اِهْبِطا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِهْبِطا:
(قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا) اِهْبِطا: در اصل از مادّه
«هبوط» در لغت به معنى پايين آمدن اجبارى است، مانند سقوط
سنگ از بلندى و هنگامى كه در مورد
انسان به كار مى‌رود به معنى پايين رانده شدن به عنوان مجازات است.
به موردی از کاربرد
اِهْبِطا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَ لَا يَشْقَى) (
خداوند فرمود: «همگى شما از
بهشت خارج شويد، در حالى كه دشمن يكديگر خواهيد بود؛ ولى هرگاه هدايتى از سوى من به سراغ شما آيد، هركس از
هدایت من پيروى كند، نه گمراه مى‌شود و نه در رنج خواهد بود.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: تفسير نظير اين آيه در دو سوره بقره و اعراف گذشت. و در جمله
(قالَ اهْبِطا) التفات از تكلم با غير به غيبت به كار رفته و اگر فرمود: قال- گفت و نفرمود: قلنا- گفتيم بدين جهت بوده كه آيه شريفه مشتمل بود بر حكم و قضاء و راندن قضا و مختص به ذات بارى تعالى است.
(قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لاَ هُمْ يَحْزَنُونَ) (گفتيم: «همگى از آن، فرود آييد! ولى هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آن‌هاست و نه اندوهگين مى‌شوند.»)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: الخ اين آيه اولين فرمانى است كه در تشريع
دین، براى آدم و ذريه او صادر شده، دين را در دو جمله خلاصه كرده، كه تا روز
قیامت چيزى بر آن دو جمله اضافه نميشود.
و خواننده عزيز اگر در اين داستان، يعنى داستان بهشت و مخصوصا در آن شرحى كه در
سوره طه آمده، دقت كند، خواهد ديد كه جريان داستان طورى بوده، كه ايجاب مى‌كرده، خداوند اين قضاء را در باره آدم و ذريه‌اش براند و اين دو جمله را در اولين فرمانش قرار بدهد، خوردن آدم از آن درخت ايجاب كرد، تا قضاء هبوط او، و استقرارش در زمين، و زندگيش را در آن براند، همان زندگى شقاوت بارى كه آن روز وقتى او را از آن درخت نهى مى‌كرد، از آن زندگى تحذيرش كرد و زنهارش داد.
و توبه‌اى كه كرد باعث شد قضايى ديگر و حكمى دوم، در باره او بكند و او و ذريه‌اش را بدين وسيله احترام كند و با هدايت آنان بسوى عبوديت خود،
آب از جوى رفته او را بجوى باز گرداند.
پس قضايى كه اول رانده شد، تنها زندگى در زمين بود، ولى با توبه‌اى كه كرد، خداوند همان زندگى را زندگى طيب و طاهرى كرد، بنحوى كه هدايت به سوى عبوديت را با آن زندگى تركيب نموده، يک زندگى خاصى از تركيب دو زندگى
زمینی و
آسمانی فراهم آورد.
اين آن نكته‌ايست كه از تكرار او بهبوط در اين سوره استفاده ميشود، چون در اين سوره، يکبار مى‌فرمايد:
(وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ، وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ، وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ)، گفتيم: همگى به زمين هبوط كنيد، در حالى كه بعضى دشمن بعض ديگر هستيد و تا مدتى معين در آن منزل كنيد و تمتع ببريد، بار دوم مى‌فرمايد:
(قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً)، گفتيم همگى از بهشت فرود شويد، پس هر گاه هدايتى از من به سوى شما آمد، و البته خواهد آمد الخ.
و اينكه
توبه ميانه اين دو امر بهبوط واسطه شده، اشعار بر اين معنا دارد، كه توبه وقتى از آدم و همسرش سر زده، كه هنوز از بهشت جدا نشده بودند، هر چند كه در بهشت هم نبوده و موقعيت قبلى را نداشته‌اند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
با توجه به اينكه آدم براى زندگى در روى زمين آفريده شده بود و بهشت نيز منطقه سرسبز و پرنعمتى از همين جهان بود، هبوط و نزول آدم در اين‌جا به معنى نزول مقامى است نه مكانى، يعنى خداوند مقام او را به خاطر ترک اولى تنزل داد و از آن همه نعمت‌هاى بهشتى محروم ساخت و گرفتار رنج‌هاى اين جهان كرد.
قابل توجه اينكه مخاطب (در آيه مورد بحث) به صورت تثنيه ذكر شده (اهبطا) يعنى شما هردو هبوط كنيد، ممكن است منظور آدم و حوا بوده باشد و اگر در بعضى ديگر از آيات قرآن «اهبطوا» به صورت جمع ذكر شده به خاطر آن است كه شيطان هم در اين خطاب شركت داشته، چون او هم از بهشت بيرون رانده شده است. (
آدم و
حوا از يكسو و شيطان از سوى ديگر). اين احتمال نيز در كلمه «اهبطا» وجود دارد كه مخاطب، آدم و شيطان باشد، زيرا در جمله بعد مى‌گويد:
(بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ)«بعضى از شما دشمن بعضى ديگر خواهيد بود»
بعضى از مفسران نيز گفته‌اند منظور از جمله:
(بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ)، كه خطاب به صورت جمع است اين است كه ميان آدم و حوا از يكسو و شيطان از سوى ديگر عداوت برقرار شد، يا ميان آدم و فرزندانش از يكسو و شيطان و ذرّيه‌اش از سوى ديگر دشمنى برقرار شد، ولى با توجه به ادامه آيه معلوم مى‌شود كه حتما فرزندان آدم و حوا هستند، زيرا هدايت الهى مخصوص آن‌هاست، چنان‌كه در آيه ۳۸
سوره بقره مى‌خوانيم:
(قُلْنَا اِهْبِطُوا مِنْهٰا جَمِيعاً...)
«گفتيم همگى از آن (بهشت، به زمين) فرودآييد.»
در اين آيه كلمه «اهبطوا» به صيغه جمع آمده در حالى كه آدم و حوا كه مخاطب اصلى اين سخن بودند دو نفر بيشتر نبودند و بايد صيغه تثنيه آورده شود، امّا به خاطر اينكه هبوط آدم و حوا به زمين نتيجه‌اش اين بود كه فرزندان و نسل‌هاى آن‌ها نيز در زمين ساكن خواهند شد، به صورت صيغه جمع آمده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اِهْبِطا»، ج۴، ص۵۶۸.
