بهجة الأریب فی بیان ما فی کتاب اللّه العزیز من الغریب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از جمله آثار ارزشمندی است که در زمینه غرائب
قرآن کریم نگاشته شده است.
غریب در کلام عبارتست از کلمه و واژهای که دشوار فهم و به دور از
ذهن باشد. مؤلف با شناخت عمیقی که به
لغت عرب دارد به نگارش اثری مختصر و در عین حال جامع در این باره پرداخته است.
وی اثر خود را برحسب
ترتیب سور قرآن و ترتیب
مصحف منظم ساخته و پس از ذکر تک تک واژگان غریب قرآن به بیان معنا یا معانی مختلف آن با بهره گیری از کتابهای لغت پرداخته و به قرآن کریم و
احادیث نبوی یا اقوال
صحابه و
تابعین و نیز اشعار و امثال و اقوال عرب در تایید معنای مورد نظر استناد جسته است. کتاب حاضر دربرگیرنده آراء و دیدگاههای گوناگونی از ائمه لغت و
مفسران قرآن کریم بوده و مؤلف در بسیاری موارد برای تبیین وجه اختلاف معانی به بیان اختلاف قرائات پرداخته و همچنین اثر خویش را مملو از شواهد حدیثی و نیز آثار صحابه و تابعین و سایر اهل فن در این زمینه نموده است. این کتاب توسط آقای مرزوق علی ابراهیم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و وی به ضبط نصوص آن و نیز توثیق آراء و دیدگاههای منقوله و اخراج مصادر آن اقدام نموده و ترجمه برخی از اعلام مذکور در کتاب را آورده است.
کتاب حاضر از ویژگی جامعیت در عین اختصار برخوردار است. علاوه بر این مصنف در تالیف و تصنیف آن از مصادر بسیار مهمی که در زمینه «غریب»
قرآن به نگارش درآمده بهره برده است. مصادری چون: «نزهة القلوب فی تفسیر غریب القرآن العزیز» سجستانی، «تفسیر غریب القرآن» ابو محمد عبدالله بن مسلم بن قتیبة، «
تفسیر کشاف» زمخشری و غیره. گذشته از آن چه ذکر شد جایگاه و موقعیت علمی و فضل و دانش نویسنده کتاب موجب تمایز این اثر از دیگر آثاری که در این زمینه به نگارش درآمده است، میباشد.
کتاب حاضر شامل مقدمهای به قلم محقق و چهار فصل ذیل میباشد:
الفصل الاول: در این فصل محقق شرح حالی از نویسنده کتاب به خواننده ارائه مینماید.
الفصل الثانی: این فصل مشتمل بر دو مبحث است: المبحث الاول: تعریف الغریب و اهمیته. المبحث الثانی: تراث غریب القرآن.
الفصل الثالث: «الکتاب و مصادره». دارای دو مبحث ذیل است: المبحث الاول: الکتاب و منهجه و اهمیته. المبحث الثانی: مصادر المؤلف.
الفصل الرابع: «المخطوط و توثیقه و منهج التحقیق» در این فصل سه مبحث ذیل توسط محقق مطرح و پس از آن متن کتاب «بهجة الاریب» برحسب ترتیب سورههای قرآن کریم آمده است. المبحث الاول: توثیق نسبة الکتاب. المبحث الثانی: وصف مخطوطی الکتاب و عرض نماذج منهما. المبحث الثالث: منهج التحقیق. مؤلف پس از ذکر هریک از واژگان غریب قرآن، به بیان معنای آن به نحو مختصر و جامع میپردازد. در پایان کتاب حاضر فهرست
احادیث و آثار، اشعار، لغات، اعلام، مصادر و محتویات و مطالب کتاب درج گردیده است. در بخش فهرست لغات، محقق کتاب ضمن جداولی کلمه غریب موجود در کتاب را در یک ستون و ماده و ریشه آن را در ستونی دیگر ثبت نموده است.
کتاب حاضر دارای دو نسخه خطی به شرح ذیل میباشد: ۱- نسخه افست «دار الکتب المصریة» به شماره ۵۴۹. ۲- نسخه افست «مکتبة الاحقاف» یمن (مجموعه آل یحیی) به شماره ۱۲ تفسیر. نسخه حاضر در برنامه با تحقیق آقای مرزوق علی ابراهیم و در قطع وزیری با جلد شومیز در ۶۶۴ صفحه توسط «الحصیئة المصریة العامة للکتاب» در سال ۲۰۲ م منتشر شده است. نوبت چاپ نامعلوم است
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.