• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعبدالله اخفش

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اَخْفَش‌، ابو عبدالله‌ هارون‌ بن‌ موسی‌ بن‌ شریک‌ تغلبی‌ دمشقی‌ ۰۱-۹۲ق‌/۱۶ - ۰۵م‌، نحوی‌ ، لغوی‌ ، محدث‌ ، مفسر و مقری‌ بزرگ‌ شام‌ می باشد.



اخفش‌ در دمشق‌ و در محله‌ای‌ به‌ نام‌ «باب‌ الجابیه‌» مقیم‌ بود، از این‌ رو به‌ اخفش‌ باب‌ الجابیه‌ شهره‌ گردید
[۱] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۲] بستانی‌، ج۱، ص۳۰.



او در تحصیل‌ علوم‌ و فنون‌ رایج‌ آن‌ زمان‌ سخت‌ کوشید و سرآمد اقران‌ شد.
[۳] یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
وی‌ در علم‌ نحو شهرتی‌ کسب‌ کرد و همانند برخی‌ دیگر از نحویان‌ پیش‌ از خود لقب‌ «اخفش‌» یافت‌ و او را آخرالاخافشه‌ خواندند.
[۴] یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۵] ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
[۶] سیوطی‌، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۵م‌.
در غریب‌ القرآن‌، غریب‌ الحدیث‌، تفسیر ، معانی‌ القرآن‌ و شعر عربی‌ مهارت‌ و تتبّع‌ داشت‌.
[۷] یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۸] داوودی‌، محمد، ج۱، ص۴۷، طبقات‌ المفسرین‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد عمر، مصر، مکتبه وهبه‌.



در حدیث‌ از عبدالله‌ ابن‌ ذکوان‌ ، سلاّم‌ مداینی‌ و نیز از ابو مُسهِر غسّانی‌ روایت‌ می‌کرد و از راویان‌ وی‌ اینان‌ را نام‌ برده‌اند: ابو احمد ابن‌ ناصح‌ مفسر ، ابو طاهر ابن‌ ذکوان‌ و ابوبکر ابن‌ فطیس‌
[۹] یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
[۱۰] ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
[۱۱] سلیمان‌، المعجم‌ الصغیر، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ محمد عثمان‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۸م‌.
نیز از او حدیث‌ نقل‌ کرده‌ است‌.
اخفش‌، به‌ ویژه‌ علم‌ قرائات‌ را وجهه همت‌ خویش‌ ساخت‌ و سالیان‌ دراز در محضر ابن‌ ذکوان‌ ه م‌ به‌ فراگیری‌ فنون‌ قرائات‌ پرداخت‌. پس‌ از مرگ‌ ابن‌ ذکوان‌ ۴۲ق‌/۵۶م‌ قرائت‌ اهل‌ شام‌ یعنی‌ قرائت‌ ابن‌ عامر دمشقی‌ ه م‌، از طریق‌ او انتشار و اشتهار یافت‌.
[۱۲] ابوعمرو دانی‌، عثمان‌، ج۱، ص۳، التیسیر، به‌ کوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، ۹۲۰م‌.
[۱۳] سیوطی‌، ص۲۰، ج۹، ص۶۳، یاقوت‌، ادبا.
وی‌ قرائت‌ ابن‌ عامر را به‌ تفصیل‌، همراه‌ با علل‌ آن‌، در کتابی‌ جداگانه‌ تألیف‌ کرده‌ بود و بر اساس‌ آن‌ تعلیم‌ می‌داد،
[۱۴] ابوعمرو دانی‌، عثمان‌، ج۱، ص۹۴، التیسیر، به‌ کوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، ۹۲۰م‌.
[۱۵] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۱۰، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
و تلاشهای‌ او موجب‌ شد که‌ قرائت‌ اهل‌ شام‌ جایگاه‌ خود را در میان‌ قرائات‌ هفتگانه‌ و دهگانه مشهور باز یابد.
[۱۶] سیوطی‌، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۵م‌.
اخفش‌ نزد هشام‌ بن‌ عمار ، راوی‌ دیگر ابن‌ عامر، نیز حروف‌ ویژه روایت‌ او را فرا گرفته‌ بود
[۱۷] ذهبی‌، محمد، ج۱، ص۴۸، معرفه القراء الکبار، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۱۸] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.

اخفش‌ بجز قرائات‌ سبع‌، قرائات‌ شاذ و غریب‌، چون‌ «اختیار» ابوعبید قاسم‌ بن‌ سلاّم‌ را نزد استادان‌ فن‌ آموخته‌ بود. صوت‌ خوش‌ او در تلاوت‌ قرآن‌ مجید و حسن‌ ادای‌ وی‌ نیز مورد ستایش‌ قرار گرفته‌ است‌.
[۱۹] یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.



بیشتر مُقریان‌ نامدار دمشق‌ و بغداد در نیمه اول‌ سده ق‌/۰م‌ همچون‌ داجونی‌ کبیر ابوبکر محمد بن‌ احمد ، ابوبکر نقاش‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ محمد موصلی‌ بغدادی‌ ، ابوعلی‌ حسن‌ بن‌ حبیب‌ حصائری‌ دمشقی‌ ، ابراهیم‌ بن‌ عبدالرزاق‌ انطاکی‌ ، و ابن‌ اخرم‌ ابوالحسن‌ محمد بن‌ نصر ربعی‌ دمشقی‌ ، مشهورترین‌ راوی‌ اخفش‌، از شاگردان‌ او به‌ شمار می‌آیند
[۲۰] اندرابی‌، احمد، ج۱، ص۸، قراءات‌ القراء المعروفین‌، به‌ کوشش‌ احمد نصیف‌ جنابی‌، بیروت‌، ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌.
[۲۱] ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
[۲۲] معرفه القراء الکبار، ص۴۸، ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۲۳] ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۶۸، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۲۴] ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۷، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۲۵] ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۹-۹۲،به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۲۶] ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار،معرفه القراء الکبار، ص۹۴، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
[۲۷] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۶، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۲۸] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۰۹-۱۰، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۲۹] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۷، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۳۰] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۱۹-۲۱، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۳۱] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۷۰-۷۱، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
[۳۲] ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.



(۱) ابن‌ جزری‌، محمد، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
(۲) ابوعمرو دانی‌، عثمان‌، التیسیر، به‌ کوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، ۹۲۰م‌.
(۳) اندرابی‌، احمد، قراءات‌ القراء المعروفین‌، به‌ کوشش‌ احمد نصیف‌ جنابی‌، بیروت‌، ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌.
(۴) بستانی‌.
(۵) داوودی‌، محمد، طبقات‌ المفسرین‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد عمر، مصر، مکتبه وهبه‌.
(۶) ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
(۷) ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
(۸) سیوطی‌، بغیه الوعاه، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۵م‌.
(۹) طبرانی‌، سلیمان‌، المعجم‌ الصغیر، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ محمد عثمان‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۸م‌.
(۱۰) یاقوت‌، ادبا.


۱. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۲. بستانی‌، ج۱، ص۳۰.
۳. یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۴. یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۵. ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
۶. سیوطی‌، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۵م‌.
۷. یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۸. داوودی‌، محمد، ج۱، ص۴۷، طبقات‌ المفسرین‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد عمر، مصر، مکتبه وهبه‌.
۹. یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۱۰. ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
۱۱. سلیمان‌، المعجم‌ الصغیر، به‌ کوشش‌ عبدالرحمان‌ محمد عثمان‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۸م‌.
۱۲. ابوعمرو دانی‌، عثمان‌، ج۱، ص۳، التیسیر، به‌ کوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، ۹۲۰م‌.
۱۳. سیوطی‌، ص۲۰، ج۹، ص۶۳، یاقوت‌، ادبا.
۱۴. ابوعمرو دانی‌، عثمان‌، ج۱، ص۹۴، التیسیر، به‌ کوشش‌ اتوپرتسل‌، استانبول‌، ۹۲۰م‌.
۱۵. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۱۰، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۱۶. سیوطی‌، بغیه الوعاه، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۳۸۴ق‌/۹۶۵م‌.
۱۷. ذهبی‌، محمد، ج۱، ص۴۸، معرفه القراء الکبار، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۱۸. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۱۹. یاقوت‌، ادبا، ج۹، ص۶۳.
۲۰. اندرابی‌، احمد، ج۱، ص۸، قراءات‌ القراء المعروفین‌، به‌ کوشش‌ احمد نصیف‌ جنابی‌، بیروت‌، ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌.
۲۱. ذهبی‌، محمد، ج۳، ص۶۶، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۴ق‌/۹۸۴م‌.
۲۲. معرفه القراء الکبار، ص۴۸، ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۳. ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۶۸، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۴. ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۷، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۵. ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار، معرفه القراء الکبار، ص۸۹-۹۲،به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۶. ذهبی‌، محمد، معرفه القراء الکبار،معرفه القراء الکبار، ص۹۴، به‌ کوشش‌ بشار عواد معروف‌ و دیگران‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۷. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۶، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۲۸. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۰۹-۱۰، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۲۹. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۷، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۳۰. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۱۹-۲۱، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۳۱. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۷۰-۷۱، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.
۳۲. ابن‌ جزری‌، محمد، ج۱، ص۴۷.، غایه النهایه، به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۳۵۱- ۳۵۲ق‌/۹۳۲-۹۳۳م‌.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوعبدالله اخفش»، ج ۷،ص ۳۰۱۸.    



جعبه ابزار