• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

الجواهر الثمینه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه کتابی در تاریخ و فضائل مدینه و آثار تاریخی و مذهبی این شهر تا قرن یازدهم، نوشته محمدکبریت حسینی (۱۰۱۲-۱۰۷۰ق.) از علمای اهل سنت است. از ویژگی‌های کتاب، گزارش فضیلت‌ها و محاسن مدینه، با استفاده از آیات و روایات، امثال و حکم و اشعار، شناساندن آداب و رسوم و رفتار دینی مردم مدینه و بیان معارف همسو با شیعه است. نویسنده، با توجه به علاقه‌اش به علوم زراعی، بخشی چشمگیر از گزارش‌های خود را به وضعیت کشاورزی، باغ‌ها و منابع آبی مدینه، در دوره زمانی خود، اختصاص داده است. برخی حوادث طبیعی و غیرطبیعی حرمین و تغییرات و بازسازی‌های اماکن و آثار اسلامی مکه و مدینه، که در زمان حیات نویسنده اتفاق افتاده، در این کتاب گزارش شده‌اند.
الجواهر الثمینه


محمد بن عبدالله حسینی مدنی، معروف به محمدکبریت، مورخ، ادیب، شاعر و فقیه حنفی،
[۱] نک: حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲، پاورقی۱.
که به امام حسین (علیه‌السّلام) نسب می‌برد،
[۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۱۰.
در مدینه به دنیا آمد. بعد از حفظ قرآن، علوم صرف و نحو و بلاغت و علوم طبیعی و عقلی را نزد علمای مدینه آموخت. در سال ۱۰۳۹ق. به ترکیه سفر کرد که حاصل آن سفرنامه رحلة الشتاء و الصیف است.
از عالمان ترکیه و علمای دمشق و قاهره کسب علم کرد. در شعر و ادب دستی داشت و دارای تالیفات متعددی در تاریخ و ادبیات است. از آثار مرتبط او با مدینه، می‌توان از کتاب نصر من الله و فتح قریب، در شرح حال فضلای مدینه یاد کرد. وی در ۵۸ سالگی در مدینه از دنیا رفت و در قبرستان بقیع مدفون گشت.
[۳] محبی، محمدامین، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الهادی عشر، ج۴، ص۲۸-۳۱، بیروت، مکتبة خیاط.    
[۴] حسینی، احمد بن معصوم، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۱۵۳-۱۵۶، مصر، مکتبة المرتضویه.    
[۵] بغدادی، اسماعیل باشا، هدیة العارفین، ج۲، ص۲۸۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۶] زرکلی، خیر‌الدین بن محمود، الاعلام، ج۶، ص۲۴۰، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.    


الجواهر الثمینه که نگارش آن در سال ۱۰۴۸ق. به پایان رسیده،
[۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۵۴.
نثری ادبی و مسجع دارد و محمدکبریت از اشعار عربی بسیار سود برده است و برخی از اشعار کتاب از خود اوست.
[۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۳.
[۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۷.
[۱۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۴.
[۱۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۱۰.
ذکر حکمت‌ها، لطائف، نکات و داستان،
[۱۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۴۳.
[۱۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۷.
مباحث قرآنی و حدیثی
[۱۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۲-۸۹.
[۱۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
و مسائل مربوط به علومی چون نجوم،
[۱۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۴-۱۸۵.
[۱۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۳۱-۳۳۲.
پزشکی
[۱۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۰-۲۰۴.
[۱۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۳۷-۲۴۲.
و کشاورزی
[۲۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
در لابه‌لای مطالب کتاب به وفور دیده می‌شود.

محمدکبریت، در کتاب خود، افزون بر احادیث نبوی،
[۲۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۴۶-۵۱.
[۲۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۳.
[۲۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۴-۹۶.
[۲۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۸.
[۲۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۲.
[۲۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۸.
روایات فراوانی نیز از اهل بیت (علیهم‌السّلام) نقل و بدان‌ها استناد کرده است؛ از جمله روایاتی از امام علی (علیه‌السّلام)،
[۲۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۷.
[۲۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۴۰.
امام حسن (علیه‌السّلام)،
[۲۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
[۳۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷.
امام باقر (علیه‌السّلام)
[۳۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۳.
[۳۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
و امام صادق (علیه‌السّلام)
[۳۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۶-۱۲۷.
[۳۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۳۹.
[۳۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۳.


کتاب، دو گفتار اصلی دارد:

۳.۱ - سبب تألیف و فضائل مدینه

گفتار اول بعد از مقدمه‌ای درباره سبب تألیف و اشاره به نام کتاب الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة که به معنای «گوهرهای گرانبها در محاسن و فضائل مدینه» است
[۳۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰-۲۱.
و بیان معنای لغوی و اصطلاحی مدینه،
[۳۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۰.
به فضائل مدینه
[۳۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۸-۳۹.
و جغرافیای مدینه و بناهای مقدس این شهر اختصاص یافته است.

۳.۱.۱ - مساجد

در این بخش، مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شامل گنبد، روضه، حجره، منبر و محراب نبوی،
[۳۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۰-۱۱۱.
سایر مساجد شهر مدینه، از جمله مسجد قبا،
[۴۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۳-۱۹۰.
مسجد قبلتین،
[۴۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۳-۲۲۶.
مساجد فتح (احزاب، حضرت علی (علیه‌السّلام) و ابوذر)،
[۴۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۰-۱۷۲.
مساجد منسوب به حضرت علی (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در نزدیکی قبا،
[۴۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۱.
مسجد رد شمس (فَضیخ)،
[۴۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۲.
مساجد اُحد (فَسح، جبل الرماة و سافله)
[۴۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۶-۲۵۷.
و مسجد الاجابه در شمال بقیع،
[۴۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۳.
زیارتگاه‌های مدینه از قبیل قبرستان بقیع،
[۴۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۹.
کوه اُحد
[۴۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۹-۲۵۸.
و نیز وادی‌ها
[۴۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۴۲-۱۶۴.
و دیگر بناهای شهر مدینه به تفصیل معرفی شده‌اند.
نویسنده در بیان فضائل مدینه، با استفاده از احادیث، بیش از ۲۵ فضیلت برای مدینه برشمرده است.
[۵۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۸-۵۳.

بسیاری از گزارش‌های تاریخی کتاب از ابنیه و امکنه و باغات و منابع آبی مدینه، حاصل مشاهدات شخصی محمدکبریت در قرن یازدهم است و حاوی آگاهی‌های تاریخی، از جمله تغییرات بناها در دوران اوست.

۳.۱.۲ - جغرافیای طبیعی و پوشش گیاهی

مباحث مرتبط با جغرافیای طبیعی و پوشش گیاهی، از موضوعات پربسامد کتاب است؛ از جمله مؤلف به معرفی وادی‌های متعدد مدینه، یازده چشمه مدینه، شش برکه مدینه و چاه‌های منسوب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرداخته و ماجرای انتساب هر یک از آن‌ها به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و معجزات آن حضرت در این زمینه را بیان کرده است.
محمدکبریت از خرمای مدینه به تفصیل سخن گفته و انواع انگور را که در قبا به دست می‌آید، معرفی کرده است.
[۵۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
[۵۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۹۰.
به گفته او نخلی در باغ سَرّاره وجود داشته که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از میوه آن خورده و به همین سبب مردم بدان تبرک جسته و خرمای آن را به گرانترین قیمت می‌خریده‌اند؛ اما در زمان او درخت خشک شده است.
[۵۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۹۲-۱۹۴.
مؤلف مطالب مفصلی درباره درخت نخل و اجزاء آن، شیوه کاشت و نگهداری آن، انواع خرما مانند بلح، رطب و تمر و خواص طبی آن‌ها بیان کرده است
[۵۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
؛ از جمله احادیثی در فضیلت و برکت نخل و خرما و خاصیت شفابخشی خرمای برنی و عجوه
[۵۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸.
[۵۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۲-۲۴۳.
نقل کرده و بهترین خرمای مدینه را خرمای برنی دانسته که مردم، به جهت تبرک، آن را به گوشه و کنار جهان می‌برده‌اند.
[۵۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۴-۲۴۵.


۳.۱.۳ - گزارش رواج شفاعت و توسل

گزارش‌های کتاب حاکی از رواج آموزه‌هایی مانند شفاعت، توسل و تبرک میان مردم مدینه، از مذاهب مختلف، در آن دوره است. محمدکبریت زیارت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را نعمت بزرگ الهی دانسته و آداب و مستحبات زیارت را طبق سیره اهل بیت (علیهم‌السّلام) بیان کرده است.
[۵۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۳-۶۵.
وی پس از ذکر احادیث نبوی در فضیلت و ثواب زیارت قبر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و استحقاق شفاعت به سبب آن، با استناد به نص قرآن «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جاؤُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً»
[۵۹] نساء/سوره۴، آیه۶۴.    
پذیرش استغفار و اجابت توبه در مرقد نبوی را قطعی دانسته و تاکید کرده که هر کس آیه را انکار یا تاویل کند، تنها خود را محروم ساخته است.
[۶۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۴-۸۹.
نویسنده با اشاره به ماجرای خشکسالی مدینه و توسل مردم به قبر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نزول باران فراوان پس از آن،
[۶۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۹.
تصریح کرده که در زمان او سنت اهل مدینه در چنین مواردی اجتماع کردن نزد حجره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای دعا و استغاثه بوده است.
[۶۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۹-۹۰.
وی اشعار متعددی نیز ذکر کرده که جایز است نزد قبر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خوانده شود و برخی علما آن‌ها را خوانده و مورد لطف و عنایت نبوی قرار گرفته‌اند.
[۶۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۸-۸۲.
او همچنین نقل کرده که نگاه کردن به حجره و گنبد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عبادت است؛ همچنان‌که نگاه کردن به کعبه و حضرت علی (علیه‌السّلام) عبادت است.
[۶۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۷-۷۸.


۳.۱.۴ - سنت تعویض جامه حجره نبوی

نویسنده به سنت تعویض جامه حجره نبوی اشاره و بیان کرده که جامه قبلی، از باب تبرک بین خدام حرم، تقسیم می‌شود و به همین مناسبت از جواز تبرک به آثار نبوی سخن گفته و تاکید کرده که خارج کردن تربت حجره و مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سایر آثار آن، برای تبرک، جایز است؛ همچنان‌که خارج کردن خاک‌ها و سنگ‌های حرم مکه و برخی درختان آن و آب زمزم، به جهت تبرک، به اجماع علما جایز است.
[۶۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۰-۱۰۱.
وی ضمن اشاره به سنت آویختن قندیل‌ها در حجره نبوی به صورت وقف، نذر یا هبه، بیان کرده که هر چند این امر در ابتدا نه واجب بوده و نه مستحب، اما اکنون چون از شعائر محسوب می‌شود، برداشتن آن‌ها موجب نقص می‌گردد.
[۶۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۲.

او بر سیره اهل بیت در بوسیدن و مس قبر شریف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تاکید و موافقت برخی فقها و بزرگان اهل سنت، از جمله احمد بن حنبل را نقل کرده و به گریه و عزاداری حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) بر سر قبر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و برداشتن تربت و تبرک به آن استناد جسته است.
[۶۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۶.
وی همچنین به زیارت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از قبور شهدای احد و زیارت مداوم حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) از قبر حضرت حمزه و بازسازی قبر توسط آن حضرت و نیز گریه، نماز و دعای ایشان بر سر قبور شهدای احد اشاره کرده
[۶۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۲-۲۵۳.
و جواز برداشتن تربت حضرت حمزه برای شفا و اجماع قدما و متاخران بر این مطلب را از برخی علما نقل کرده است.
[۶۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۴.

همچنین نویسنده، پس از ذکر نسب شریف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، تاکید کرده که پیشینیان پیوسته آن را حفظ و فرزندان خود را نیز به حفظ و تبرک به آن امر می‌کرده‌اند.
[۷۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۱۱.
او از تبرک جستن مردم به خانه سعد بن خثیمه به سبب خوابیدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آن یاد کرده
[۷۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۱.
و نیز از برخی فضلا نقل کرده که دعا و توسل در روز عید قربان نزد قبر اسماعیل، فرزند امام صادق (علیه‌السّلام) در بقیع، موجب روا شدن حاجات می‌شود.
[۷۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲۴.


۳.۱.۵ - فضائل اهل بیت

نویسنده، با استناد به آیات و روایات، از فضیلت اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و محبت به آنان سخن گفته و کلماتی از بزرگان و علمای اهل سنت و نیز اشعار فراوان در مدح و منقبت اهل بیت (علیهم‌السّلام) و لزوم محبت و توسل به آنان ذکر کرده و بر عصمت عترت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، با استناد به آیه تطهیر، «اِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیرا»
[۷۳] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
و احادیثی چون حدیث ثقلین و حدیث سفینه نوح تاکید کرده است. همچنین با نقل روایتی مبنی بر پاکی حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) و دوری آن حضرت و ذریه ایشان از آتش جهنم، امام زین العابدین، امام رضا و امام جواد (علیهم‌السّلام) را از روشن‌ترین مصادیق اهل بیت (علیهم‌السّلام) شمرده است.
[۷۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۱۶-۱۲۲.


۳.۱.۶ - قبرستان بقیع

نویسنده، در بخش مربوط به قبرستان بقیع،
[۷۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۵-۲۸۶.
پس از نقل روایاتی درباره فضیلت این قبرستان و وعده شفاعت برای اهل آن،
[۷۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۹.
زیارت بقیع در هر روز را به تاسی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مستحب دانسته است.
[۷۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۷۹.
او پس از معرفی قبور ائمه اهل بیت (علیهم‌السّلام) و نقل گفتار برخی علما درباره وجود قبر حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در کنار آنان و دفن سر مبارک امام حسین (علیه‌السّلام) نزد آن، به گنبد و بارگاهی که در زمان وی بر مزار امامان اهل بیت وجود داشته، اشاره کرده و آن را گنبدی بلند با بنایی قدیمی معرفی کرده که دو درِ آن، در هر شب و روز جمعه، گشوده می‌شده است.
[۷۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۱.
او همچنین ضمن معرفی قبور دیگر بقیع، از وجود بناها و گنبدهایی بر قبر عباس، عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ابراهیم فرزند پیامبر و فاطمه بنت اسد یاد کرده است.
[۷۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۷۹.
[۸۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۳-۲۸۴.


۳.۲ - احوال و آداب و رسوم مدینه

گفتار دوم کتاب، به احوال و آداب و رسوم اهل مدینه در ایام مختلف سال اختصاص یافته است. مؤلف، در بخش مربوط به هر ماه، حوادث مهم و سنت‌ها و آداب و رسوم مردم مدینه در مناسبت‌های مختلف را ذکر کرده است.
[۸۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۷-۳۲۵.

مؤلف در پایان گفتار دوم، مطالبی درباره سال شمسی، فصل‌ها و ماه‌های آن، مشخصات نجومی هر یک از آن‌ها و نیز چندین قاعده مربوط به هیات و نجوم در نحوه محاسبه روزهای سال بیان کرده است.
[۸۲] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲۵-۳۳۳.
وی همچنین در آخرین فصل کتاب، درباره اهل مدینه و صفات و ویژگی‌های ساکنان و مجاوران آن، سخن گفته است.
[۸۳] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۳۴-۳۴۷.


الجواهر الثمینة دو بار در سال ۱۴۱۷ق.، یکی با تحقیق محمدحسن اسماعیل شافعی، توسط انتشارات دارالکتب العلمیه در بیروت در ۲۴۸ صفحه، و دیگری با تحقیق احمدسعید بن سلم، در ۳۸۵ صفحه (بدون ذکر انتشارات و محل نشر) در قطع وزیری، به چاپ رسیده است. ویژگی چاپ اخیر، تعلیقات مصحح درباره تغییرات دوره معاصر در مدینه، ازجمله تخریب آثار و مساجد مورد اشاره مؤلف
[۸۴] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۴-۱۰۸.
[۸۵] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۱.
[۸۶] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۳.
[۸۷] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۶.
و بیان موقعیت فعلی اماکن مذکور در کتاب و اسامی کنونی آن‌ها
[۸۸] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۲.
[۸۹] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۸.
[۹۰] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۴۴.
و نیز افزودن ملحقاتی به کتاب، مانند تعیین محدوده حرم مدینه توسط هیاتی متشکل از برخی علمای معاصر
[۹۱] حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۵۷-۳۶۴.
است.

(۱) زرکلی، خیر‌الدین بن محمود، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م؛
(۲) محبی، محمدامین، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الهادی عشر، بیروت، مکتبة خیاط؛
(۳) حسینی، احمد بن معصوم، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، مصر، مکتبة المرتضویه؛
(۴) بغدادی، اسماعیل باشا، هدیة العارفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

۱. ↑ نک: حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲، پاورقی۱.
۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۱۰.
۳. ↑ محبی، محمدامین، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الهادی عشر، ج۴، ص۲۸-۳۱، بیروت، مکتبة خیاط.    
۴. ↑ حسینی، احمد بن معصوم، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۱۵۳-۱۵۶، مصر، مکتبة المرتضویه.    
۵. ↑ بغدادی، اسماعیل باشا، هدیة العارفین، ج۲، ص۲۸۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۶. ↑ زرکلی، خیر‌الدین بن محمود، الاعلام، ج۶، ص۲۴۰، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.    
۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۵۴.
۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۳.
۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۷.
۱۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۴.
۱۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۱۰.
۱۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۴۳.
۱۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۷.
۱۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۲-۸۹.
۱۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
۱۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۴-۱۸۵.
۱۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۳۱-۳۳۲.
۱۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۰-۲۰۴.
۱۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۳۷-۲۴۲.
۲۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
۲۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۴۶-۵۱.
۲۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۳.
۲۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۴-۹۶.
۲۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۸.
۲۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۲.
۲۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۸.
۲۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۷.
۲۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۴۰.
۲۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
۳۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷.
۳۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۳.
۳۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۱.
۳۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۲۶-۱۲۷.
۳۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۳۹.
۳۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰۳.
۳۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۰-۲۱.
۳۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۰.
۳۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۸-۳۹.
۳۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۰-۱۱۱.
۴۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۳-۱۹۰.
۴۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۳-۲۲۶.
۴۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۰-۱۷۲.
۴۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۱.
۴۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۲.
۴۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۶-۲۵۷.
۴۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۳.
۴۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۹.
۴۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۹-۲۵۸.
۴۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۴۲-۱۶۴.
۵۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۸-۵۳.
۵۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
۵۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۹۰.
۵۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۹۲-۱۹۴.
۵۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸-۲۴۶.
۵۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۲۸.
۵۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۲-۲۴۳.
۵۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۴۴-۲۴۵.
۵۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۳-۶۵.
۵۹. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶۴.    
۶۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۴-۸۹.
۶۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۹.
۶۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۸۹-۹۰.
۶۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۸-۸۲.
۶۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۷۷-۷۸.
۶۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۰-۱۰۱.
۶۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۲.
۶۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۶۶.
۶۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۲-۲۵۳.
۶۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۴.
۷۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۱۱.
۷۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۸۱.
۷۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲۴.
۷۳. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۷۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۱۶-۱۲۲.
۷۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۵-۲۸۶.
۷۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۶۷-۲۶۹.
۷۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۷۹.
۷۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۱.
۷۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۷۹.
۸۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۳-۲۸۴.
۸۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۷-۳۲۵.
۸۲. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۲۵-۳۳۳.
۸۳. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۳۴-۳۴۷.
۸۴. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۰۴-۱۰۸.
۸۵. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۷۱.
۸۶. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۵۳.
۸۷. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۲۸۶.
۸۸. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۲.
۸۹. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۹۸.
۹۰. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۱۴۴.
۹۱. ↑ حسینی مدنی، محمدکبریت، الجواهر الثمینة فی محاسن المدنیة، ص۳۵۷-۳۶۴.


دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۰۳/۲۵.    
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۲۵.    



جعبه ابزار