الجوهرة فی نظم التبصرة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به دليل جايگاه ويژه و اعتبار علمى و فقهى كتاب«
تبصرة المتعلمین » تأليف
علامۀ حلّی ( م ۷۲۶ ق)، از زمان نگارش آن، فقهاى عظام توجه خاصى به آن داشته و شروح و حواشى متعددى بر آن زده‌اند، از آن جمله بزرگانى همچون
ابن داود در كتاب« الجوهرة في نظم التبصرة»، شيخ تقى الدين ابو محمد حسن بن على بن داود حلى متولد ۶۴۷ و معاصر با علامۀ حلّى می باشد.
شيخ تقى الدين، ابو محمد،
حسن بن علی بن داود حلی ، از علماى بزرگ
شیعه در قرن هفتم هجرى، در پنجم
جمادی الثانی سال ۶۴۷ هجرى در شهر
حله به دنيا آمد. پدرش از روى علاقه‌اى كه به اهل بيت
عصمت و
طهارت داشت نام او را حسن نهاد. او از همان كودكى ذوق و استعداد فراوانى از خود نشان داد و پدرش نيز به همين خاطر وى را براى فراگيرى علوم
اهل بیت علیهم السلام مهيا ساخت.
ابن داود دانشمندى فاضل و شخصيتى برجسته و فقيهى بزرگ و انسانى صالح و انديشمندى محقق و اديبى ماهر بود و در اجازه‌هاى روايى و كتاب‌هاى
علم رجال از او به«
سلطان العلما » و« تاج المحدثين» تعبير مى‌كنند. او در علم
فقه و
اصول ،
تفسیر ، ادبيات،
نحو ، صرف، معانى، بيان،
بدیع ، عروض و در
علم اصول عقايد و منطق چهره‌اى برجسته بود. وى معاصر با
علامه حلی و هم درس او و يكسال بزرگتر از او بود و با
عبد الکریم بن طاووس دوست و هم بحث بود. آنان از تربيت شدگان مجلس درس
محقق حلی صاحب شرايع به شمار مى‌آمدند.
به دليل جايگاه ويژه و
اعتبار علمى و فقهى كتاب«
تبصرة المتعلمین » تأليف علامۀ حلّى( م ۷۲۶ ق)، از زمان نگارش آن، فقهاى عظام توجه خاصى به آن داشته و شروح و حواشى متعددى بر آن زده‌اند و حتى بزرگانى همچون ابن داود در كتاب« الجوهرة في نظم التبصرة» يا«
أرجوزة فی الفقه » و
سید محمد تقی بن اسحاق قمی ( م ۱۳۴۴ ق) در كتاب«
التبصرة المنظومة » آن را به نظم درآورده‌اند.
ابن داود در مورد ارزش كتاب« تبصرة المتعلمين» در خطبۀ كتاب مى‌نويسد: و بعد فالتبصرة المعظمة تبصرة لمن بغى تعلّمه لحكم دين ربّه و المبتدي له تكون نعم غير مرشد و صنعتها مفيد كل طالب و مستمدا عون ذي المواهب .
وى اين كتاب را به درخواست دوست و هم‌درسى‌اش، سيد عبد الكريم بن احمد بن طاوس( م ۶۹۳ ق) نوشته است. او در كتاب خود سعى نموده با قلمى روان و بيانى رسا مطالب كتاب« تبصرة المتعلمين» را در قالب اشعارى زيبا با رعايت
اختصار و ايجاز گردآورى كند تا بدين وسيله خواننده با حفظ اين اشعار، مباحث فقهى را آسان‌تر فرا گرفته و به خاطر بسپارد.
از تاريخ تأليف كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست اما با توجه به اين كه در خطبۀ كتاب آمده است كه كتاب به درخواست سيد احمد بن طاوس( م ۶۹۳ ق) نوشته شده است بنابراين كتاب قبل از سال ۶۹۳ ق يعنى ۳۴ سال قبل از وفات علامۀ حلى( م ۷۲۶ ق) نوشته شده است.
وى در مورد علت نگارش آن در مقدمۀ كتاب مى‌نويسد: و قد شرعت في امتثال حباً له رغبة في... لأنّي رق أبيه الطاهر سمى ذي العلوم و المفاخر أفضل أهل البيت في العقيق ذي البحث و النظر و التدقيق .
آنچه در صفحۀ ۱۱ مقدمۀ ناشر آمده است كه تاريخ وفات
سید احمد بن طاوس ۹۹۳ ق است اشتباه مى‌باشد.
تاريخ انتشار كتاب موجود مشخص نيست و در كتاب به آن
اشاره نشده است ولى چاپ اول آن در سال ۱۴۱۱ ق بوده است. مصحح و محقق كتاب موجود آقاى
حسین درگاهی بوده و شيخ
صباح صالح هنداوی ، وى را در مقابلۀ نسخ و حل مشكلات آن كمك داده است.
در چاپ كتاب موجود از دو نسخه كه متعلق به كتابخانۀ
آیة الله نجفی مرعشی است استفاده شده است. يكى از نسخه‌ها با شمارۀ ۵۰۹۰ مشخص شده است، اين نسخه به خط على رضا بن على بن محمد بن قاسم و مربوط به سال ۱۱۳۹ ق است و با رمز( م) مشخص شده است. نسخۀ ديگر با شمارۀ ۵۶۱۳ و به خط محمد بن على بن حسن و مربوط به سال ۱۱۸۷ ق است، اين نسخه با رمز( ع) مشخص شده است.
تقسيم بندى مباحث« الجوهرة في نظم التبصرة» نظير كتاب تبصرة المتعلمين بوده و مؤلف، هر كدام از سرفصل‌هاى اشعار كتاب را با كلمۀ« القول» آغاز نموده و بدين ترتيب فصول مختلف را از يكديگر جدا نموده است.
الذريعة: الجوهرة في نظم التبصرة للشيخ تقي الدين الحسن بن علي بن داود الحلي في ۶۴۷ ق، و المؤلف لكتاب الرجال المعروف ب« رجال ابن داود» في ۷۰۷ ذكره في فهرس تصانيفه.
در جاى ديگر: أرجوزة في الفقه للشيخ تقي الدين الحسن بن علي بن داود الرجالي المعاصر للعلامة الحلّي، و هي نظم لتبصرة العلاّمة الحلّي، سماها بالجوهرة في نظم التبصرة.
روضات الجنات : و أما نحن فلم نظر على غير كتاب منه قدر عمله في نظم« تبصرة» العلاّمة سماها ب« الجوهرة».
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
