• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد تهانیسری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَهانیسَری، احمد بن محمد (د ۸۲۰ ق/۱۴۱۷م)، از صوفیان برجستۀ طریقۀ چشتیه ، و عالم و شاعر سدۀ ۹ق/۱۵م در هند بود.


احمد در تهانیسر ــ منطقه‌ای در شمال هند ــ به دنیا آمد و در همان‌جا پرورش یافت.
[۱] صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، ج۳، ص۲۲۰، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م.
[۲] میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
وی از قاضی عبدالمقتدر بن رکن‌الدین شریحی علوم ظاهری را فرا گرفت و در فقه ، اصول و عربی بسیار متبحر گشت و در سلوک عرفانی و باطنی در زمرۀ شاگردان و مریدان شیخ نصیرالدین محمود اودهی چراغ دهلی (د ۷۵۷ق/۱۳۵۶م) ــ جـانشین شیخ نظام‌الدین اولیـا ــ درآمد و سرانجـام، یکـی از خلفای او شد.
[۳] عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
[۴] عبدالحی، نزهةالخواطر، ج۳، ص۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م.
[۵] احمد جعفری، انوار اولیا، ج۱، ص۵۴۸، لاهور.
[۶] خلیق احمد نظامی، تاریخ مشایخ چشت، ج۱، ص۶۸۷، کراچی، ۱۹۷۵م.


در پی حملۀ تیمور به هند و گریز بسیاری از علما از آن شهر، مولانا خواجگی، از ممتازترین خلفای شیخ نصیرالدین و دوست نزدیک احمد ــ که با او الفتی داشت ــ از او خواست که همراه با وی دهلی را ترک گوید؛ اما شیخ احمد پیشنهاد او را نپذیرفت و در همان‌جا ماند. درنتیجه، پس از اشغال دهلی توسط تیمور، احمد و خانواده‌اش به اسارت سپاه او درآمدند، اما پس از فرو نشستن فتنه ، با آگاهی تیمور از مراتب علم و فضلِ شیخ احمد، وی آزادی خود را بازیافت و تیمور او را تکریم نمود و برای حضور در دربار برگزید.
[۷] غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۸] عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
ماجرای مباحثۀ وی با شیخ‌الاسلام دربار که از اخلاف برهان‌الدین مرغینانی، صاحب هدایه بود، در اکثر منابع آمده است.
[۹] غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۱۰] عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
[۱۱] غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۱۲۳_۱۲۴، به کوشش محمد ذکی، پتنه، ۱۹۹۴م.


پس از بازگشت تیمور از هندوستان و درنتیجۀ صدماتی که حملۀ او به دهلی وارد کرده بود، شیخ احمد در ۸۰۱ ق آن‌جا را ترک گفت و همراه خانواده‌اش به کالپی ــ که دوست نزدیکش مولانا خواجگی نیز در آن‌جا سکنا داشت ــ مهاجرت کرد و تا پایان عمر در همان‌جا به تدریس و تعلیم و عبادت پرداخت.
[۱۲] میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
[۱۳] غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۱۴] عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
[۱۵] صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، ج۳، ص۲۲۰، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م.
وی در کالپی درگذشت و در قلعۀ آن‌جا به خاک سپرده شد.

با آن‌که در اکثر منابع، احمد تهانیسری به عنوان شاعری چیره‌دست ستوده شده است، اما از او تنها قصیدۀ دالیه‌ای در مدح رسول خدا (ص) به جای مانده که گزیده‌ای از آن در سبحةالمرجان آزاد بلگرامی،
[۱۶] میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸_۳۹، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
اخبارالاخیار عبدالحق
[۱۷] عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱_۱۵۲، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
و نزهةالخواطر عبدالحی
[۱۸] عبدالحی، نزهةالخواطر، ج۱، ص۹_۱۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م.
آمده است.

(۱) میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
(۲) احمد جعفری، انوار اولیا، لاهور.
(۳) محمد عبدالشکور رحمان‌علی، تذکرۀ علمای هند، لکهنو، ۱۳۳۲ق.
(۴) صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م.
(۵) عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
(۶) عبدالحی، نزهةالخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م.
(۷) غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، کانپور، ۱۸۹۴م.
(۸) غوثی شطاری، گلزار ابرار، به کوشش محمد ذکی، پتنه، ۱۹۹۴م.
(۹) خلیق احمد نظامی، تاریخ مشایخ چشت، کراچی، ۱۹۷۵م.

۱. ↑ صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، ج۳، ص۲۲۰، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م.
۲. ↑ میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
۳. ↑ عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
۴. ↑ عبدالحی، نزهةالخواطر، ج۳، ص۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م.
۵. ↑ احمد جعفری، انوار اولیا، ج۱، ص۵۴۸، لاهور.
۶. ↑ خلیق احمد نظامی، تاریخ مشایخ چشت، ج۱، ص۶۸۷، کراچی، ۱۹۷۵م.
۷. ↑ غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
۸. ↑ عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
۹. ↑ غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
۱۰. ↑ عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
۱۱. ↑ غوثی شطاری، گلزار ابرار، ج۱، ص۱۲۳_۱۲۴، به کوشش محمد ذکی، پتنه، ۱۹۹۴م.
۱۲. ↑ میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
۱۳. ↑ غلام‌سرور لاهوری، خزینةالاصفیا، ج۱، ص۳۷۹، کانپور، ۱۸۹۴م.
۱۴. ↑ عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
۱۵. ↑ صدیق حسن‌خان، ابجدالعلوم، ج۳، ص۲۲۰، به کوشش عبدالجبار زکار، دمشق، ۱۹۸۹م.
۱۶. ↑ میرغلام‌علی آزاد بلگرامی، سبحةالمرجان، ج۱، ص۳۸_۳۹، بمبئی، ۱۳۰۳ق.
۱۷. ↑ عبدالحق محدث دهلوی، اخبارالاخیار، ج۱، ص۱۵۱_۱۵۲، دیوبند، ۱۳۳۲ق.
۱۸. ↑ عبدالحی، نزهةالخواطر، ج۱، ص۹_۱۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۱م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد تهانیسری»، ج۱۶، ص۵.    



جعبه ابزار