ابوالضیاء ابن‌زیاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن زیاد، ابوالضیاء عبدالرحمان بن عبدالکریم غیثی (۹۰۰- ۹۷۵ق /۱۴۹۵- ۱۵۶۸م)،
فقیه ، محدث و
عارف شافعی یمانی می‌باشد.
در ترجمه ابن زیاد آگاهی بیشتری از آنچه
عیدروسی آورده در دست نیست و آنچه در دیگر منابع آمده برگرفته از همانست.
وی از نژاد مقاصره، تیره ای از «عک بن عدنان» بود، در زَبید تولد یافت،
قرآن را از پدرش آموخت و حفظ نمود، پس از آن
فقه را از
فقیهانی چون محمد و احمد (فرزندان موسی صنجاعی) و احمد المزجّد و شیخ الاسلام ابوالعباس ابن طیب طبنداوی،
تفسیر و
حدیث را از حافظ وجیه الدین بن دیبع و موسی بن عبداللطیف المشرع،
اصول فقه را از جمال الدین یحیی قُتیب و
ادبیات عرب را از محمد مفضل لحیانی آموخت.
در ۹۴۲ق /۱۵۳۵م
حج گزارد و مدتی در
مکه و
مدینه درنگ کرد و به تدریس پرداخت. عالمان آن دو شهر از جمله
مفتی حجاز عبدالعزیز زمزمی در درس او حاضر می‌شدند.
از سال ۹۴۸ق به بعد، پس از درگذشت استادش
طبنداوی در مسند تدریس و
افتاء قرار گرفت.
فقه را در جامع
کبیر زبید در مدرسه های وهابیه، اشرفیه و واثقیه، و
حدیث را در جامع پاشا مصطفی النشّار تدریس می‌کرد.
ابن زیاد در تدریس بسیار دقیق بود، پس از مطالعه کامل به تدریس می‌پرداخت و گاه که مجال مطالعه نمی‌یافت از تدریس خودداری می‌کرد.
ماه های
رجب ،
شعبان و
رمضان را به قرائت و مقابله
صحیح بخاری در جامع مظفری اختصاص داده بود، در حدود ۴۰ نسخه از این کتاب در مقابله به کار می‌رفت و خود ابن زیاد از
فتح الباری فی شرح صحیح البخاری استفاده می‌کرد. کار مقابله، صبح روز ۲۹ ماه رمضان طی مراسمی که در آن، امیر شهر و قضات شرع و دیگر مردم شرکت می‌کردند، پایان می‌یافت.
ابن زیاد، به رغم شهرت و اعتبار اجتماعی فراوان، در
فقر و تنگدستی می‌زیست و جز تعداد اندکی
کتاب ، چیز دیگری نداشت.
در ۹۶۴ق /۱۵۵۷م از بینایی محروم شد، اما به یاری فرزند و برخی از شاگردانش به کار علمی و تحقیقی خود ادامه داد و تدریس را رها نکرد.
او در
فقه،
شافعی ، در
کلام ،
اشعری و در
تصوف ، پیرو
یافعی بود.
وی به
محیی الدین بن عربی اعتقاد داشت و از سخنان او سود می‌جست و ازاین‌رو
صوفیان او را محترم می‌شمردند. در عین حال، از نظر اجتماعی بین گروه های مختلف دارای نفوذ کلمه بود.
اینکه گفته شده است ابن زیاد به پرسش‌هایی که از
حبشه ،
هند ،
حجاز و
حضرموت می‌رسید پاسخ می‌گفت، نشانه آن است که شهرت او از زبید و پیرامون آن فراتر رفته بوده است.
در برخی از مسائل
فقهی، بین او و برخی از عالمان روزگارش مانند
ابن حجر هیتمی ، مفتی مکه، بحث و مجادله وجود داشت که او در برخی از آثارش به این مسائل اختلافی پرداخته است.
وی در
زبید درگذشت و پسرش عبدالسلام بر او
نماز خواند و در «مقبره باب القرتب» به خاک سپرده شد. و جمع عظیمی در این مراسم شرکت کردند.
ابن زیاد دارای تألیفات بسیاری است که عمدتاً در
فقه و
حدیث است.
۱. الاجوبة المرضیة عن الاسئلة المکیة؛
۲. تحذیر ائمة الاسلام عن تغییر بناء المسجد الحرام؛
۳. مناقب الائمة الاربعة و تقلیدهم و اثبات الحمد (احتمالاً «الجهر») بالبسملة؛
۴. المواهب السنیة فی الاجوبة عن المسائل العدنیة.
وی دارای آثار دیگری نیز می‌باشد که
نسخه های خطی آن‌ها در کتابخانه های دنیا موجود است
فتاوی فقهی وی تحت عنوان «غایة تلخیص المراد من فتاوی ابن زیاد» توسط عبدالرحمان بن محمد بن حسین با علوی جمع آوری شده و به سال ۱۳۰۳ق در
مصر به چاپ رسیده است.
(۱) کتابخانه خدیویه، فهرست نسخ.
(۲) کتابخانه صنعا، نسخ خطی.
(۳) عیدروسی عبدالقادر، النور السافر، بیروت، ۱۹۸۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالضیاء ابن‌زیاد»، ج۳، ص۱۲۸۱.
