اَدْبار السُّجُود (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَدْبار السُّجُود:
(وَ اَدْبٰارَ السُّجُودِ)واژه «ادبار» (بر وزن ابزار) جمع «
دُبُر» به معنی «
پشت» است، بنابراین «اَدْبٰارَ السُّجُودِ» در آیه مورد بحث به معنی «بعد از سجده‌ها» است.
آیه می‌فرماید: «و در بخشی از
شب او را
تسبیح کن، و بعد از سجده‌ها! »
(وَ اَدْبٰارَ السُّجُودِ).
لکن باید توجه داشت که واژه «ادبار» (بر وزن اقبال) به معنی «پشت کردن» است.
به موردی (مواردی) از کاربرد اَدْبار السُّجُود در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ) «و در بخشى از شب او را تسبيح كن، و بعد از سجده‌ها.»
علامه طباطبایی در
المیزان می‌فرماید: كلمه ادبار جمع دبر است، و در عبارت است از منتهى اليه هر چيز، البته منتهى اليه آن و ما بعدش. و گويا مراد از آن، تسبيح بعد از همه نمازها باشد، چون
سجده، در آخر هر
رکعت از
نماز است، و قهراً با
تعقیبات نمازهای پنجگانه منطبق مى‌شود. بعضى
گفته‌اند: مراد از آن نافله‌هايى است كه هر نمازى دارد. و بعضى
گفته‌اند: مراد دو ركعت و يا چند ركعت نماز بعد از
نماز مغرب است. و بعضى
گفته‌اند: مراد از آن
نماز وتر است كه در آخر
نافله‌های شب قرار دارد.
و در
کافی به سند خود از
حریز از
زراره از
امام باقر (علیه‌السلام) روايت كرده كه گفت: به حضورش عرضه داشتم معناى جمله «وَ أَدْبارَ السُّجُودِ» چيست؟ فرمود: چند ركعت بعد از مغرب است.
اين روايت را
قمی هم در
تفسیر خود به سندى كه به
ابن ابی بصیر دارد از
حضرت رضا (علیه‌السلام) نقل كرده، و عبارت آن چنين است: چهار ركعت بعد از مغرب است.
و در
الدر المنثور است كه
مسدد در
مسند خود، و
ابن منذر و
ابن مردویه از
علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) روايت كرده‌اند كه فرمود: از
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) معناى (أَدْبارَ السُّجُودِ) را پرسيدم، فرمود: منظور دو ركعت بعد از مغرب است، و منظور از ادبار النجوم دو ركعت قبل از نماز صبح است.
نظير اين
روایت از
ابن عباس و
عمر از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده
و در
مجمع البیان آن را مستند به
حسن بن علی (علیه‌السلام) نيز كرده كه آن جناب از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل كرده است
(وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ اِدْبٰارَ النُّجُومِ.) «برخی از شب را تسبیح خدا کن و به هنگام پشت کردن ستارگان هم تسبیح خدا گو».
در حدیث آمده است که علی (علیه‌السّلام) فرمود: «اَدْبٰارَ السُّجُودِ» دو رکعت نافله‌ای است که بعد از مغرب می‌خوانند (توجه داشته باشید نافله مغرب چهار رکعت است که در این جا فقط به دو رکعت اشاره شده) و «اِدْبٰارَ النُّجُومِ» دو رکعت نافله صبح است که قبل از نماز صبح و به هنگام
غروب ستارگان به‌جامی‌آورند.
در روایتی نیز آمده است که منظور از «اَدْبٰارَ السُّجُودِ» همان نماز وتر است که در آخر شب انجام می‌شود.
به هر حال تفسیر اول از همه مناسب‌تر به نظر می‌رسد هرچند وسعت و گسترش مفهوم تسبیح بسیاری از تفسیرهای دیگر را که در
روایات به آن اشاره شده، شامل می‌شود.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اَدْبار السُّجُود»، ج۲، ص۱۱-۱۲.
