• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امام رضا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



امام رضا (علیه السلام) هشتمین امام شیعیان‌ و دهمین تن از چهارده معصوم (علیهم السلام) است.




نام مبارکش علی می باشد و به سال ۱۴۸ه.ق در مدینه به دنیا آمد. پدر ارجمندش موسی بن جعفر (علیه السلام) امام هفتم است و مادرش، نجمه- ام البنین.
مشهورترین لقبش رضا است و کنیه‌اش ابوالحسن.
[۱] مصنّفات شیخ مفید، ج۱۱، ص۲۴۷.




امام رضا (علیه السلام) در شمار کسانی است که خداوند در آیه تطهیر فرموده است آنان را از هر عیب و نقصی پیراسته‏ام.
از این رو، او نیز همانند دیگر امامان (علیه السلام) سرشتی قدسی و منزّه داشت و از رذیلت‌های اخلاقی دور بود.



مشهور است که برجستگی‏های اخلاقی آن امام همام (علیه السلام) عبارت بوده‏اند از:

۳.۱ - زهد و بندگی


حضرت علی بن موسی (علیه السلام) در بی‌رغبتی به دنیا و بندگی خدا، جهد فراوان داشت. در پیش چشم مردم، آراسته بود و در خلوت، ساده زیست و زاهد. زبان مبارکش همواره به تلاوت قرآن بود و روزه بسیار می‏گرفت و عبادتی فراوان داشت.
[۲] عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۷۶.
[۳] عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۷۸.
[۴] عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۳.


۳.۲ - فروتنی


در برابر مردم بسیار فروتن بود. هیچ‌گاه با کسی تندی نکرد و کلام کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به دیوار تکیه نداد.
[۵] عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۲.
[۶] عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۳


۳.۳ - علم


دانش امام رضا (علیه السلام) را نمی‏توان با کسی از مردمان زمانه‏اش به قیاس نهاد. فضل و برتری علمی‏اش همواره در مناظراتی که با علما و بزرگان دیگر ادیان و فِرَق برگزار می‏شد، آشکار بود و هیچ کس نتوانست‏ نکته‏ای بدو آموزد یا خرده‏ای علمی از او گیرد.

۳.۴ - سخاوت


امام رضا (علیه السلام) همچون پدران پاک خویش در این صفت شهره دوست و دشمن بود. یک بار در روز عرفه همه دارایی خویش را بخشید.
اصحاب با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: «نه تنها روا است که غنیمت است؛ غنیمتی برای کسب اجر و ثواب و کرامت
[۷] مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۰.


۳.۵ - فصاحت و بلاغت


چون امام رضا (علیه السلام) در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‏گشود، هر شنونده‏ای را به سکوت وا می‏داشت و بر هر کسی اثر می‏نهاد. او نیز همچون پدران پاکش بسیار فصیح و بلیغ بود.



مقام امامت تنها با نصب الهی ثابت می‏شود و دست بندگان از تعیین کسی به عنوان امام کوتاه است. امام رضا (علیه السلام) به نصب الهی به امامت رسیده است و بر این حقیقت احادیثی که از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و دیگر بزرگان معصوم رسیده‏اند، گواهی می‏دهند.

۴.۱ - مستندات امامت امام رضا


از این احادیث است حدیث مشهور جابر که بنابر آن، پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرموده است، هشتمین خلیفه من و امام مسلمانان، علی بن موسی است.
همچنین روایاتی فراوان از امام هفتم (علیه السلام) نقل کرده‏اند که امام پس از ایشان، فرزند گرامی‏اش، علی (علیه السلام) است.
[۱۰] حضرت رضا، ص۵۰-۴۷.

افزون بر این، فضیلت‌ها و منقبت‌های بی‏همتای آن امام همام (علیه السلام) بر امامت او گواهی می‏دهند.
[۱۱] الاتحاف بحب الاشراف، ص۱۵۵و۱۵۶.


۴.۲ - مدت امامت امام رضا


امام رضا (علیه السلام) حدود بیست سال
[۱۲] الاتحاف بحب الاشراف، ص۲۰۳- ۱۸۳.
امامت مسلمانان را بر عهده داشت که هفده سال آن را در مدینه و سه سال را در خراسان به سر برد.



خلفای عبّاسی معاصر آن امام معصوم (علیه السلام) سه تن بودند:
۱. هارون.
۲. محمد امین
۳. عبداللَّه مأمون.



از عهد امام رضا (علیه السلامعصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی شیعه پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های امامان پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمیِ شیعه‏گرا از پیامدهای این کوشش‏ها بود. شیعیان به نیرویی رسیده بودند که می‏توانستند حکومت را در دست گیرند. امّا این وضعیت، حاکمان عباسی را به هراس انداخت و به چاره‏جویی واداشت. واگذاری منصب ولایت‌عهدی به امام رضا (علیه السلام) از چاره‏هایی‏ بود که برای گریز از خطر شیعه یافتند.
بدین سان، می‏توان دوران امامت امام رضا (علیه السلام) را به دو دوره پیش و پس از ولایت‏عهدی تقسیم کرد.
مدت امامت ایشان پیش از پذیرش ولایت عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‏ها را در عصر هارون، پنج سال را در عصر امین و دو سال را در عهد مأمون و در مدینه سپری کرد.
چون پدر گرامی‏اش به شهادت رسید، در مدینه بود و رسیدگی به امور شیعیان را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به تعلیم معارف ناب دینی پرداخت. در این سال‏ها شیعیان بهره‏ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و معارف دینی نشو و قوام و دوام پیدا کردند.
شخصیت ممتاز و برجسته امام در مدینه چنان جلوه می‏نمود که سراسر حجاز آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‏گرفت.

۶.۱ - فعالیت امام رضا در زمان ولایت‌عهدی


یکی از فعّالیت‌های امام (علیه السلام) در این دوران آن بود که به شهرهای متعدّدی سفر کرد و مردم را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام (علیه السلام)، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‏فرستاد تا مردم را آگاه کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این تدبیر امام موجب می‏گشت که کسان بیش‏تری از وجود امام بهره‏مند شوند و از آن سو نیز حکومت به هراسی بیش‏تر افتد.
[۱۳] پیشوایان، ص۲۲۸.
ولایت‏عهدی امام رضا (علیه السلام) سه سال
[۱۴] پیشوایان، ص۲۰۳-۲۰۱.
طول کشید که همه آن در عصر مأمون بود.

۶.۲ - انگیزه مأمون از ولایت‌عهدی امام رضا


مأمون برای فریب مردم و در حقیقت نظارت بیش‏تر بر امام (علیه السلام)، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب ولایت‏عهدی را بپذیرد.
[۱۵] مقاتل الطّالبیین، ص۵۶۳.
مأمون از این کار چند هدف را پی می‏جست:
الف. راضی ساختن شیعیان؛
ب. فروکش ساختن قیام‌های علویان؛
ج. استوار کردن پایه‏های حکومت خویش از گذر ربط آن به امام رضا (علیه السلام
د. ترساندن و تنبیه عبّاسیان متمرّد؛
ه. لکه‏دار ساختن شخصیت معنوی امام (علیه السلام) به آلودگی‏های حکومت.
[۱۶] شیعه در اسلام، ص۲۱۲.
[۱۷] تحلیلی از زندگانی امام رضا، ص۹۸-۱۰۰.


۶.۳ - شروط امام رضا برای پذیرفتن ولایت عهدی


هر چند امام رضا (علیه السلام) چاره‏ای جز پذیرفتن ولایت‌عهدی در پیش نداشت، امّا شرط‌هایی برای آن نهاد که مأمون را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرطهای امام (علیه السلام) این بود که:
۱. در امر و نهی حکومت دخالت نکند؛
۲. فتوا ندهد؛
۳. قضاوت نکند؛
۴. در عزل و نصب شرکت نجوید؛
۵. امور و سنن دینی را جابه جا نکند.
[۱۸] کشف الغمّه، ج۳، ص۱۰۲.

در نظر تاریخ نگاران، بر نهادن چنین شرطهایی برای حکومت از نپذیرفتن ولایت‏عهدی، ناگوارتر بود؛ زیرا از نامشروع بودن حکومت حکایت می‏کردند و اینکه امام رضا (علیه السلام) به دخالت در چنین حکومتی رغبت نشان نمی‏دهد.
از سوی دیگر امام (علیه السلام) فرصتی یافت تا به وظایف آسمانی خویش با فراغ بال بیش‏تری بپردازد و از جمله، با علما و بزرگان به مناظره بنشیند و حتی شخص مأمون را در مناظره شکست دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن نماز پرشکوه عید فطر به امامت امام رضا (علیه السلام) که مأمون چاره‏ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و نماز باران امام (علیه السلام) که به بارش باران انجامید و آتش محبّت ایشان را بیش از پیش در دل مشتاقان شعله‏ور ساخت، از فعّالیت‏های این دوره است.



مأمون که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر قتل امام رضا (علیه السلام) گرفت و به سال ۲۰۳ه. آن امام همام را در پنجاه و پنج سالگی به شهادت رساند.
مرقد مطهّر امام رضا (علیه السلام) در مشهد مقدس جای دارد.
[۱۹] تاریخ التمدن الاسلامی، ج۴، ص۱۶۹.
[۲۰] امام رضا، ص۴۰۲.



 
۱. مصنّفات شیخ مفید، ج۱۱، ص۲۴۷.
۲. عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۷۶.
۳. عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۷۸.
۴. عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۳.
۵. عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۲.
۶. عیون اخبار الرّضا، ج۲، ص۱۸۳
۷. مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۰.
۸. کمال الدّین و تمام النّعمة، ج۱، ص۲۵۳.    
۹. اعلام الوری، ص ۳۰۹-۳۰۳.    
۱۰. حضرت رضا، ص۵۰-۴۷.
۱۱. الاتحاف بحب الاشراف، ص۱۵۵و۱۵۶.
۱۲. الاتحاف بحب الاشراف، ص۲۰۳- ۱۸۳.
۱۳. پیشوایان، ص۲۲۸.
۱۴. پیشوایان، ص۲۰۳-۲۰۱.
۱۵. مقاتل الطّالبیین، ص۵۶۳.
۱۶. شیعه در اسلام، ص۲۱۲.
۱۷. تحلیلی از زندگانی امام رضا، ص۹۸-۱۰۰.
۱۸. کشف الغمّه، ج۳، ص۱۰۲.
۱۹. تاریخ التمدن الاسلامی، ج۴، ص۱۶۹.
۲۰. امام رضا، ص۴۰۲.




پژوهشکده تحقیقات اسلامی، کتاب فرهنگ شیعه، ص۱۱۵-۱۱۸.



جعبه ابزار