اهل کتاب در قرآن=
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صاحبان
کتاب آسمانی را اهل کتاب گویند.
اهل به معنای سزاوار و شایسته،
خاندان ، خانواده، اُنس، اختصاص و تعلق داشتن به چیزی است،
ازاین‌رو با اضافه شدن به
کتاب معنای «وابستگان به کتاب» می‌دهد. چون مقصود از کتاب، کتاب آسمانی است، اهل کتاب به معنای صاحبان کتاب آسمانی و پیروان ادیان الهی است. البته
این تعبیر در
قرآن و فرهنگ اسلامی برای
مسلمانان به کار نمی‌رود. گزینش
این اصطلاح که گویا نخستین بار در قرآن آمده
بدین جهت است که وجود کتابهای آسمانی وجه مشترک همه
ادیان‌الهی است و راه را برای مدعیان ادیان بر ساخته می‌بندد. اصطلاح اهل کتاب ۳۱بار در ۳۱
آیه از ۹
سوره قرآن و بیش از همه در
سوره آل‌عمران (۱۲بار) به کار رفته است.
قرآن کریم از اهل کتاب با تعبیرهای دیگری نظیر: «الَّذینَ اوتوا الکِتبَ»،
«اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتب»،
«الَّذینَ اُوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتب»
نیز یاد کرده و با اختصاص بخش قابل توجهی از آیات و خطابهای خود صف آنان را از صف
بت‌پرستان جدا ساخته است.
در آیات مربوط به اهل کتاب، روی سخن با
یهود و نصارا و گاه یکی از آن دو است. در برخی آیات بر اثر
انکار رسالت پیامبر گرامی یا نفوذ
شرک در عقاید اهل‌کتاب به آنان «
کافر » نیز گفته شده است.
کاربرد
اصطلاح اهل کتاب در
برابر «اُمّی» ها و دعوت هر دو گروه به
توحید ، نشان می‌دهد که ساکنان شبه جزیره عرب در آستانه
بعثت پیامبر اسلام به
این دو گروه عمده تقسیم می‌شده‌اند: «... وقُل لِلَّذینَ اوتوا الکِتبَ والاُمِّیِّینَ ءَاَسلَمتُم فَاِن اَسلَموا فَقَدِ اهتَدَوا واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ...».
اقلیت پراکنده اهل کتاب که یهودیان و مسیحیان بوده‌اند، با برخورداری از کتاب آسمانی، تعالیم دینی مکتوب و نیز عالمانی آشنا به خواندن و نوشتن از برتری فرهنگی نسبت به «امی» ها برخوردار بوده‌اند. امّیها که
دین رایج آنان بت‌پرستی بوده است، فاقد کتاب دینی و ادبیات نوشتاری در حوزه دینی و اغلب ناآشنا به خواندن و نوشتن بوده، برتری فرهنگی اهل کتاب را پذیرفته بودند. مراجعه آنان به اهل کتاب درباره
صحت و سقم ادعای پیامبر اسلام مؤید
این معناست.
ارشاد العقل‌السلیم الی مزایا القرآن الکریم، ابی‌السعود؛ اسباب النزول، واحدی؛ املاء ما من به الرحمن؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ البدایة و النهایه؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ تاریخ جامع ادیان؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تحریرالاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیرالعیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جامع المدارک؛ جامع المقاصد فی شرح‌القواعد؛ الجزیة و احکامها فی الفقه الاسلامی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره؛ حقوق اقلیتها بر اساس قرارداد ذمه؛ دایرة المعارف تشیع؛ زاد‌المسیر فی علم التفسیر؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) من القرآن الکریم و‌السنة الصحیحه؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و‌الحرام؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)؛ صیانة القرآن من التحریف؛ طهارت و نجاست اهل کتاب؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ فقه الصادق (علیه‌السلام)؛ فقه القرآن، راوندی؛ کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء؛ کشف‌اللثام عن قواعد الاحکام؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ لسان العرب؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجمع‌الفائدة و‌البرهان؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مستند العروة الوثقی؛ الملل و النحل؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ موسوعة الفقهیة المیسره؛ المیزان فی تفسیر‌القرآن؛ نورالبراهین فی اخبار السادة الطاهرین؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر.
دائرة المعارف قرآن کریم جلد پنجم، برگرفته از مقاله«اهل ذمه قرآن» شماره۵.
