برائت عقلایى، عبارت است از بناى عقلا بر عدم مؤاخذه و کیفرمکلفى که تکلیف به او نرسیده است، که لازمه آن، مذمت عقاب کردن مکلف به دلیل مخالفت با تکلیف مشکوک می باشد. به بیان دیگر، برائت عقلایى عبارت است از بناى عقلا بر برائت ذمهمکلف، نسبت به تکلیف مشکوک، در مواردى که بعد از جست و جوی از دلیل، شک او نسبت به تکلیف واقعی بر طرف نگردد.
نکته : مشهور اصولی ها " قبح عقاب بلا بیان " را قاعده عقلی دانسته و آن را به عنوان دلیل عقلی بر برائت مطرح نموده اند ؛ به خلاف صاحبان " تحریرات فى الاصول " و " انوار الاصول " که آن را قاعده عقلایى دانسته اند.
