• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن شعار

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ شَعّار، ابوالبرکات‌ کمال‌ الدین‌، مبارک‌ بن‌ احمد بن‌ حمدان‌ موصلی‌ (صفر ۵۹۳ - جمادی‌ الاخر ۶۵۴/ دسامبر ۱۱۹۶- ژوئن‌ ۱۲۵۶)، ادیب‌ و مورخ بود.



‌وی‌ در موصل‌ زاده‌ شد و در حلب‌ درگذشت‌.
[۱] موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
[۲] محمد ذهبی‌، العبر، ج۳، ص۲۷۴، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
از جزئیات‌ زندگی‌ و استادان‌ و آموخته‌های‌ او هیچ‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. تنها می‌دانیم‌ که‌ در ۶۲۸ق‌ در اربل‌ منصبی‌ دیوانی‌ داشته‌ است‌.
[۳] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۴، ص۱۵۰.
[۴] عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.



شهرت‌ وی‌ عمدتاً ناشی‌ از کتاب‌ عقود الجمان‌ فی‌ شعراءِ هذا الزمان‌ است‌. ابن‌ فُوَطی‌ روایت‌ می‌کند که‌ ابن‌ شعّار مدت‌ ۵۰ سال‌ در سفر و حضر به‌ گردآوری‌ شرح‌ احوال‌ و گزیده اشعار شاعران‌ عصر خویش‌ مشغول‌ بوده‌ است‌.
[۵] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌، «کتاب‌ الکاف‌»، ص۲۴۱.
از روایات‌ منابع‌ چنین‌ برمی‌آید که‌ وی‌ برای‌ آگاهی‌ از شرح‌ حال‌ و آثار شاعران‌ و بزرگان‌ عصر خویش‌ که‌ احیاناً برخی‌ از آنان‌ مناصب‌ حکومتی‌ نیز داشتند.
[۶] عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
اغلب‌ خود به‌ دیدار آنان‌ می‌شتافته‌ تا از زبان‌ ایشان‌ شرح‌ حال‌ و گزیده‌ای‌ از اشعارشان‌ را بشنود و در کتاب‌ خود بیاورد. برخی‌ از این‌ ملاقاتها را ابن‌ فوطی‌
[۷] ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص۲۴۸؛ ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص ۵۴۸؛ ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص ۶۳۳.
و یونینی‌
[۸] موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳۴- ۳۳۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
نقل‌ کرده‌اند. وی‌ ظاهراً با ابن‌ خلکان‌ (ه م‌) که‌ معاصر او بوده‌، دوستی‌ و همنشینی‌ داشته‌ و بی‌شک‌ به‌ همین‌ دلیل‌ ابن‌ خلکان‌ او را «صاحبنا» خوانده‌ است‌.
[۹] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۶۵.



ابن‌ شعار نخست‌ ذیلی‌ به‌ معجم‌ الشعراء مرزبانی‌ (د ۳۸۴ق‌) با عنوان‌ تحفة الوزراء نگاشت‌ و در آن‌ به‌ شرح‌ حال‌ و آثار شاعران‌ تا ۶۰۰ق‌/ ۱۲۰۳م‌ پرداخت‌.
[۱۰] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۱۰، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
و پس‌ از اتمام‌ آن‌ در ۶۳۱ق‌
[۱۱] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۷۳۴.
به‌ تألیف‌ عقود الجمان‌ پرداخت‌
[۱۲] «کتاب‌ الکاف‌»، ج۴، ص۱۰، عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، «کتاب‌ الکاف‌»، به‌ کوشش‌ حافظ محمد عبدالقدوس‌، ۱۳۵۸ق‌/۱۹۳۹م‌.
و در آن‌ به‌ گفته خود وی‌
[۱۳] عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
[۱۴] جامعه‌، خطّی‌ (تاریخ‌)، ج۲، ص۱۸۶.
شرح‌ حال‌ و آثار شاعرانی‌ را نوشت‌ که سده ۷ق‌ را درک‌ کرده‌ بودند. از این‌ رو نظر بروکلمان‌ که‌ تحفة الوزراء را با عقود الجمان‌ یکی‌ انگاشته‌، صحیح‌ به‌ نظر نمی‌رسد. عقود الجمان‌ که‌ مورد استفاده مؤلفانی‌ چون‌ ابن‌ صابونی‌ ،
[۱۵] محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌، ج۱، ص‌ ۲۵۳-۲۵۴، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، عراق‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
ابن‌ ابی‌ الوفا ،
[۱۶] ابن‌ ابی‌ الوفا،الجواهر المضیئه، ج۱، ص۲۹۸؛ ابن ابی الوفا،الجواهر المضیئه، ج۲، ص۹۵؛ ابن ابی الوفا،الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۹۸.
ابن‌ فوطی‌
[۱۷] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۱۸] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۲۴۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۱۹] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۵۴۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۲۰] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۶۳۳، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۲۱] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۷۷۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۲۲] عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۹۳۷، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
[۲۳] ابن فوطی،تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۴۰.
و حتی‌ ابن‌ خلکان‌
[۲۴] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۶۵.
[۲۵] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۱۳۸.
[۲۶] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۳۸.
[۲۷] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۹۳.
[۲۸] ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۲۳۶.
بوده‌، در ۱۰ جلد و به‌ ترتیب‌ حروف‌ الفبا نوشته‌ شده‌ است‌. نسخه‌ای‌ از آن‌، بجز جلدهای‌ ۲ و ۸، به‌ شماره‌های‌ ۲۳۲۳ تا ۲۳۳۰ در کتابخانه اسعد افندی‌ موجود است‌.
[۲۹] عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
در پاره‌ای‌ مآخذ دو اثر مختلف‌ به‌ نامهای‌ عقود الجمان‌ فی‌ شعراءِ هذا الزمان‌ و قلائد الجمان‌ فی‌ فرائد شعراء هذا الزمان‌ به‌ وی‌ نسبت‌ داده‌ شده‌،
[۳۰] بغدادی‌، هدیه‌، ج۲، ص۳.
[۳۱] عمررضا کحاله‌، معجم‌ المؤلفین‌، ج۸، ص۱۷۱، بیروت‌، ۱۹۵۷م‌.
اما با توجه‌ به‌ اینکه‌ مؤلف‌ خود در مقدمه عقود الجمان‌ آن‌ را قلائد الجمان‌ فی‌ فرائد شعراء هذا الزمان‌ نامیده‌،
[۳۲] جامعه‌، خطّی‌ (تاریخ‌)، ج۲، ص۱۸۶.
چنین‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ یک‌ اثر دو عنوان‌ یافته‌، ولی‌ نام‌ عقود الجمان‌ شهرت‌ بیشتری‌ پیدا کرده‌ است‌. یونینی‌ نیز کتابی‌ به‌ نام‌ قلائد الفرائد را به‌ ابن‌ شعّار نسبت‌ داده‌
[۳۳] موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
که‌ آن‌ هم‌ ظاهراً همین‌ اثر است‌. حاجی‌ خلیفه‌
[۳۴] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۱، ص۳۸۳.
و بغدادی‌
[۳۵] بغدادی‌، هدیه‌، ج۲، ص۳.
تذکره‌ای‌ را نیز در ۱۲ جلد به‌ ابن‌ شعّار نسبت‌ داده‌اند که‌ در هیچ‌یک‌ از منابع‌ کهن‌ اشاره‌ای‌ به‌ آن‌ نشده‌ است. ‌


(۱) عبدالقادر بن‌ ابی‌ الوفاء، الجواهر المضیئه، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۳۲ق‌.
(۲) ابن‌ خلکان‌، وفیات‌.
(۳) محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، عراق‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
(۴) عبدالحی‌ بن‌ عماد، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
(۵) عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
(۶) عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، «کتاب‌ الکاف‌»، به‌ کوشش‌ حافظ محمد عبدالقدوس‌، ۱۳۵۸ق‌/۱۹۳۹م‌.
(۷) بغدادی‌، هدیه‌.
(۸) جامعه‌، خطّی‌ (تاریخ‌).
(۹) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌.
(۱۰) محمد ذهبی‌، العبر، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
(۱۱) عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
(۱۲) عمررضا کحاله‌، معجم‌ المؤلفین‌، بیروت‌، ۱۹۵۷م‌.
(۱۳) موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.


۱. موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
۲. محمد ذهبی‌، العبر، ج۳، ص۲۷۴، به‌ کوشش‌ محمد سعید بن‌ بسیونی‌، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۳. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۴، ص۱۵۰.
۴. عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
۵. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌، «کتاب‌ الکاف‌»، ص۲۴۱.
۶. عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
۷. ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص۲۴۸؛ ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص ۵۴۸؛ ابن‌ فوطی‌،تلخیص‌، ج۴، ص ۶۳۳.
۸. موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳۴- ۳۳۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
۹. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۶۵.
۱۰. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۱۰، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۱۱. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۷۳۴.
۱۲. «کتاب‌ الکاف‌»، ج۴، ص۱۰، عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، «کتاب‌ الکاف‌»، به‌ کوشش‌ حافظ محمد عبدالقدوس‌، ۱۳۵۸ق‌/۱۹۳۹م‌.
۱۳. عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
۱۴. جامعه‌، خطّی‌ (تاریخ‌)، ج۲، ص۱۸۶.
۱۵. محمد بن‌ صابونی‌، تکملة اکمال‌، ج۱، ص‌ ۲۵۳-۲۵۴، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، عراق‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
۱۶. ابن‌ ابی‌ الوفا،الجواهر المضیئه، ج۱، ص۲۹۸؛ ابن ابی الوفا،الجواهر المضیئه، ج۲، ص۹۵؛ ابن ابی الوفا،الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۹۸.
۱۷. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۱۸. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۲۴۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۱۹. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۵۴۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۲۰. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۶۳۳، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۲۱. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۷۷۸، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۲۲. عبدالرزاق‌ بن‌ فوطی‌، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۹۳۷، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ جواد، دمشق‌، ۱۳۸۲ق‌.
۲۳. ابن فوطی،تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌، ج۴، ص۴۰.
۲۴. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۶۵.
۲۵. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۶، ص۱۳۸.
۲۶. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۳۸.
۲۷. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۹۳.
۲۸. ابن‌ خلکان‌، وفیات‌، ج۷، ص۲۳۶.
۲۹. عباس‌ عزاوی‌، التعریف‌ بالمورخین‌، ج۱، ص۷۵، عراق‌، ۱۳۷۶ق‌.
۳۰. بغدادی‌، هدیه‌، ج۲، ص۳.
۳۱. عمررضا کحاله‌، معجم‌ المؤلفین‌، ج۸، ص۱۷۱، بیروت‌، ۱۹۵۷م‌.
۳۲. جامعه‌، خطّی‌ (تاریخ‌)، ج۲، ص۱۸۶.
۳۳. موسی‌ یونینی‌، ذیل‌ مراة الزمان‌، ج۱، ص۳۳۴، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۴ق‌/۱۹۵۴م‌.
۳۴. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۱، ص۳۸۳.
۳۵. بغدادی‌، هدیه‌، ج۲، ص۳.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن شعار»، شماره۱۳۸۲.    



جعبه ابزار