• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ابی‌الزناد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبن اَبِی‌ الزِّناد، ابومحمّد عبدالرّحمان‌ بن عبدالله‌ ذکوان‌ (۱۰۰- ۱۷۴ یا ۱۸۰ق‌/۷۱۸-۷۹۰ یا ۷۹۶م‌)، محدّث‌ و فقیه‌ مدنی‌ .



نیای‌ بزرگش‌ ذکوان‌ مولای‌ رملة بنت‌ شیبة بن ربیعه‌ همسر عثمان‌ بن عفّان‌ بوده‌ است‌..


وی‌ از قبیله خزرج‌ و از شاخه بنی‌ مالک‌ ابن نجّار
[۲] شباب‌، خلیفه‌، تاریخ‌، ج۱، ص۳۰۷- ۳۰۸، به‌ کوشش‌ سهیل‌ زکار، دمشق‌، ۱۹۶۸م‌.
بود، ولی‌ برخی‌ نوشته‌اند که‌ جدش‌ ذکوان‌ برادر ابولؤلؤ ایرانی‌ قاتل‌ عمر بن خطّاب‌ بوده‌ است‌
[۳] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۵، ص۴۴۵، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
، اما شباب‌ نیز از قول‌ خود او نقل‌ کرده‌ که‌ وی‌ هَمْدانی‌ بوده‌ است‌.
[۴] شباب‌، خلیفه‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۶۰، به‌ کوشش‌ سهیل‌ زکار، دمشق‌، ۱۹۶۸م‌.



ابن ابی‌ الزّناد قرائت ‌ را نزد ابوجعفر یزید بن قعقاع‌ قاری‌ مدنی‌ (د۱۳۲ق‌) و روایتحروف‌ قرآنی‌ را نزد نافع‌ بن عبدالله‌ بن ابی‌ نعیم‌ مدنی‌ (د ۱۶۹ق‌) آموخت‌.
[۵] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۸، ص۱۶۷-۱۷۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
[۶] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۸، ص۱۶۷-۱۷۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
.


از پدر خویش‌ و هشام‌ بن عروة بن زبیر (د ۱۴۶ق‌) و موسی‌ بن عقبة (د ۱۴۱ق‌) حدیث ‌ شنیده‌ است‌.
[۷] بخاری‌، اسماعیل‌، التاریخ‌ الکبیر،ج۳، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
[۸] ابن ابی‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ والتعدیل‌،ج۲، ص۲۵۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌.
[۹] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذهیب‌ التهذیب‌،ج۲، ص۴۰۳، خطی‌، کتابخانه احمد ثالث‌، استانبول‌، شم ۲۸۹۹.



وی‌ شاگردان‌ بسیار تربیت‌ کرد. از محدّثین‌ بنامی‌ که‌ از وی‌ روایت‌ کرده‌اند، عبدالملک‌ بن جریج‌ (د ۱۵۰ق‌) و عبدالملک‌ بن قریب‌ اصمعی‌ ادیب‌ و لغوی‌ بصری‌ (د ۲۱۶ق‌) را می‌توان‌ نام‌ برد. علی‌ بن حمزه‌ کسائی‌ لغوی‌ و نحوی‌ کوفی‌ (د ۱۸۰ق‌) و عبدالله‌ بن وهب‌ (د ۱۹۷ق‌) از وی‌ استماع‌ کرده‌اند
[۱۲] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۱۶۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
.


ابن معین‌
[۱۳] ابن معین‌، یحیی‌، معرفة الرّجال‌، ج۱، ص۷۲-۷۳، به‌ کوشش‌ محمد کامل‌ القصار، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
و نسائی
[۱۴] نسائی‌، احمد، الضعفاء و المتروکون‌،ج۱، ص‌۱۵۱، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز عزالدین‌ سیروان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
و ابن حنبل‌
[۱۵] عقیلی‌، محمد، ج۲، ص۳۴۱، الضعفاء الکبیر، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
و ابن ابی‌ حاتم‌
[۱۶] ابن ابی‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ والتعدیل‌،ج۲، ص۲۵۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌.
او را ضعیف‌ الحدیث‌ شمرده‌اند، اما عجلی
[۱۷] عجلی‌، احمد، تاریخ‌ الثقات‌، ج۱، ص‌ ۲۹۲، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
و مداینی‌ به‌ نقل‌ از مالک‌ بن انس‌
[۱۸] ابن‌عدی‌، عبدالله‌، الکامل‌ فی‌ ضعفاء الرجال‌، ج۴، ص۱۵۸۵، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
او را ثقه‌ دانسته‌اند. ابن حبان‌ نوشته‌ است‌ که‌ وی‌ حافظه خوبی‌ نداشت‌ و اشتاباهات‌ فراوانی‌ کرده‌ است‌.
[۱۹] ابن حبان‌، محمد، المجروحین‌، ج۲، ص۵۶، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
خطیب‌ بغدادی‌ نوشته‌ است‌ که‌ روایات‌ مدنی‌ وی‌ مورد وثوق‌ و قابل‌ اعتماد است‌، اما روایاتی‌ که‌ وی‌ در بغداد نقل‌ کرده‌، در اثر فسادی‌ که‌ از جانب‌ بغدادیان‌ در آن‌ها راه‌ یافته‌ است‌، قابل‌ اعتماد نیست‌.


وی‌ هنگامی‌ که‌ محمد عبدالعزیز زهری‌ قاضی‌ مدینه ‌ بود، در اثر اختلافی‌ که‌ با عبدالله‌ بن محمد بن سمعان‌ پیدا کرد، به‌ وسیله زهری‌ محکوم‌ به‌ زندان ‌ و ۱۷ ضربه‌ تازیانه ‌ گردید،


اما چندی‌ پس‌ از این‌ واقعه‌، والی‌ خراج ‌ مدینه‌ شد و در این‌ دوره‌ به‌ پارسایان‌ و اهل‌ خیر و حدیث‌ کمک‌ بسیار کرد.


ابن ابی‌ الزّناد از مدینه‌ مهاجرت‌ کرد و به‌ بغداد رفت‌ و در آن‌جا به‌ تدریس‌ و نشر روایات‌ و احادیث‌ پرداخت‌ و تا هنگام‌ مرگ ‌ نیز در آن‌ شهر ماند.


وی‌ در ۷۴ سالگی‌ در بغداد درگذشت‌ و در مقابر باب‌ التّین‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.


ابن ندیم‌
[۲۳] ابن ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص‌ ۲۲۵، به‌ کوشش‌ گوستاو فلوگل‌، هاله‌، ۱۸۷۲م‌.
دو کتاب‌ به‌ نامهای‌ الفرائض‌ و رای‌ الفقهاء السبعة من‌ اهل‌ المدینة و ما اختلفوا فیه‌ به‌ او نسبت‌ داده‌ است‌. ذهبی
[۲۴] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۸، بیروت‌، ۱۳۷۴ق‌.
می‌گوید که‌ وی‌ کتاب‌ اخیر را از پدرش‌ روایت‌ کرده‌ است‌. اما اکنون‌ چیزی‌ از این‌ آثار باقی‌ نمانده‌ است‌.


(۱) ابن ابی‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ والتعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌.
(۲) ابن ابی‌ الحدید، عبدالحمید، شرح‌ نهج‌ البلاغه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۷۹ق‌.
(۳) ابن حبان‌، محمد، المجروحین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
(۴) ابن سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، دارصادر.
(۵) ابن‌عدی‌، عبدالله‌، الکامل‌ فی‌ ضعفاء الرجال‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
(۶) ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ کوشش‌ ثروت‌ عکاشه‌، قاهره‌، ۱۹۶۰م‌.
(۷) ابن معین‌، یحیی‌، معرفة الرّجال‌، به‌ کوشش‌ محمد کامل‌ القصار، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
(۸) ابن ندیم‌، الفهرست‌، به‌ کوشش‌ گوستاو فلوگل‌، هاله‌، ۱۸۷۲م‌.
(۹) بخاری‌، اسماعیل‌، التاریخ‌ الکبیر، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
(۱۰) خطیب‌، بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، قاهره‌، ۱۳۵۰ق‌/۱۹۳۱م‌.
(۱۱) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت‌، ۱۳۷۴ق‌.
(۱۲) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذهیب‌ التهذیب‌، خطی‌، کتابخانه احمد ثالث‌، استانبول‌، شم ۲۸۹۹.
(۱۳) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
(۱۴) شباب‌، خلیفه‌، تاریخ‌، به‌ کوشش‌ سهیل‌ زکار، دمشق‌، ۱۹۶۸م‌.
(۱۵) عجلی‌، احمد، تاریخ‌ الثقات‌، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
(۱۶) عقیلی‌، محمد، الضعفاء الکبیر، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
(۱۷) نسائی‌، احمد، الضعفاء و المتروکون‌، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز عزالدین‌ سیروان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.


۱. ابن سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، ج۵، ص۴۱۵، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، دارصادر.    
۲. شباب‌، خلیفه‌، تاریخ‌، ج۱، ص۳۰۷- ۳۰۸، به‌ کوشش‌ سهیل‌ زکار، دمشق‌، ۱۹۶۸م‌.
۳. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۵، ص۴۴۵، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۴. شباب‌، خلیفه‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۶۰، به‌ کوشش‌ سهیل‌ زکار، دمشق‌، ۱۹۶۸م‌.
۵. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۸، ص۱۶۷-۱۷۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۶. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء،ج۸، ص۱۶۷-۱۷۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۷. بخاری‌، اسماعیل‌، التاریخ‌ الکبیر،ج۳، ص۳۱۵، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۷ق‌/۱۹۵۷م‌.
۸. ابن ابی‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ والتعدیل‌،ج۲، ص۲۵۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌.
۹. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذهیب‌ التهذیب‌،ج۲، ص۴۰۳، خطی‌، کتابخانه احمد ثالث‌، استانبول‌، شم ۲۸۹۹.
۱۰. خطیب‌، بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۱۰، ص۲۲۸، قاهره‌، ۱۳۵۰ق‌/۱۹۳۱م‌.    
۱۱. ا بن ابی‌ الحدید، عبدالحمید، شرح‌ نهج‌ البلاغه، ج۴، ص۸۹، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۷۹ق‌.    
۱۲. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، سیراعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۱۶۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط ونذیر حمدان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م‌.
۱۳. ابن معین‌، یحیی‌، معرفة الرّجال‌، ج۱، ص۷۲-۷۳، به‌ کوشش‌ محمد کامل‌ القصار، دمشق‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
۱۴. نسائی‌، احمد، الضعفاء و المتروکون‌،ج۱، ص‌۱۵۱، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز عزالدین‌ سیروان‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
۱۵. عقیلی‌، محمد، ج۲، ص۳۴۱، الضعفاء الکبیر، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، ۱۴۰۴ق‌/ ۱۹۸۴م‌.
۱۶. ابن ابی‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ والتعدیل‌،ج۲، ص۲۵۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌.
۱۷. عجلی‌، احمد، تاریخ‌ الثقات‌، ج۱، ص‌ ۲۹۲، به‌ کوشش‌ عبدالمعطی‌ قلعجی‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
۱۸. ابن‌عدی‌، عبدالله‌، الکامل‌ فی‌ ضعفاء الرجال‌، ج۴، ص۱۵۸۵، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/ ۱۹۸۵م‌.
۱۹. ابن حبان‌، محمد، المجروحین‌، ج۲، ص۵۶، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۲۰. خطیب‌، بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۱۰، ص۲۲۸، قاهره‌، ۱۳۵۰ق‌/۱۹۳۱م‌.    
۲۱. ابن سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، ج۵، ص۴۱۶، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، دارصادر.    
۲۲. ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، ج۱، ص۴۶۵، به‌ کوشش‌ ثروت‌ عکاشه‌، قاهره‌، ۱۹۶۰م‌.    
۲۳. ابن ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص‌ ۲۲۵، به‌ کوشش‌ گوستاو فلوگل‌، هاله‌، ۱۸۷۲م‌.
۲۴. ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۸، بیروت‌، ۱۳۷۴ق‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی‌الزناد»، شماره۸۱۶.    



جعبه ابزار