علامه حِلی حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة، ج۱، ص۲، تهران، ۱۳۱۹ق /۱۹۰۱م.
که احتمالاً درست نیست.

ابراهیم و اسماعیل در روزگار امام موسی کاظم (علیه‌السلام) می زیسته و از وی روایت کرده اند. ابراهیم به وسیله رجال شناسان شیعی توثیق شده است،
[۱۰] نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    
اما در وثاقت اسماعیل تردید کرده اند،
[۱۱] مامقانی عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص۱۲۹، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
در عین حال منابع رجالی قدیم غالباً آن دو را واقفی دانسته اند،
[۱۲] نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    
ولی چنین نسبتی قطعی به نظر نمی‌رسد.
[۱۳] مامقانی عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص۱۰، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.


۴.۱ - راویان ابراهیم

کسانی که از ابراهیم روایت کرده اند، اینانند:
عُثیم،
[۱۴] ابن بابویه محمد، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۶۴، به کوشش حسن موسوی خِرسان، بیروت، ۱۹۸۱م.
علی بن فضّال،
[۱۵] طوسی محمد، الفهرست، ج۱، ص۹، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
محمد بن حَسّان،
[۱۶] کاظمی محمد امین، هدایة المَحدثّین، ج۱، ص۹، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
ابوالقاسم معاویه، موسی بن قاسم، معاویة بن عمار، عبدالله بن حماد و علی بن مُعَلّی.
[۱۷] اردبیلی محمد، جامع الرواة، ج۱، ص۷۱، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.


۴.۲ - کتاب ابراهیم

گفته‌اند که ابراهیم دارای کتابی نیز بوده که نام و موضوع آن دقیقاً روشن نیست، ولی ابن بابویه
[۱۸] ابن بابویه محمد، من لایحضره الفقیه، ج۶، ص۴۶، به کوشش حسن موسوی خِرسان، بیروت، ۱۹۸۱م.
و نجاشی
[۱۹] نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    
عنوان آن را «نوادر» ذکر کرده اند.

(۱) ابن بابویه محمد، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خِرسان، بیروت، ۱۹۸۱م.
(۲) ابن حزم علی، جمهرة انساب العرب، قاهره، ۱۹۴۸م.
(۳) ابن قتیبه عبدالله، الشعر والشعراء، به کوشش احمد محمد شاکر، بیروت، ۱۹۶۴م.
(۴) ابن قتیبه عبدالله، عیون الاخبار، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۵) ابن ماکولا علی، الاکمال، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۵م.
(۶) اردبیلی، محمد، جامع الرواة، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
(۷) بحرالعلوم محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، به کوشش صادق و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۶۳ش.
(۸) طوسی محمد، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۹) علامه حِلی حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة، تهران، ۱۳۱۹ق /۱۹۰۱م.
(۱۰) کاظمی محمد امین، هدایة المَحدثّین، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
(۱۱) مامقانی عبدالله، تتقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
(۱۲) نجاشی احمد، رجال، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.
(۱۳) یعقوبی احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م.

۱. ↑ ابن حزم علی، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۱۹۴- ۱۹۵، قاهره، ۱۹۴۸م.
۲. ↑ بحرالعلوم محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۲، به کوشش صادق و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۳۶۳ش.    
۳. ↑ یعقوبی احمد، تاریخ، ج۱، ص۲۶۸، بیروت، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م.
۴. ↑ ابن قتیبه عبدالله، الشعر والشعراء، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۷، به کوشش احمد محمد شاکر، بیروت، ۱۹۶۴م.
۵. ↑ ابن ماکولا علی، الاکمال، ج۴، ص۳۵۴، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۵م.
۶. ↑ یعقوبی احمد، تاریخ، ج۱، ص۲۶۸، بیروت، ۱۳۷۹ق /۱۹۶۰م.
۷. ↑ طوسی محمد، الفهرست، ج۱، ص۹، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
۸. ↑ ابن قتیبه عبدالله، عیون الاخبار، ج۲، ص۳۸۲، به کوشش یوسف علی طویل، بیروت، ۱۹۸۶م.
۹. ↑ علامه حِلی حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة، ج۱، ص۲، تهران، ۱۳۱۹ق /۱۹۰۱م.
۱۰. ↑ نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    
۱۱. ↑ مامقانی عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص۱۲۹، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
۱۲. ↑ نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    
۱۳. ↑ مامقانی عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص۱۰، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
۱۴. ↑ ابن بابویه محمد، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۶۴، به کوشش حسن موسوی خِرسان، بیروت، ۱۹۸۱م.
۱۵. ↑ طوسی محمد، الفهرست، ج۱، ص۹، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
۱۶. ↑ کاظمی محمد امین، هدایة المَحدثّین، ج۱، ص۹، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
۱۷. ↑ اردبیلی محمد، جامع الرواة، ج۱، ص۷۱، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۱۸. ↑ ابن بابویه محمد، من لایحضره الفقیه، ج۶، ص۴۶، به کوشش حسن موسوی خِرسان، بیروت، ۱۹۸۱م.
۱۹. ↑ نجاشی احمد، رجال، ج۱، ص۲۱، بمبئی، ۱۳۱۷ق /۱۸۹۹م.    


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی سمال»، ج۲، ص۸۲۴.    



جعبه ابزار