ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر محمد از نوادگان
امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) معروف به احمر عینه از علما و محدثان و ساکن در
مکه بود.
لقبش نظام الدین جمال و فرزندانش به بنی جمال مشهور بودند.
ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر محمد بن ابراهیم بن محمد الیمانی بن عبیدالله بن امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، از علما و محدثان ساکن در مکه بود.
لقبش نظام‌الدین جمال
و معروف به احمر عینه بود.
گفته شده که به دلیل زیبایی چهره‌اش به جمال شهرت یافته و برخی نیز این
لقب را به دلیل شغل جمالی او (شترداری) دانسته‌اند
و فرزندانش به بنی‌جمال مشهور بوده‌اند. مادرش از فرزندان
مالک بن انس بود.
در برخی منابع از او با عنوان سید جعفر علوی حسینی موسوی یاد شده است
و در برخی منابع او را با کنیه و شهرت ابوعبدالله الحیری (منسوب به
حیره) خوانده‌اند.
ابن طقطقی او را با صفاتی مانند امیر، کریم، شجاع و دارای علم و
سیادت ستوده
و
محمد بن عثمان، استاد
نجاشی، رجال‌شناس مشهور شیعی، که از ابوالقاسم جعفر بن محمد حدیث نقل کرده، از او با عنوان «الشریف الصالح» یاد کرده است.
شیخ طوسی او را در ردیف راویانی که مستقیماً از
امام معصوم (علیه‌السّلام) روایت نقل ننموده‌اند، ذکر کرده است.
درباره سکونت جعفر بن محمد، در شهرهای مختلف، گزارش‌های متفاوتی به دست رسیده است. بنا بر گزارش منابع انساب، وی نقیب سادات مکه بود
بر اساس روایتی، در سال
۳۱۲ق،
جعفر بن محمد بن قولویه قمی و
ابوالحسین محمد بن عثمان و
ابوالمفضل شیبانی در منزلش، در مکه، از او نقل
حدیث می‌کرده‌اند.
با وجود این، منابع از او با لقب «مصری» نام برده‌اند.
تعلکبری، به سال
۳۴۰ق در مصر، از او حدیث شنیده و اجازه دریافت کرده است
این نشان می‌دهد که او تا این سال زنده، و مدتی را در مصر ساکن بوده است. چنان‌که گفته شد برخی منابع نیز از او با لقب الحیری یاد کرده، اما درباره علت انتساب او به حیره، سخنی نرانده‌اند. از سوی دیگر می‌دانیم که جعفر در مکه درگذشته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.
اگر روایت حضور جعفر در مصر به سال
۳۴۰ق صحیح باشد، زمان وفات او را باید بعد از این سال و پس از بازگشت وی به مکه بدانیم.
از استادان وی در مکه، که ظاهراً از کودکی نزد وی تربیت شده و بیشتر احادیثش را از او نقل کرده است،
ابوالعباس عبیدالله بن احمد بن نهیک است که کتاب‌های حدیثی اهل سنت، از جمله کتاب
صلاة الکبیر، نوشته
حریز بن عبدالله را نزد او خواند و از جمله شاگردانش،
قاضی ابوالحسین محمد بن عثمان نصیبی، از مشایخ نجاشی بود.
منابع از فرزندان او با نام‌های
حمزه،
علی شعرانی،
عبدالله،
موسی،
عبیدالله، ابوعلی
اسماعیل و
محمد یاد کرده‌اند که از آن میان، اسماعیل در مکه سکونت داشت.
از نوادگان او
ابوجعفر محمد بن موسی بن محمد بن جعفر جمال است که در مصر سکونت داشت.
از میان فرزندانش
ابوالحسن موسی، که به ابن اعرابی مشهور بود و با عنوان صاحب الطوق از او یاد می‌شود، مدتی بر نواحی
آذربایجان غلبه پیدا کرد و نسلش در شماخی، از شهرهای
شیروان، منتشر است.
ابن عنبه، از میان نوادگان او، به
ابوالفاتک حسین مکی بن عبیدالله بن جعفر و
محمد، پسر ابوعلی اسماعیل که در مکه
قاضی و
خطیب بود، اشاره کرده است.
۱. الاصیلی فی انساب الطالبیین: محمد بن علی بن طقطقی (م۷۰۹ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۸ق
۲. اعیان الشیعه: سید محسن امین (م۱۳۷۱ق)، به کوشش سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق
۳. تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب: محمد بن ابی جعفر عبیدلی، (م۴۲۵ق)، تعلیق ابن طباطبا، تحقیق محمودی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۳ق
۴. جمهرة انساب العرب: علی بن احمد ابن خرم‌اندلسی (م۴۵۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق
۵. الدر المنثور فی انساب المعارف و الصدور: سید جعفر اعرجی حسینی، تحقیق سیدحسین ابوسعیدة موسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۱۴۲۷ق
۶. رجال الطوسی: محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش جواد قیومی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۵ق
۷. رجال النجاشی (فهرس اسماء مصنفی الشیعه): احمد بن علی نجاشی (م۴۵۰ق)، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق
۸. الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه: محمد بن عمر فخر رازی (م۶۰۶ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۹ق
۹. عمدة الطالب الصغری فی انساب آل ابی‌طالب: احمد بن علی بن عنبه (م۸۲۸ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۳۰ق
۱۰. عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب: احمد بن علی بن عنبه (۷۴۸-۸۲۸ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۲۵ق
۱۱. الفخری فی انساب الطالبیین: سید عزیز‌الدین ابی‌طالب مروزی ازورقانی (م. بعد از ۶۱۴ق)، تصحیح سید مهدی رجایی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق
۱۲. کامل الزیارات: جعفر بن محمد بن قولویه (م۳۶۷ق)، تحقیق جواد قیومی و دیگران، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق
۱۳. لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب: علی بن ابی القاسم ابن زید بیهقی (م۵۶۵ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۲۸ق
۱۴. المجدی فی انساب الطالبیین: علی بن محمد علوی (م۷۰۹ق)، به کوشش احمد مهدوی دامغانی، زیر نظر سید محمود مرعشی نجفی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق
۱۵. المحدثون من آل ابی‌طالب: سید مهدی رجایی، قم، نشر الانساب التابعه، ۱۳۸۶ش.
۱۶. مشاهد المشرفه: سید حسین ابوسعیده، بیروت، البلاغ، ۱۴۳۳ق
۱۷. المشجر الوافی: سید حسین ابوسعیدة موسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۲۰۰۴ م.
۱۸. المعقبون من آل ابی‌طالب: سید مهدی رجائی موسوی، قم، عاشورا، ۱۴۲۷ق
۱۹. موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف: سید عبدالرزاق کمونه حسینی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۸ق
۲۰. موسوعه طبقات الفقهاء: جعفر سبحانی، قم، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۱۸ق
۲۱. نقد الرجال: مصطفی الحسینی التفرشی (قرن۱۱ق)، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۸ق
محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «جعفر بن محمد بن ابراهیم»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۴/۱۵.
