بادآورد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بادآوَرْد، گیاهی از
تیره مرکبان خاردار است.
واژه بادآورد (
معرب آن باذاوَرد یا بادَوَرْدْ)
فارسی و به معنی «بادآورده» است، و دلیل این نامگذاری، همچنان که برخی از مؤلفان
و
فرهنگ نویسان نیز ذکر کرده‌اند، سبکی بوته آن بوده «که چون خشک گردد باد آن را برکَنَد و پراکنده نماید».
ازینرو، گفته
داود انطاکی که این واژه «فارسیٌ نَبَطیٌ معناهُ الشَوکة البیضاء» یا نظر ابن بِکْلارِش المُستعینی فی الطّب ،
که «بادَوَرد» معرّب «بادِوَرد» فارسی به معنی «بادِ
گل سرخ» است، درست نیست.
چنانکه از منقولات
ابن بیطار برمی آید،
گیاه بادآورد همان اقنثالوقی دیسقوریدوس، به معنی «
خارسفید»، است که مؤلفان یا مترجمان قدیم آن را در عربی به «الشَوْکَة البیضاء»، به همان معنی،
ترجمه کرده‌اند.
این نامگذاری
یونانی و ترجمه آن به دلیل سفیدنمایی ساقه‌ها و برگهای کُرکْدار بوته این گیاه بوده است.در
گویشهای فارسی و عربی این گیاه را به نامهای دیگری نیز خوانده‌اند، مانند «نقد»، «عُصْفُر بَرّی»، «مرجون»، «عس» در
عربی و «جُولاه کَش» در
گویش سیستانی.
مؤلفان قدیم بادآورد را به اختلاف (مثلاً در مورد گُلهای
مرکّب مدوّر، درازای ساقه‌ها و برخی از خواص درمانی آن) وصف کرده‌اند.
این اختلاف ناشی از خَلط دو یا چند گیاه از همان
تیره مرکّبان یا جز آنها بوده که کمابیش مشابهتهایی از حیث ظاهر یا خواص دارویی داشته اند؛ مثلاً مؤلف ناشناخته
تحفة الاحباب و
عبد الرزّاق جزائری در
کشف الرموز آن را
مرادف «عُصْفُر» (کاجیره) و بسیاری آن را معادل «شُکاعی» عربی،
و برخی
آن را معادل «فَراسیون» دانسته‌اند، در حالی که عصفر (= قُرطُم = کاجیره) معادل L.
Carthamus tinctorius، شُکاعی (= اَقَسون) معادل Onopordon acanthium یا Bon.
O.
arabicum (محتملاً)، و فراسیون معادل L.
Marrubium vulgare است.(برخی از مؤلفان، مانند
ابوریحان بیرونی و
ابن میمون و
عقیلی خراسانی، تفاوت میان بادآورد و شکاعی را تصریح کرده‌اند).به هرحال، به سبب نارسایی وصفهای قدیم یا اختلاط چند گیاه،
دانشمندان غربی نتوانسته بودند
هویت قطعی بادآورد را تعیین کنند؛ لذا گیاهان گوناگونی از
تیرة مرکّبانِ خاردار (از جنس Cirsium و Onopordon و Echinops و جز اینها) پیشنهاد شده است
[ .
]
L.
Schlimmer, Terminologie medico-pharmaceutique et anthropologique francaise-persane, typeset repr.
, Tehran ۱۹۷۰.
، ص ۱۱۰. و ظاهراً به اقتباس از او،
محمد معین و
دایرة المعارف فارسی، ذیل «بادآورد»،
نام علمی آن را، به صورت نادرست، Cardus benedictus (در واقع، Cnicus Gaertn.
benedictus = «الشوکة المُبارکة») ذکر کرده‌اند.
سرانجام
دایماک و همکاران
پس از بررسی بادآوردهایی که از
ایران به
بازارهای هند صادر می‌شده، آنها را با تحقیق عقیلی خراسانی
منطبق یافته و هویت واقعی آنها را Volutarella divaricata تشخیص داده‌اند.
خواص دارویی و
فواید درمانی سنتی بادآورد بنا بر شرح عقیلی خراسانی
که جامع عمده آگاهیهای گردآمده در طی قرون درباره بادآورد است،
به تفکیک اجزای این گیاه اجمالاً چنین است:
مزاج سراسر گیاه گرم و خشک در درجه اوّل؛ ریشه آن سودمند برای
درمان خون آمدن از سینه، اسهال معدی کهنه،
درد معده،
عسرالبول،
گزش حشرات موذی، تبهای ناشی از ضعف معده، تبهای مزمن بلغمی و سوداوی،
استسقا،
یرقان؛ مضمضه ریشه پُخته آن برای تسکین
دندان درد، ضماد آن برای تحلیل آماسهای سُست بلغمی، آویختن آن در
خانه برای گریزاندن حشرات موذی؛ مالیدن ساقه آن بر پوست خارش داء الثعلب را رفع می‌کند؛ برگ آن مُسهل بلغم غلیظ و سودا، مقوّی
معده، مُفتّح سُدّه ها، مدرِّ بول و حیض، خُردکننده
سنگ کلیه و مثانه،
پادزهر؛ مضمضه پخته آن مسکّن دندان درد؛ خوردن تخم آن سودمند برای درمان
کزاز (بویژه در
کودکان)،
تشنج،
سرفه، درد کمر و تهیگاه؛ آب بادآورد برای رفع
عطش و
التهاب؛ ضمادِ جویده تمام گیاه برجای
نیش کژدم و
مار زهر را جذب می‌کند؛ بَدَل آن
شاهتره (بویژه برای درمان تب).
(۱) ابن بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق ۱۲۹۱.
(۲) ابن میمون، شرح اسماء العقّار، چاپ ماکس مایرهوف، قاهره ۱۹۴۰.
(۳) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، کتاب الصیدنة فی الطب، چاپ عباس زریاب، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۴) داود بن عمرانطاکی، تذکرة اولی الالباب، قاهره ۱۳۰۸.
(۵) تحفة الاحباب فی ماهیة النبات و الاعشاب، مع ترجمة بالفرنساویة و حل مشکلاته لرنو و کلن، پاریس ۱۹۳۴.
(۶) دایرة المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵ ش.
(۷) محمد قاسم بن حاجی محمد سروری، مجمع الفرس، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۳۸ـ۱۳۴۱ ش.
(۸) محمد حسین بن محمد هادی عقیلی خراسانی مخزن الادویة، کلکته ۱۸۴۴.
(۹) ادوارد غالب، الموسوعة فی علوم الطبیعة، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.
(۱۰) احمد قهرمان، فلورایران، ج ۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۱) محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۲) William Dymock, C J H Warden, and David Hooper, Pharmacographia Indica , London ۱۸۹۰-۱۸۹۳;.
(۱۳) J L Schlimmer, Terminologie medico-pharmaceutique et anthropologique francaise-persane, typeset repr, Tehran ۱۹۷۰
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بادآورد»، شماره۱۰۴.
