برنامه‌ریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برنامه‌ریزی، یعنی پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت‌زمان (شبانه‌روز،
هفته،
ماه و
سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده.
انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمانی همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند.
امام علی (علیه‌السّلام): «همانا شبانه‌روز تو، تمام نیازهایت را پوشش نمی‌دهد، پس اوقات آن را بین کار و
آسایش خود تقسیم کن.»
انسان باید کارها و فعالیت‌های خود را سامان دهد و جایگاه زمای همه خواسته‌ها و نیازمندی‌های خویش را معین کند فرد منظم و با برنامه در تاروپود
زمان و
مکان فعالیت‌ها و اعمال خود را چنان به‌جا و به اندازه قرار می‌دهد که در نهایت بافته‌ای زیبا و لطیف پدید می‌آورد. او به خوبی می‌داند آرزوها و خواسته‌های انسان، و نیازهای انسان آن‌چنان گوناگون و متنوع است که انجام همه آن‌ها از
قدرت و توانش بر نمی‌آید. تا آن‌جا که تامین همه آن‌ها در ظرف کوچک شبانه روز نمی‌گنجد.
از این‌رو است که او به ناچار از میان آن‌ها مهم‌ترین‌ها را بر می‌گزیند و برای انجام هر یک، ساعت و زمانی مشخّص می‌سازد تا در طول زمان به گونه‌ای مستمرّ به آن‌ها بپردازد. بر این اساس است که از پراکنده ساختن زمان و فرسودن خویش در گذر آن می‌پرهیزد و از
عمر خود ـ که اصلی‌ترین سرمایه اوست ـ بهترین بهره‌ها را می‌برد.
در تعریف واژه و اصلاح برنامه‌ریزی، تعاریف و شناسه‌های گوناگونی به کار رفته است. یکی از این شناسه‌ها چنین می‌گوید: «پیش‌بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها در مدت زمان (شبانه‌روز،
هفته،
ماه و
سال) بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده» (مفاهیمی در برنامه و برنامه‌ریزی وجود دارد که به اختصار عبارتند از: ۱. توجه به آینده و پیش‌بینی آینده (حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب)؛ ۲. فراگرد و مداومت (ارزیابی و اصلاح مداوم برنامه)؛ ۳.
ارشاد و
هدایت و کنترل فعالیت‌ها؛ ۴. مفهوم تفکر و عقلانیت و خردمندانه بودن؛ با توجه به مفاهیم بالا، برنامه‌ریزی این‌گونه نیز تعریف شده است: «فرا‌گردی مداوم، حساب‌شده، منطقی، جهت‌دار و رونگر به منظور ارشاد و هدایت فعالیت‌ها، برای رسیدن به هدف مطلوب» )
بر اساس این تعریف یک «برنامه خوب» چنین تعریف می‌شود: «چینش و جایگزینی خردمندانه و آینده‌نگر فعالیت‌ها و نیازمندی‌ها، در ظرف زمان بر اساس اولویت‌ها و متناسب با توان و خواسته اجراء کننده». (به سخن دیگر برنامه‌ریزی عبارت است از
تدبیر و تقسیم امور «فالمدبرات امراً» «فالمقسمات امراً» به بیانی دیگر «تصمیم‌گیری پی‌در‌پی برای عمل در آینده را برنامه‌ریزی گویند».)
برنامه‌ریزی آثار بسیاری را در بر دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
ـ وظایف و کارها و فعالیت‌ها با پیش‌بینی و دقّت خردمندانه انتخاب می‌گردد.
ـ خواسته‌ها و نیازها با اولویت مورد توجّه و گزینش قرار می‌گیرد.
ـ
بهداشت جسم و
روح و میزان توانایی‌های آن‌ها مورد توجّه قرار می‌گیرد.
ـ از فرصت‌ها و امکانات بیشترین استفاده و بهره‌وری می‌شود.
ـ عادت‌های مفید ایجاد می‌شود و در نتیجه کارها با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد.
ـ بهره‌وری بیشتر از عمر و توانایی‌ها به دست می‌آید.
ـ با انجام پی‌در‌پی و بلند‌مدّت کارها و فعالیت‌ها، آن‌ها مفیدتر و محبوب‌تر می‌شوند.
ـ از فرسایش توان و پراکندگی و نگرانی، تشویش و سرگردانی پیش‌گیری می‌شود.
ـ ارزیابی، بررسی و پیگیری از نحوه انجام کار و پشرفت آن ممکن می‌شود.
این آثار، رسیدن به اهداف تعریف شده را ـ با استمداد از
پروردگار متعال ـ آسان و ممکن می‌کند.
یک برنامه‌ریزی خوب دارای ویژگی‌هایی است که به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود:
۱ـ جهت‌گیری به سوی اهداف تعریف شده و تامین اهداف رفتاری.
۲ـ فراگیری زمان‌مند همه‌ی وظایف و فعالیت‌ها و نیازهای لازم بر اساس اولویت‌ها.
۳ـ هماهنگی و تناسب با توانایی‌ها و خواسته‌ها.
۴ـ رعایت بیشترین بهره‌وری و پوشش کامل
زمان.
۵ـ تنوّع و توجّه به
نشاط و
شادابی و تامین
بهداشت جسم و
روح.
برای تنظیم یک برنامه باید مراحل زیر در نظر گرفته شود:
۱ـ تعیین اهداف اصلی و فرعی
۲ـ فهرست کردن خواسته‌ها و نیازهای لازم
۳ـ فهرست کردن وظایف و کارها و فعالیت‌های لازم برای وصول به اهداف
۴ـ تعیین اولویت‌ها و ارزش گذاری فهرست‌های بالا (با امتیاز دادن به آن‌ها از یک تا پنج)
۵ـ زمان‌سنجی برای هر یک از نیازها و فعالیت‌ها
۶ـ چینش مهم‌ترین وظایف و کارها و نیازها در ساعات شبانه‌روز، و اوقات هفته و ماه و سال
۷ـ اجرای آزمایشی برنامه و تصحیح و تکمیل آن پس از اجرای یک‌ماهه
۸ـ ارزیابی پی‌در‌پی برنامه
تذکر ۱: به‌جاست، برای موفقیت در برنامه‌ریزی و اجرای شایسته آن با یک یا دو نفر از استادان آگاه
مشاوره داشته باشیم و از هدایت‌های آنان بهره‌مند شویم.
تذکر۲: با یاری خداوند متعال و پایداری و پایبندی، به اجرای برنامه پرداخته و در صورت تخلف، برای خود
تنبیه،
جریمه و شیوه جبران مناسب در نظر بگیرند.
سلسله نیازهای انسان به صورت‌های گوناگون تنظیم شده است.با توجه به فضای بحث حاضر (برنامه ریزی در راستای زندگی دانشجویی و طلبگی) به برخی از خواسته‌ها و نیازهای ضروری اشاره می‌نماییم:
۱ـ خواسته‌ها و نیازهای جسمی
۲ـ خواسته‌ها و نیازهای روحی و معنوی
۳ـ خواسته‌ها و نیازهای خانوادگی و عاطفی
۴ـ خواسته‌ها و نیازهای اجتماعی و سیاسی
۵ـ خواسته‌ها و نیازهای اخلاقی و تربیتی
در دوران طلبگی یا دانشجویی هر یک از
طلاب یا دانشجویان به فراخور استعدادها و توانمندی‌های خود فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند. مجموعه فعالیت‌هایی که هر شخص در دوران طلبگی یا دانشجویی خود باید به آن بپردازد به طور کلی عبارتند از:
۱ـ فعالیت‌های علمی و تحصیلی
۲ـ فعالیت‌های تعلیمی و تربیتی
۳ـ فعالیت‌های مطالعاتی و پژوهشی
۴ـ فعالیت‌های ارتباطی، فرهنگی، تبلیغی
۵ـ فعالیت‌های گروهی و جمعی
۶ـ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
۷ـ فعالیت‌های هنری، مهارتی، فن‌آموزی
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«بکوشید تا لحظه‌های زندگی‌تان چهار قسمت داشته باشد: یک قسمت برای
مناجات با
خدا و یک قسمت برای کسب
معاش و یک قسمت برای
معاشرت با برادران و معتمدینی که شما را به عیوبتان آگاه می‌کنند و با شما در ظاهر و باطن از سر
اخلاص برخورد می‌کنند و بخشی را نیز به خوشی‌های
حلال خود اختصاص دهید (بدانید که) با این قسمت بر سه قسمت دیگر
قدرت می‌یابید.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برنامه‌ریزی»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۹.
