• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امیربهاءالدین برندق‌خجندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



برندق خجندی، از شاعران قرن هشتم و آغاز قرن نهم است.




بَرَندَقِ خُجَندی، امیر بهاءالدّین، از شاعران قرن هشتم و آغاز قرن نهم. در ۷۵۷ متولد شد.
[۱] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۷، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.

دولتشاه سمرقندی او را «بخاری» (اهل بخارا) دانسته است
[۲] دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
اما وی از خجند بود و مدتی نیز در سمرقند سکونت گزید.
[۳] کاشانی، ذبیح الله صفا، ج۴، ص۲۷۴، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۴] علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.

در شعر، گاه «ابن نصرت» و گاهی «برندق» تخلص می‌کرد.
[۵] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۶ـ۲۶۷، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.

او به دربار تیمور گورکان (حک: ۷۷۱ـ۸۰۷) و برخی از فرزندان و نوادگان تیمور، بویژه امیر میرانشاه (مقتول در۸۱۰)، شاهزاده عمر شیخ (متوفی ۷۹۶) و پسرش بایقرا (حک: ۸۱۷ـ ۸۱۸) اختصاص داشته و آنان را در اشعار خود ستوده است؛ تا جایی که در برخی از تذکره ها، وی را ندیم و پرورده بایقرا معرفی کرده اند
[۶] دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
[۷] فخرالدین علی صفی، لطائف الطوائف، ص ۲۵۲، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۳۶ ش.
[۸] امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۹] لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی، آتشکده آذر، ج۱، ص۳۲۷، چاپ سیدجعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.


۱.۱ - سفر های برندق


برندق به بسیاری از بلاد هند سفر کرد چنان‌که گفته‌اند ۲۵ سال در سفر بود
[۱۰] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۴، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۱] علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
اما آخرین سالهای عمرش را در سمرقند گذرانید و گویا در همان شهر درگذشت.
سال وفات او را ۸۱۵
[۱۲] محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
یا ۸۱۶
[۱۳] علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
ذکر کرده اند؛ اما ظاهراً در حدود سالهای ۸۳۵ ـ ۸۳۶ درگذشته است
[۱۴] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۳، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.


۱.۲ - قصیده سرای برندق


برخلاف شاعران قرن هشتم و نهم، که غالباً غزلسرا و در تغزّل نکته سنج بودند، برندق قصیده پرداز بود و به شاعران قرن ششم، بویژه خاقانی، توجّه داشت و برخی از قصاید وی را جواب گفت.
[۱۵] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۱۶] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.

قطعه را به شیوه انوری و غزل را به تقلید از شاعران قرون ششم و هفتم می‌سرود
[۱۷] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۸۰، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
و با عصمت بخاری مشاعره می‌کرد
[۱۸] دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
[۱۹] فخرالدین علی صفی، لطائف الطوائف، ص ۲۵۲، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۳۶ ش.
[۲۰] محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.


۱.۳ - احترام شاعران هم عصر برندق


به نوشته امیرعلیشیر نوائی، معاصرانش او را به لفظ استادی خطاب می‌کرده اند
[۲۱] امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
که گویا به سبب مهارت و توانایی او در سخنوری و نیز کثرت و تنوّع آگاهیهای علمی و ادبی او بوده که اکتساب آن در روزگار وی و در میان شاعران استادِ آن عهد متداول بود.
با این‌همه، دولتشاه ادای احترام معاصرانش را نسبت به وی از (ترس ایشان از) بدزبانی وتواناییش در هزل دانسته است.
[۲۲] امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.

با این‌که تذکره نویسان او را در سرودن هزل و مطایبات ماهر خوانده اند
[۲۳] امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴] امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۳۷۱، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۵] لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی، آتشکده آذر، ج۱، ص۳۲۷، چاپ سیدجعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.
[۲۶] محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
آن مقدار از اشعار او که در خلاصه الاشعار مذکور است، نشان می‌دهد که برندق شاعری مدح پیشه بوده است.
[۲۷] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۵، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.


۱.۴ - کلیات دیوان اشعار برندق


کلیات دیوان اشعار برندق در دسترس نیست، اما از مجموع آنچه نویسنده خلاصه الاشعار از وی نقل کرده و بیش از ۸۰۰، ۱ بیت (قصیده، قطعه، غزل) است، آگاهیهای نسبتاً مفیدی درباره زندگانی و احوالش به دست می‌آید.
کلام استادانه و معانی عالمانه‌ای که در بیش‌تر اشعار او به چشم می‌خورد، بدان معناست که در جوانی در آموختن فنون ادب و دانشهای زمان خود می‌کوشید؛ در علوم مختلف صاحب اطّلاع بود، از طب بهره داشت و کتب عهد عتیق (زبور) را به خطّ عبری می‌خواند و با زبان سریانی آشنایی داشت،
[۲۸] ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۸، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
و با این‌که در میان سنّیان حنفی می‌زیست، به بیان مناقب امام علی علیه‌السلام گرایشهایی نشان داده است.



(۱) لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی، آتشکده آذر، چاپ سیدجعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.
(۲) امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳) علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
(۴) دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
(۵) محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۶) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۷) فخرالدین علی صفی، لطائف الطوائف، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۳۶ ش.


 
۱. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۷، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲. دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
۳. کاشانی، ذبیح الله صفا، ج۴، ص۲۷۴، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴. علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
۵. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۶ـ۲۶۷، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶. دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۱، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
۷. فخرالدین علی صفی، لطائف الطوائف، ص ۲۵۲، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۳۶ ش.
۸. امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
۹. لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی، آتشکده آذر، ج۱، ص۳۲۷، چاپ سیدجعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۰. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۴، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۱. علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
۱۲. محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
۱۳. علی ابراهیم خلیل، تذکرة صحف ابراهیم، ج۱، ص۹۴، نسخه عکسی از نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۶۶۳.
۱۴. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۳، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۵. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۶. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۷. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۸۰، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۸. دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۷۳، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰.
۱۹. فخرالدین علی صفی، لطائف الطوائف، ص ۲۵۲، چاپ احمد گلچین معانی، تهران ۱۳۳۶ ش.
۲۰. محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲۱. امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۲. امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۳. امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۱۹، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴. امیر علیشیر نوائی، تذکرة مجالس النفائس، ج۱، ص۳۷۱، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۵. لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی، آتشکده آذر، ج۱، ص۳۲۷، چاپ سیدجعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.
۲۶. محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن، ج۱، ص۱۰۶، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲۷. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۷۵، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۸. ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۴، ص۲۶۸، ج ۴، تهران ۱۳۶۳ ش.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۱۰۵۵.    



جعبه ابزار