• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهاءالدین بن حنا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَهاءُالدّین‌ بْنِ حِنّا، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ محمد‌ بن‌ سلیم‌ بن حنا (۶۰۳-۶۷۷ق/۱۲۰۷-۱۲۷۸م)، ملقب به صاحب بهاءالدین، وزیر دو تن از سلاطین ممالیک مصر بود.


دربارۀ پایگاه سیاسی و اجتماعی بهاءالدین و خاندانش پیش از تصدی مقام وزارت، اطلاعات زیادی در منابع دیده نمی‌شود. مقریزی جد او حنا را مسیحی خوانده، و دربارۀ پدرش قاضی سدیدالدین محمد (د ۶۲۸ق/۱۲۳۱م) آورده‌ است که از شهود محکمۀ قاضی‌القضات مصر، عمادالدین‌ ابن سُکَّری بود و نزد محدثان، حدیث فرا‌می‌گرفت.
[۱] مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۵، ص۷۰۶، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
ابن‌حجر عسقلانی بهاءالدین و پدرش را جدیدالاسلام خوانده، و تصریح کرده است که این دو در یک روز مسلمان شدند و به ترتیب محمد و علی نام گرفتند.
[۲] ابن حجر عسقلانی، احمد، تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد علی نجار، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.    


برخی از مناصب و مشاغل بَهاءُالدّین‌ بْنِ حِنّا عبارتند از:

۲.۱ - وزارت شجرة الدر

بهاءالدین پیش از ورود به دستگاه ممالیک، وزارت شجرة الدر (حکومت ۶۴۹-۶۵۵ق/۱۲۵۰-۱۲۵۷م)، بیوۀ ملک صالح ایوبی را برعهده داشت و در آخرین روزهای دولت ایوبی دستگیر، و ۶۰هزار دینار از اموالش مصادره شد.
[۳] مقریزی، احمد، السلوک، ج۱، ص۴۹۴، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.    
[۴] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۲، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
[۵] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۴۳.    
[۶] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۰۸.    
[۷] سیوطی، حسن‌المحاضرة، ج۲، ص۱۸۸، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
احتمالاً سابقۀ حضور پدر بهاءالدین در دستگاه دیوانی ایوبیان که در ۶۲۲ق/۱۲۲۵م ریاست «دیوان جیش» یافت،
[۸] مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۵، ص۷۰۶، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
زمینۀ تصدی مقام وزارت او را فراهم آورده باشد؛ چنان‌که وقتی ملک‌ ظاهر بیبرس به سلطنت نشست (حک‌ ۶۵۸-۶۷۶ق/۱۲۶۰-۱۲۷۷م)، در ۶۵۹ق/۱۲۶۱م بهاءالدین را به وزارت گماشت و ادارۀ کارها را به وی سپرد.
[۹] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۱۰] ابن دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، ج۸، ص۷۰، به کوشش اولریش‌هارمان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۱۱] ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
[۱۲] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۰۸.    
[۱۳] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۷۹.    
[۱۴] سیوطی، حسن‌المحاضرة، ج۲، ص۱۸۹، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.


۲.۲ - وزارت ممالیک مصر و شام

بهاءالدین‌ بن حنا ۱۸سال (۶۵۹-۶۷۷ق) وزارت ممالیک مصر و شام را با اقتدار و اختیار کامل در دست داشت و گفته‌اند که وزیری صاحب عزم و حزم و رای و تدبیر بود
[۱۵] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۱۶] ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
[۱۷] ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
و کارهای مملکت جز با رای و نظر او به سامان نمی‌رسید.
[۱۸] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۹] ابن‌کثیر، البدایة، ج۱۳، ص۲۶۹.    
سلطان بیبرس بهاءالدین را بسیار محترم می‌داشت و وی را «پدر» می‌خواند،
[۲۰] ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
در عزل و نصب‌ها با او مشورت می‌کرد،
[۲۱] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۷۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
در برخی از سفرها او را همراه خود داشت
[۲۲] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۶۹، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۳] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۵۰.    
و یا به نیابت از خود به حکومت مصر می‌گماشت.
[۲۴] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۱۰_ ۳۱۱، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۵] ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۱۴.    
وی در عهد ملک سعید برکه‌خان (حک‌ ۶۷۶-۶۷۸ق) نیز همچنان با اقتدار کار می‌کرد و اوامرش همچون گذشته نافذ و مطاع بود.
[۲۶] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۵۸، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.

چنین می‌نماید که منزلت عالی بهاءالدین نزد سلطان بیبرس موجب حسادت برخی کسان شد، چنان‌که برای عزل و تحقیر او دست به توطئه‌ای زدندکه بر اثر حمایت قاطعانۀ سلطان از وی، نافرجام ماند.
[۲۷] ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۷، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
بهاءالدین نیز از نفوذ و اقتدار برخی از دولتمردان هم روزگار خود از جمله تاج‌الدین عبدالوهاب‌ بن‌ بنت الاعز (د۶۶۵ق) که دارای چندین منصب حکومتی در عهد بیبرس بود، واهمه داشت و برای منکوب کردن آنان نزد سلطان تلاش می‌کرد.
[۲۸] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۲، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.


به گزارش برخی از منابع، گویا بهاءالدین با همکاری فرزند و ولیعهد بیبرس در ۶۷۱یا۶۷۶ق، در قتل شیخ خضر کردی دست داشت. شیخ خضر نزد بیبرس بسیار محترم و مقرب بود، اما به سبب سخت‌گیری بسیار در امور مذهبی، ایجاد آشوب، و قتل و غارت ذمیان مورد خشم سلطان واقع شد و حمایت او را به تدریج از دست داد و سرانجام با دسیسۀ برخی از دولتمردان از جمله بهاءالدین به زندان افتاد و در همان‌جا درگذشت، یا به قتل رسید.
[۲۹] ابن دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، ج۸، ص۷۰، به کوشش اولریش‌هارمان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۳۰] مقریزی، احمد، السلوک، ج۱، ص۴۹۴، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.    
[۳۱] مقریزی، احمد، السلوک، ج۳، ص۷۵۵، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۳۲] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۷۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۳] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۹۴، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۴] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۰۵، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۵] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۱۰، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.


از خلق‌ و خوی و کارهای اجتماعی و فرهنگی بهاءالدین در منابع به اجمال سخن گفته شده‌است. یونینی آورده است که وی صاحب اوقاف بسیار بود و در نهان و آشکار صدقه می‌داد.
[۳۶] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
از جمله موقوفات او مدرسه‌ای بود موسوم به «صاحبیه» (منسوب به خود او) که در کوی قنادیل مصر (فسطاط) بنیاد کرد.
[۳۷] ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
[۳۸] یوسفی، موسی، نزهة الناظر، ج۱، ص۳۸۶، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
بهاءالدین همچنین برای جوامع، مساجد، رباط‌ها و زاویه‌ها و مانند این‌ها مستمری قرار داد.
[۳۹] قلقشندی، احمد، صبح‌الاعشی، ج۱۱، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.    
وی به سبب اخلاق نیکو و خصلت‌های پسندیده‌اش،
[۴۰] ابن‌شداد، محمد، تاریخ الملک الظاهر، ج۱، ص۷۹-۸۳، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴۱] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴_ ۳۸۵، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۴۲] ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
[۴۳] ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۵_ ۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
[۴۴] ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۲۵، قاهره، ۱۳۵۱ق.    
ممدوح جمعی از شاعران هم روزگار خود بود.
[۴۵] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۵_ ۳۸۶، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۴۶] ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
با این همه، از هجو برخی از شاعران نیز در امان نبود.
[۴۷] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.


فرزندان و نوادگان بهاءالدین نیز در دولت ممالیک صاحب جاه و مقام بودند. وی دو پسر به نام‌های فخرالدین و محیی‌الدین داشت که هردو در زمان حیات او درگذشتند و هر دو پسر در منابع «الصاحب» نامیده شده‌اند.
[۴۸] یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۵، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۴۹] ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
[۵۰] ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۵_ ۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
[۵۱] ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۲۵، قاهره، ۱۳۵۱ق.    
اما به گزارش فقط یکی از منابع، بیبرس فخرالدین را «وزیر الصحبۀ» (ندیم، همراه و مصاحب سلطان) خود کرد.
[۵۲] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۱۱، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
بعد از مرگ فخرالدین، پسرش محمدتاج‌الدین (د۷۰۷ق/۱۳۰۷م) وزیر صحبت بیبرس گردید
[۵۳] مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۷، ص۱۱۱، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۵۴] ابن‌کثیر، البدایة، ج۱۳، ص۲۶۹.    
[۵۵] عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(که تاج‌الدین را به خطا پسر بهاءالدین ذکر کرده‌اند، نه نوادۀ او) و سپس در عهد سلطان محمد بن قلاوون به مقام وزارت رسید.
[۵۶] مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۷، ص۱۱۱-۱۱۲، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.


(۱) ابن‌تغری بردی، النجوم.
(۲) ابن حجر عسقلانی، احمد، تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، به کوشش محمد علی نجار، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۳) ابن دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، به کوشش اولریش‌هارمان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
(۴) ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.
(۵) ابن‌شداد، محمد، تاریخ الملک الظاهر، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۶) ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۷) ابن‌فرات، محمد، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
(۸) ابن‌کثیر، البدایة.
(۹) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۱۰) سیوطی، حسن‌المحاضرة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
(۱۱) عینی، محمود، عقد الجمان، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۱۲) قلقشندی، احمد، صبح‌الاعشی قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۱۳) مقریزی، احمد، السلوک، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.
(۱۴) مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
(۱۵) یوسفی، موسی، نزهة الناظر، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۱۶) یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.

۱. ↑ مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۵، ص۷۰۶، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد، تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش محمد علی نجار، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.    
۳. ↑ مقریزی، احمد، السلوک، ج۱، ص۴۹۴، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.    
۴. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۲، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
۵. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۴۳.    
۶. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۰۸.    
۷. ↑ سیوطی، حسن‌المحاضرة، ج۲، ص۱۸۸، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
۸. ↑ مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۵، ص۷۰۶، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۹. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۱۰. ↑ ابن دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، ج۸، ص۷۰، به کوشش اولریش‌هارمان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۱۱. ↑ ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
۱۲. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۰۸.    
۱۳. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۷۹.    
۱۴. ↑ سیوطی، حسن‌المحاضرة، ج۲، ص۱۸۹، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
۱۵. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۱۶. ↑ ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
۱۷. ↑ ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
۱۸. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۱۹. ↑ ابن‌کثیر، البدایة، ج۱۳، ص۲۶۹.    
۲۰. ↑ ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۶، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
۲۱. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۷۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۲. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۶۹، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۳. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۵۰.    
۲۴. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۱۰_ ۳۱۱، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۵. ↑ ابن‌تغری بردی، النجوم، ج۷، ص۱۱۴.    
۲۶. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۵۸، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۲۷. ↑ ابن‌شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، ج۳، ص۷۷، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۵۱م.    
۲۸. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۲، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۹. ↑ ابن دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، ج۸، ص۷۰، به کوشش اولریش‌هارمان، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۳۰. ↑ مقریزی، احمد، السلوک، ج۱، ص۴۹۴، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.    
۳۱. ↑ مقریزی، احمد، السلوک، ج۳، ص۷۵۵، به کوشش محمدمصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م.
۳۲. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۷۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۳. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۹۴، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۴. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۰۵، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۵. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۱۱۰، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۶. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۳۷. ↑ ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
۳۸. ↑ یوسفی، موسی، نزهة الناظر، ج۱، ص۳۸۶، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳۹. ↑ قلقشندی، احمد، صبح‌الاعشی، ج۱۱، ص۲۵۳، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.    
۴۰. ↑ ابن‌شداد، محمد، تاریخ الملک الظاهر، ج۱، ص۷۹-۸۳، به کوشش احمد حطیط، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴۱. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۴_ ۳۸۵، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۴۲. ↑ ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
۴۳. ↑ ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۵_ ۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
۴۴. ↑ ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۲۵، قاهره، ۱۳۵۱ق.    
۴۵. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۵_ ۳۸۶، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۴۶. ↑ ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
۴۷. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۴۸. ↑ یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۳۸۵، حیدرآباددکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۴۹. ↑ ذهبی، محمد، العبر، ج۳، ص۳۳۶، به کوشش محمد سعیدبن‌بسیونی زغلول، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
۵۰. ↑ ابن‌فرات، محمد، تاریخ، ج۷، ص۱۲۵_ ۱۲۶، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
۵۱. ↑ ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۲۵، قاهره، ۱۳۵۱ق.    
۵۲. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۱، ص۳۱۱، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۵۳. ↑ مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۷، ص۱۱۱، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۵۴. ↑ ابن‌کثیر، البدایة، ج۱۳، ص۲۶۹.    
۵۵. ↑ عینی، محمود، عقد الجمان، ج۲، ص۲۰۸، به کوشش محمد محمدامین، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۵۶. ↑ مقریزی، احمد، المقفی الکبیر، ج۷، ص۱۱۱-۱۱۲، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین بن حنا»، شماره۵۲۰۳.    



جعبه ابزار