• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بلاهای بعد از شهادت امام حسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


در پی شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، دنیا شاهد حوادث و رویدادهای [سماوی و زمینی] عجیب و شگفت انگیزی بود که می‌توان از آن تحت عنوان علائم و نشانه‌های خشم و غضب الهی یاد کرد. حوادث و وقایع خارق العاده بسیاری که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) در منابع معتبر شیعه و سنی گزارش شده، جای هیچ شک و شبهه و انکاری را در وقوع آن، برای کسی باقی نمی‌گذارد. این مقاله، تلاشی است برای بیان برخی از این علائم و نشانه‌های خشم الهی.


در پی شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) حوادثی رخداد است.

۱.۱ - برخاستن غبار سیاه

نقل شده که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، بادی سرخ وزیدن گرفت و غباری سیاه و غلیظ به آسمان برخاست؛ [به واسطه شدت این گرد و غبار] همه جا تاریک شد آن چنان تاریک، که هیچ چیز کوچک و بزرگی دیده نمی‌شد، به گونه‌ای که مردم گمان کردند که قیامت بر پا شده و عذاب الهی نازل شده است. مدتی وضع بر این منوال بود تا اینکه به برکت وجود شریف امام سجاد (علیه‌السّلام)، هوا باز شد و گرد و غبار فرو نشست.
[۱] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ۱۹۹۱، ج۵، ص۱۱۹.    
[۲] سید بن طاوس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۲۴.    
[۳] خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ص۳۷.


۱.۲ - خورشید گرفتگی

روایت شده که پس از شهادت امام (علیه‌السّلام) در روز عاشورا، آفتاب چنان گرفت که در نیمه‌ی روز، ستاره‌ها در آسمان پدیدار شدند.
[۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۸.    
[۵] بیهقی، ابو بکر، السنن الکبری، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۳۳۷.
[۶] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۴.    
[۷] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
آن‌سان که حتی ستاره "جوزا" (ستاره جوزا، ستاره‌ای است که شب هنگام و در وسط آسمان، ظاهر می‌شود.) نیز در آسمان دیده شد.
[۸] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۲.    
[۹] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۳.    
طول این خورشید گرفتگی و تاریکی هوا، در برخی از منابع سه روز ذکر شده است.
[۱۰] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۱۴، ص۲۲۹.
[۱۱] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۶۳۴.


۱.۳ - سرخ شدن آسمان

زرارة بن اعین روایت کرده که «امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: "آسمان در شهادت یحیی بن زکریا و امام حسین بن علی (علیه‌السّلام) چهل روز گریست و جز بر این دو نفر، بر کسی دیگر نگریست. " [زراره نقل کرده که به امام صادق (علیه‌السّلام)] گفتم: "آسمان چگونه گریست؟ " فرمود: "خورشید در سرخی صبح طلوع می‌کرد و در سرخی غروب، غروب می‌کرد."»
[۱۲] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
روایت مشابهی نیز از مسعودی نقل شده که در آن آمده آسمان تا چهارده روز بر امام حسین (علیه‌السّلام) گریست؛ گریستن آسمان سرخی آن بود.
[۱۳] مسعودی، حسین بن علی، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، نجف، طبعة الحیدریه، بی تا، ص۱۴۰.

همچنین روایت شده که «چون امام (علیه‌السّلام) به شهادت رسید سرخی‌ای از سمت مشرق برآمد و سرخی دیگری نیز از سمت مغرب برآمد و نزدیک بود میان آسمان به هم برسند این وضع تا شش ماه، ادامه داشت.»
[۱۴] محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، صنعاء، مکتبة بدر، چاپ اول، ۱۴۲۳، ص۲۱۵.
[۱۵] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۵۴.
[۱۶] مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ج۳، ص۱۶۷.
روایت مشابهی نیز، در برخی منابع نقل شده که در آن آمده: «چون [امام] حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید تا شش ماه افقهای آسمان سرخ شده بود و پس از گذشت این مدت (شش ماه) هم سرخی آسمان کاملا محو نشد.»
[۱۷] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۲.    
[۱۸] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۲۲۷.
[۱۹] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، تخریج شعیب ارنؤرط، تحقیق حسین اسد، بیروت، الرساله، چاپ نهم، ۱۹۹۳، ج۳، ص۳۱۲.
نقل است که سرخی آسمان در پیرامون خورشید، پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) به مانند قبل از شهادت ایشان نبود؛
[۲۰] شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳، ج۲، ص۱۳۲.    
[۲۱] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۴.    
[۲۲] محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، صنعاء، مکتبة بدر، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱، ص۲۱۵.
[۲۳] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
بلکه این مقدار از سرخی آسمان، که امروز شاهد آن هستیم بسیار بیشتر از زمان قبل از شهادت امام (علیه‌السّلام) است.

۱.۴ - خاکستر شدن دانه‌های ورس

روایت شده که قبل از شهادت سیدالشهداء، کاروانی از یمن به مقصد عراق حرکت کرد کالای این کاروان ورس (ورس دانه زردی است شبیه کنجد که برای رنگ کردن لباس و موی سر و نیز درمان به کار می‌رود و بوی خوشی دارد.) بود. این کاروان همزمان با شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) وارد کربلا شد؛ اما به ناگاه، تمام بارهایشان تبدیل به خاکستر شد.
[۲۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۰.    
[۲۵] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۸.    
[۲۶] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۵.    


۱.۵ - تلخ شدن گوشت شتر

روایت شده که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و در پی غارت خیمه‌ها و اموال اهل بیت (علیه‌السّلام)، شتری نیز به غنیمت سپاه عمر سعد در آمد. کسانی که این شتر را به غنیمت گرفته بودند میان فروش یا نحر آن، تصمیم گرفتند تا آن را نحر کنند پس از نحر شتر دیدند گوشت شتر مثل علقم (نام دیگر درخت حنظل است. درختی که در تلخی مثل عرب شده است.) تلخ شده است.
[۲۷] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۱.    
[۲۸] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۸.    
[۲۹] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۶.    


۱.۶ - بارش خون از آسمان

در روایات بسیاری از علما و مورخان شیعه و سنی آمده که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، از آسمان باران خون باریدن گرفت.
[۳۰] ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، چاپخانه مجلس دایرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه، ج۵، ص۴۸۷.    
[۳۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج۳، ص۲۰۹.    
[۳۲] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۷.    
[۳۳] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۷.    
این باران که به نقل از برخی روایات تا چهل شب نیز ادامه داشت.
[۳۴] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
چنان بود که خانه‌ها و دیوارها به واسطه آن به رنگ سرخ در آمدند
[۳۵] مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ص۱۶۶.
[۳۶] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۵.
و چاهها و خمره‌ها و ظرفها پر از خون شدند.
[۳۷] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
گفته شده ساکنان بصره و کوفه و شام و خراسان نیز شاهد باران خون در شهرهای خود بودند [و آن چنان ترس و اضطرابی آنان را فرا گرفت که] شک نداشتند به زودی بر آنها عذاب نازل می‌شود.
[۳۸] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    
[۳۹] مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ج۳، ص۱۶۶.    
[۴۰] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ص۴۳۳.
چنین بارشی در اروپا و از جمله در کشور انگلستان نیز از سوی مورخان این کشور گزارش شده است.(کتابthe anglo-saxon از مهمترین کتب تاریخی در دوران قرون وسطی است. این کتاب که به فرمان آلفرد کبیر پادشاه انگلستان در سال ۸۹۰ میلادی گردآوری شده است. مهمترین حوادث و رویدادهای تاریخ تا آن سال را در بر دارد. بعدها حوادث مهم هر سال تا قرن دوازدهم میلادی نیز بر آن افزوده شد. در این کتاب که مهمترین حوادث و وقایع هر سال در حد یک یا چند جمله ذکر گردیده است، درباره حوادث مهم اکتبر سال ۶۸۵ میلادی آمده: blood. And milk and. in this dear in Britain it rained در این گزارش آمده که در این سال در انگلستان باران خون باریده است. این تاریخ که مؤلف کتاب بدان اشاره داشته مطابق است با عاشورای سال شصت هجری. (این کتاب در ایران به چاپ نرسیده است. وصول به این مطلب از راه سرچ در اینترنت ممکن است. رجوع شود به آدرس اینترنتی: http://forums. Catholic. Com/ showthread. php? t=۳۳۱۰۸۷.)
در وصف این حالت در برخی از روایات آمده: «آسمان باران خون بارید و اثرش تا مدت‌ها در لباس‌ها باقی ماند، تا آن که قطع شد.»
[۴۱] هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه فی فضائل آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، کربلا، هیئة شباب التبلیغ، بی تا، ص۱۰۸.
و در بعضی دیگر از روایت نیز چنین آمده: «نیمه روزی آسمان بر پتوی سفیدی بارید نگاه کردیم خونین بود، شتران بر لب آب رفتند تا آب بنوشند آب خون شده بود [بعدها] معلوم شد که در آن روز امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسیده بود.»
[۴۲] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۴.
بعضی دیگر از روایات هم گفته‌اند: «آسمان پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) تا هفت روز هر گاه بر دیوارها می‌تابید از سرخی چون ملحفه قرمز به نظر می‌رسید و ستاره‌ها به یکدیگر برخورد می‌کردند.»
[۴۳] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ص۱۱۴.
[۴۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۷.    
[۴۵] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۷.    
[۴۶] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۳.    

برخی از منابع مدت این بارشها را دو یا سه ماه بیان کردند،
[۴۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج۳، ص۲۰۹.    
ضمن اینکه در برخی از روایات به بارش خاک سرخ نیز اشاره شده است.
[۴۸] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۶.    
[۴۹] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۴.


۱.۷ - جوشش خون تازه از زیر سنگ‌ها

از نشانه‌های دیگر خشم الهی که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) ، در روی زمین آشکار گردید جوشیدن خون تازه از زیر سنگها بود. نقل شده چون امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید سنگی در زمین یافت نشد، مگر آن که از زیرش خون تازه جاری بود.
[۵۰] قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، نجف، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶، ص۷۷.    
[۵۱] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۳.    
[۵۲] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۰.    
[۵۳] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۳.    
از زید بن عمرو کندی روایت شده که می‌گفت: «ام حیا برایم نقل نمود که روز شهادت امام (علیه‌السّلام) سه روز دنیا تاریک شده بود و هیچ یک از آنها شام ننمودند، مگر آن که خیمه و خرگاهش سوخته شده بود و هیچ سنگی در بیت المقدس برداشته نمی‌شد، مگر این که خون غلیظی زیر آن سنگ ظاهر بود.»
[۵۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    

در کتاب کامل الزیارات از مردی از اهالی بیت المقدس روایت شده که می‌گفت: «"به خدا سوگند، ما ساکنان بیت المقدس و اطراف آن، [با همه دوری راه،] شامگاهان، کشته شدن حسین (علیه‌السّلام) را فهمیدیم. " گفتم: "چنین چیزی چگونه ممکن است؟ " آن مرد گفت: "در بیت المقدس هیچ سنگ و شن و صخره‌ای را بلند نکردیم، جز آن که در زیر آن خون تازه جوشیدن گرفت و دیوارها مانند خون بسته سرخ شده بودند؛ تا سه روز خون تازه بر ما بارید؛ همچنین، شنیدیم که منادی‌ای در دل شب ندا در می‌داد و ستارگان در هم رفتند و خورشید تا سه روز گرفت و سپس باز شد؛ فردای آن روز شایعه کشته شدنش منتشر شد طولی نکشید که خبر شهادت حسین (علیه‌السّلام) به ما رسید.»
[۵۵] قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، نجف، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶، ص۷۷.    

همچنین نقل شده که «زمانی که سر مطهر سیدالشهداء (علیه‌السّلام) را به کوفه و منزل ابن زیاد بردند بر دیوارهای خانه‌اش خون روان شد.»
[۵۶] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    
[۵۷] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۴.    
[۵۸] هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه فی فضائل آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، کربلا، هیئة شباب التبلیغ، بی تا، ص۱۰۸.

مسعودی نقل کرده است که این بارشها و نیز جوشش خون از زمین متوقف نشد تا اینکه مختار بن ابوعبید ثقفی قیام کرد و انتقام خون امام حسین (علیه‌السّلام) را از قاتلین آن حضرت (علیه‌السّلام) گرفت.
[۵۹] مسعودی، حسین بن علی، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) ، نجف، طبعة الحیدریه، بی تا، ص۱۴۰.


۱. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ۱۹۹۱، ج۵، ص۱۱۹.    
۲. ↑ سید بن طاوس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۲۴.    
۳. ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ص۳۷.
۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۸.    
۵. ↑ بیهقی، ابو بکر، السنن الکبری، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۳۳۷.
۶. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۴.    
۷. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
۸. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۲.    
۹. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۳.    
۱۰. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۱۴، ص۲۲۹.
۱۱. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۶۳۴.
۱۲. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
۱۳. ↑ مسعودی، حسین بن علی، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، نجف، طبعة الحیدریه، بی تا، ص۱۴۰.
۱۴. ↑ محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، صنعاء، مکتبة بدر، چاپ اول، ۱۴۲۳، ص۲۱۵.
۱۵. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۵۴.
۱۶. ↑ مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ج۳، ص۱۶۷.
۱۷. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۲.    
۱۸. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۲۲۷.
۱۹. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، تخریج شعیب ارنؤرط، تحقیق حسین اسد، بیروت، الرساله، چاپ نهم، ۱۹۹۳، ج۳، ص۳۱۲.
۲۰. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳، ج۲، ص۱۳۲.    
۲۱. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۴.    
۲۲. ↑ محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، صنعاء، مکتبة بدر، چاپ اول، ۱۴۲۳، ج۱، ص۲۱۵.
۲۳. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
۲۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۰.    
۲۵. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۸.    
۲۶. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۵.    
۲۷. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۱.    
۲۸. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۸.    
۲۹. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۶.    
۳۰. ↑ ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، چاپخانه مجلس دایرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه، ج۵، ص۴۸۷.    
۳۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج۳، ص۲۰۹.    
۳۲. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۷.    
۳۳. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۷.    
۳۴. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
۳۵. ↑ مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ص۱۶۶.
۳۶. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۵.
۳۷. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۲۱۲.    
۳۸. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    
۳۹. ↑ مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، تحقیق سید محمد الحسینی الجلالی، جامعه مدرسین، ج۳، ص۱۶۶.    
۴۰. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ص۴۳۳.
۴۱. ↑ هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه فی فضائل آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، کربلا، هیئة شباب التبلیغ، بی تا، ص۱۰۸.
۴۲. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۴.
۴۳. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ص۱۱۴.
۴۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۷.    
۴۵. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۷.    
۴۶. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۳.    
۴۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷، ج۳، ص۲۰۹.    
۴۸. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۶.    
۴۹. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ص۵۴.
۵۰. ↑ قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، نجف، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶، ص۷۷.    
۵۱. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بی جا، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج۳، ص۱۱۳.    
۵۲. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۳۰.    
۵۳. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۳.    
۵۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    
۵۵. ↑ قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، نجف، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶، ص۷۷.    
۵۶. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۲۹.    
۵۷. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، الرساله، چاپ چهارم، ۱۹۸۵، ج۶، ص۴۳۴.    
۵۸. ↑ هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه فی فضائل آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، کربلا، هیئة شباب التبلیغ، بی تا، ص۱۰۸.
۵۹. ↑ مسعودی، حسین بن علی، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) ، نجف، طبعة الحیدریه، بی تا، ص۱۴۰.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نشانه های خشم (زمینی و آسمانی) الهی در پی شهادت امام(ع)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۲/۰۷.    



جعبه ابزار