الفهرست (رازی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم» یا «فهرست» اثر شیخ
منتجب الدین ، علی بن عبید الله بن حسن بن بابویه قمی، از بزرگان
شیعه در قرن ششم هجری (ولادت، ۵۰۴- وفات، بعد از ۶۰۰ هجری) در موضوع رجال و حاوی فهرست اسامی
علمای شیعه و کتابهای آنان می‌باشد.
شیخ منتجب الدین کتاب حاضر را به امر «
عز الدین یحیی بن ابی الفضل »، نقیب
قم نوشته است. (عز الدین در سال ۵۹۲ هجری به دست سلطان علاء الدین خوارزمشاه به شهادت رسید.)
شیخ انگیزه خود را چنین بیان می‌کند که: چون
شیخ طوسی علیه الرحمة کتابی در اسماء علماء و کتب آنان نگاشته بود و پس از او کسی این کار را دنبال نکرده بود، من اسامی معاصرین شیخ طوسی و متاخرین از او تا زمان خودم را جمع نمودم و در کتابی گرد آوردم.
بنابراین، کتاب حاضر شامل اسامی مؤلفین و علمای شیعه از عصر شیخ طوسی است تا عصر مؤلف که شامل بیش از یک قرن می‌شود (شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ هجری است و منتجب الدین متوفای بعد از ۶۰۰ هجری)
کتاب شریف الفهرست توسط شاگرد او، برهان الدین محمد بن محمد حمدانی قزوینی، مؤلف
کتاب حصص البراهین روایت گردیده.
حمدانی کتاب استاد را در تاریخ ۶۱۳ هجری از نسخه‌ای که به خط مؤلف بوده استنساخ کرده است.
پس از او،
خواجه نصیر الدین طوسی و
سدید الدین حلی ، پدر علامه حلی، کتاب را از
برهان الدین حمدانی روایت کرده‌اند.
همچنین
شهید اول نیز نسخه‌ای از نسخه حمدانی نوشته است.
کتاب «الفهرست» از جمله کتابهایی است که با حجم کم و خلاصه بودن، در بیشتر کتب بزرگان تراجم منعکس شده است.
بعضی از متاخرین کتاب را به صورت کامل در تالیفات خود آورده‌اند، مانند
شیخ حر عاملی ، که در
امل الآمل بصورت پراکنده تمام کتاب را آورده است.
علامه مجلسی نیز در جلد ۲۵ بحار (جلد ۱۰۵ از چاپ جدید) تمام کتاب را از ابتدا تا انتها نقل کرده و هیچ تصرفی در عبارات آن نکرده است.
در مورد اعتبار این کتاب نیاز به هیچ سخنی نیست چرا که بزرگان وقتی پیرامون شخصیتی سرگردان شوند همین که در «الفهرست» توثیقی پیرامون او بیابند برای آنان بهترین حجت در اعتبار آن شخص است و تا کنون هیچکس در اعتبار این کتاب شبهه‌ای نکرده است.
مؤلف کتاب خود را بر طبق بر طبق حروف الفبا ترتیب داده که دسترسی به افراد نیز آسان تر باشد و این همان ترتیب فهرست شیخ طوسی است؛ چرا که این کتاب تتمه‌ای برای کتاب شیخ طوسی به حساب می‌آید.
۱- فهرست شیخ منتجب الدین اولین بار در پایان جلد ۲۵ بحار چاپ شد.
۲- در سال ۱۴۰۴ هجری نیز با تحقیق
سید عبد العزیز طباطبایی چاپ گردید.
۳- چاپ حاضر با مقدمه و تحقیق دکتر
سید جلال الدین محدث ارموی است.
در این چاپ تحقیقات بسیار ارزنده‌ای که چندین برابر حجم کتاب است به کتاب اضافه گردیده، از جمله: شرح حال شیخ منتجب الدین، استخراج
آیات ، استخراج نام افراد از کتب دیگر نظیر امل الآمل و
جامع الروات و شرح حال محدث ارموی رحمة‌الله‌علیه .
پس از اتمام متن کتاب نیز به عنوان تعلیقات، شرح حال مفصل بسیاری از مذکورین در متن آمده و در پایان کتاب نیز فهرستهای متنوعی آمده از جمله:
فهرست آیات، احادیث، امثال عربی و فارسی اشعار عربی و فارسی، اقوال، اعلام به تفکیک و فهرست اوصاف مترجمین مانند
ثقه ،
عدل ،
فقیه و...
نرم افزار جامع الاحادیث،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
