برازجان1
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرازجان، شهری (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۰، ۸۴۱، ۷۵ تن)، در دهستان اِرم، بخش حومه (مرکزی)، در مرکز شهرستان
دشتستان، استان
بوشهر می‌باشد.
این شهر در ارتفاع ۱۳۰ متری، و در هفتاد کیلومتری شمال شهر
بوشهر و نود کیلومتری جنوب شهر
کازرون و ۲۴۱ کیلومتری مغرب شهر
شیراز، در دشت وسیعی با شیب جنوب شرقی ـ شمال غربی بر سر راه اصلی شیراز به بوشهر واقع است.
گرم‌ترین دمای آن گاهی به ۴۸ درجه و سرد‌ترین آن به ۳ درجه سانتیگراد می‌رسد.
بادشمال و باد جنوب برازجان، حیرون خوانده می‌شود.
آب مشروب اهالی از رود شاپور با لوله کشی از محل بوشکان تأمین می‌شود.
در ۱۳۶۶ ش در شهر و حومه آن ۲۳۶ چاه نیمه عمیق وبیست چاه عمیق و دو رشته قنات وجود داشت.
مسیل دره آرد (آردو) در مشرق شهر قرار گرفته است.
صنایع دستی آن قالیبافی است و قالی آن صادر می‌شود.
محصولش خرما و مرکبات و
تنباکو است.
مغرب شهراز نخلستان (با ۰۰۰، ۱۶ اصله نخل) پوشیده شده است.
بیشتر اهالی آن از عشایر آبادی نشین حیات داوودی و دشتی‌اند که به لهجه دشتستانی تکلم می‌کنند و پیرو
مذهب شیعه اثنی عشری‌اند.
برازجان بازار سرپوشیده و یازده
مسجد دارد که مهم‌ترین آن‌ها مساجد سیدمحمد و جنت و دارالسّلام و دلگشاست.
در پیرامون شهر
سنگ وگچ و شن و ماسه استخراج می‌شود.
در ۱۳۵۰ ش در یک کیلومتری مغرب شهر در محل «چرخ آب» آثاری از دوره
هخامنشی (
کورش) و
ساسانیان به دست آمد.
در ده قائد (در چهار کیلومتری شمال شهر) نیز آثار باستانی پیدا شده است.
ناحیه برازجان در دوره
قاجاریه، با نوزده آبادی، جزو بلوکات گرمسیرِ
فارس در دشتستان محسوب می‌شد؛ طول آن از رود فاریاب تا دهکده زیارت (دوازده کیلومتری مغرب برازجان) ده فرسنگ و عرض آن از دهکده خَشَم جَتّ تا قریه بُویری (در ۲۷ کیلومتری شمال غربی برازجان) شش فرسنگ بود؛ از شمال به ناحیه دالکی، از مشرق به ناحیه دشتی، از جنوب به ناحیه اَهْرُم و از مغرب به ناحیه شبانکاره محدود می‌شد.
در ناحیه برازجان
زراعت گندم و
جو و نخلستان دیمی معمول و کاهوی آن در شیرینی ضرب المثل بود.
مرکزشهر، برازجان، ۷۵۰ خانه از خشت و گل داشت.
نام برازجان به عنوان
قریه از اوایل
قرن سیزدهم، در کتابهای تاریخیِ اواخر دوره
زندیه دیده می‌شود و احتمالاً پیش از آن، در دوره
صفویه، هم وجود داشته است.
به نوشته
فرصت الدوله شیرازی،
برازجان را برازکان هم می‌گفتند.
ظاهراً محل شهر قدیم برازجان در شمال شهر فعلی در محله علی آباد قرار داشته است.
در ۱۸۲۴، زمین لرزه‌ای برازجان را لرزاند و کاروانسرای آن فروریخت.
لطفعلی خان زند در قریه برازجان از توابع دشتستان مدتی اقامت کرد.
در مآخذ دیگر ورود سپاهیان لطفعلی خان را به برازجان در ۱۲۰۵ هم ضبط کرده‌اند.
در ۱۲۴۲ نام برازجان، نخستین بار، در کتابی جغرافیایی آمده است.
بنابر مطالب این کتاب، در آن هنگام برازجان در دو منزلی بوشهر بود و ۵۰۰، ۱ باب خانه و چند قریه مضافات داشت.
مردم آن همگی شیعه امامیه بودند.
در ۱۲۷۳ قشون
انگلیس، که با کشتیهای جنگی از
هندوستان وارد خلیج فارس شده بود، پس از پیاده شدن در بندر بوشهر آبادیهای اطراف برازجان را موقتاً تصرف کرد، و پس از جنگی سخت با عشایر جنوب به بوشهر عقب نشست.
در این زمان برازجان قلعه داشت.
در ۱۲۸۸ نیز معماری به نام حاجی محمدرحیم، کاروانسرای مشیرالملک برازجان را با حدود چهل هزار تومان هزینه بنا کرد.
این کاروانسرا پیش از
انقلاب اسلامی ایران مدتی زندان مخالفان شاه بود، و اکنون در دست نیروی انتظامی است و از بخشی از آن به صورت زندان استفاده می‌شود.
شهر برازجان و ناحیه آن بار دیگر در زمان پلیس جنوب (۱۳۳۵ تا ۱۳۳۹) صحنه نبردهای خونین میان عشایر جنوب و قشون انگلیس بود.
در ۱۳۳۷ انگلیسی‌ها از بوشهر تا برازجان راه آهن سبک کشیدند.
در ۱۳۰۶ ش میان خانهای برازجان از یک سو و خانهای نواحی اطراف از سوی دیگربرخوردهایی پدید آمد که به کشته شدن عده‌ای از ایشان انجامید.
در
جنگ جهانی دوم، از ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ ش برازجان مانند دیگر قسمتهای جنوب ایران به تصرف قشون انگلیس درآمد.
در غائله جنوب در ۱۳۲۵ ش، عشایر شبانکاره مدتی برازجان را تصرف کردند.
اهالی برازجان در انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، همچون اهالی دیگر شهرهای ایران، برای سرنگونی حکومت
پهلوی و برپایی جمهوری اسلامی مبارزه کردند.
(۱) نیکلاس امبرسز، چارلز ملویل، تاریخ زمین لرزه‌های ایران، ترجمه ابوالحسن رده، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۲) ایران وزارت دفاع اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۰۲: کازرون، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) ایران وزارت مسکن و شهرسازی اداره کل مسکن و شهرسازی استان بوشهر، طرح توسعه و عمران و حوزهٔ نفوذ شهر برازجان، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۴) محمدجعفربن محمدعلی خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۵) فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس پی آر، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصوره جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۶) زین العابدین بن اسکندر شروانی، حدائق السیاحة، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۷) عبدالکریم بن علی الرضا شهاوری شیرازی، تاریخ زندیه: جانشینان کریم خان زند، چاپ ارنست بئیر، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۸) علیمراد فراشبندی، تاریخ و جغرافیای برازجان، شیراز (بی‌تا).
(۹) محمدنصیربن جعفر فرصت، آثارالعجم: در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس، چاپ علی دهباشی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۰) حسن بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، چاپ منصور رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۱۱) مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت، ۱۳۷۰، تهران (منتشر نشده).
(۱۲) محمدصادق موسوی اصفهانی، تاریخ گیتی گشا، با مقدمه سعید نفیسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۳) حسین قلی نظام السلطنه مافی، خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام السلطنه مافی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۴) اسماعیل نورزاده بوشهری، اسرار نهضت جنوب: سیاسی و تاریخی، تهران ۱۳۲۷ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برازجان»، شماره۸۶۲.
