القُصّاص و المذکّرین، ابن جوزی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کتاب القصاص و المذکرین» نوشته ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن جوزی (متوفی ۵۹۷ ق) در برگیرنده احوال داستان سرایان و وعاظی است که
حرفه آنها نقل
حکایات مختلف برای مردم و ترساندن آنها از
روز جزا بوده است.
این کتاب که به
زبان عربی به رشته تحریر درآمده حاوی نکات
طنز و ظریف فراوانی است.
در ابتدای کتاب مقدمه مفصلی از محقق
کتاب محمد بن لطفی الصباغ دیده می‌شود. در این بخش از کتاب شرح حال ابن جوزی و مطالبی مفیدی درباره کتاب ذکر شده است. متن کتاب نیز در دوازده باب
تدوین شده است. برخی ابواب کتاب مشتمل بر چندین فصل و برخی نیز فاقد فصل و یا بخش است. روایات کتاب شماره گذاری شده که بالغ بر ۲۲۰
روایت است.
نویسنده کتاب به این نکته توجه دارد که میان داستان سرائی و
موعظه و تذکیر که وعاظ به آن می‌پردازند تفاوت وجود دارد و این سه، مقوله‌ای جدا از یکدیگر هستند،
در تعریف موعظه می‌گوید: «وعظ ترساندن
انسان از
روز جزا می‌باشد به گونه‌ای که با شنیدن آن دل آدمی نرم شده و آماده پذیرفتن سخن حق می‌شود.»
در تعریف تذکیر می‌نویسد: «یادآوری نعمت‌های
خداوند متعال برای مردم و واداشتن آنها برای
شکر و سپاس
خالق یکتا و بیم دادن آنها از مخالفت خداوند و ارتکاب
گناهان می‌باشد.»
در تعریف داستان سرا (
قصاص) در صفحه ۲۵۹ این چنین بیان می‌دارد: «داستان سرا کسی است که وقایع گذشته را بازگو کرده و تفصیلات مربوط به آن را بیان می‌کند... نقل اخبار پیشینیان باعث پند گرفتن افراد می‌شود و چه بسا اشخاصی با شنیدن این وقایع،
سیره و روش نیکوئی برای خود در زندگی معین کنند.»
بدین سان، هریک از این سه گروه را به گونه‌ای تعریف می‌کند که شان و منزلت موعظه و ماهیت آن محفوظ باقی بماند.
«اما نباید از این نکته
غافل شد که پیشینیان به یکی از دلایل زیر از داستان سرائی بیزار بودند:
اعتماد به درستی و
صحت داستان‌های گذشتگان کاری است بس سخت و مشکل، به ویژه وقایعی که از
قوم بنی اسرائیل و داستان‌های ناصوابی که به
انبیا و پیغمبران خود نسبت می‌دهند، در حالی که در دین مبین
اسلام ساحت مقدس این اولیاء الهی از هر نقصی مبرا است.
در
قرآن کریم و در
سنت شریف حضرت ختمی مرتبت صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم داستان‌های آموزنده بسیار زیادی از احوال اقوام و اشخاص مختلف وجود دارد که ما را از پرداختن به داستانهائی که درستی آنها در بوته نقد قرار نگرفته است بی نیاز می‌کند.
قریب به اتفاق داستان سرایان، وقایع نادرست و دروغین را بازگو می‌کنند و این امر به علت عدم تقوی و
جهل و نادانی آنها است.
در ضمن باید یادآور شد که داستان سرایان- به دلایلی که ذکر شد- در کتاب‌های متعددی مورد نکوهش قرار گرفته‌اند، اما در این کتاب
محاسن و نکته‌های مثبتی که در
حرفه آنها وجود دارد نقل شده است و چه بسا علت اصلی این باشد که خود نویسنده از جمله آنها بوده است.
نویسنده در نهمین باب کتاب بزرگان داستان سرا را بر حسب موقعیت جغرافیائی تقسیم بندی کرده و مختصری از زندگینامه و شرح حال آنها را بیان کرده است. این مناطق جغرافیائی عبارتند از:
مکه،
مدینه،
کوفه،
بصره،
ری،
بلخ،
نیشابور،
شام،
مصر،
مغرب و
بغداد.
همچنین نویسنده سعی بر آن داشته است تا داستان سرایان را به طوایف مختلفی تقسیم بندی کند تا اینکه عموم مردم از واقع شدن در دام افراد حیله گر باز داشته شوند؛ به این ترتیب که عده‌ای از آنها را افراد
صالح و باتقوا معرفی نموده و عده‌ای دیگر را جزو افراد لاابالی بر می‌شمارد.
۱- کتاب‌ها مانند: الحلیة ابی نعیم، طبقات بن سعد، التاریخ الکبیر بخاری، التاریخ الصغیر بخاری و صحیح البخاری
۲- مشایخ ابن جوزی که از آن جمله‌اند: ابوالسعادات احمد بن احمد بن متوکل عباسی، ابوالقاسم هبة الله بن محمد بن حصین شیبانی بغدادی، ابوبکر محمد بن حسن بن عبدالله حاجی مزرفی، ابوبکر محمد بن عبدالله بن حبیب عامری.
فهارس
آیات،
احادیث،
آثار،
اشعار، اسامی امکنه، اعلام و فهرست موضوعات در انتهای اثر آمده است. آدرس آیات و روایات، اختلاف نسخ، و توضیحات محقق کتاب نیز در پاورقی ذکر شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
