بکّائین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بکائین به
صحابه تهیدست مشتاق
جهاد در
غزوه تبوک اطلاق می‌شود. سیره‌نویسان و مفسران درباره اسامی، تعداد و قبیله بکائین اختلاف نظر وجود دارد. در برخی منابع شیعی، به چند تن از
پیامبران الهی و نیز
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و
امام زین العابدین (علیه‌السّلام) نیز بکائین گویند.
این واژه از «ب ـ ک ـ ی» به معنای گریستن با صدای بلند است.
در
اصطلاح، به برخی صحابه تهیدست
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اطلاق می‌شود که به سال
۹ق هنگامی که او رهسپار نبرد تبوک بود، نزد وی آمدند تا با دریافت زاد و توشه و مَرکب، امکان حضور در آن غزوه را بیابند؛ اما پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توان تجهیز آن‌ها را نیافت؛ زیرا غزوه تبوک هزینه فراوان داشت و اوضاع
مسلمانان نیز مساعد نبود. از این رو، آنان که از توفیق شرکت در جهاد محروم شده بودند، گریستند.
به گزارش برخی مفسران، آیه ۹۲
سوره توبه درباره آنان نازل شد و به مرتبه
ایمان ایشان اشاره کرد و جهاد را از آن‌ها ساقط دانست:
«وَ لا عَلَی الَّذِینَ اِذا ما اَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا اَجِدُ ما اَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَ اَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً اَلَّا یَجِدُوا ما یُنْفِقُونَ.»
گویند هنگامی که آن‌ها از رفتن خود نومید شدند، گریان از نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بازگشتند. یامین/ابن یامین از
بنی‌نضیر، دو تن از آن‌ها به نام
ابولیلی عبدالرحمن بن کعب و
عبدالله بن مغفل را تجهیز کرد و آن دو با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رهسپار تبوک شدند.
عباس بن عبدالمطلب و
عثمان بن عفان نیز هر یک دو تن را تجهیز کردند.
بر پایه گزارش
واقدی، عثمان سه نفر را آماده نبرد نمود.
سیره‌نویسان و مفسران درباره تعداد و نام‌های بکائین اتفاق نظر ندارند. برخی شمار آن‌ها را شش
و بعضی نُه نفر
نوشته‌اند؛ اما مشهور، آن‌ها را هفت تن دانسته‌اند.
در این زمینه که بکائین از یک قبیله یا قبایل گوناگون هستند، منابع هم‌داستان نیستند. برخی آن‌ها را از
قبیله مُزینه، از فرزندان
مُقرن بن عامر مزنی و بعضی از تیره‌های گوناگون دانسته‌اند.
به گزارشی، نام آن‌ها چنین است:
سالم بن عمیر از
بنی‌عمرو بن عوف و از صحابه حاضر در
بدر،
حرمی بن عمرو از
بنی‌واقف،
عبدالرحمن بن کعب از
بنی‌مازن بن نجار از
خزرج،
سلمان بن صخر از
بنی‌المعلی،
عبدالرحمن بن یزید از
بنی‌حارثه،
عمرو بن غنم از
بنی‌سلمه، و
عبدالله بن عمرو از
مُزینه.
در گزارشی دیگر، نام‌های آن‌ها چنین یاد شده است:
معقل بن یسار، سالم بن عمیر، عبدالله بن مغفّل از بیعت‌کنندگان و اصحاب شجره،
عبدالله بن کعب،
عرباض بن ساریه،
عَلَبة بن زید از
بنی‌جاریه، و
عمرو بن حمام بن جموح.
افزون بر اینان، از کسانی دیگر مانند
هلال بن امیة بن عامر اوسی از بدری‌ها،
هِرَمی بن عبدالله بن رفاعه و عَلَبة بن زید حارثی انصاری یاد شده است.
بر پایه نوشته بلاذری، کسانی که بعدها با نام بکائین از آن‌ها یاد شده، در
غزوه خندق (
۵ق) نیز حضور داشتند.
نظر به اهمیت و اثر‌گذاری رفتار ارزشمند بکائین، در بیشتر منابع سیره و
روایت و تاریخ، بدانان اشاره شده و عنوانی به آن‌ها اختصاص یافته است.
در برخی منابع شیعی، مقصود از بکائین را کسانی جز افراد یاد شده دانسته‌اند؛ چنان‌که از هشت تن با عنوان «راس البکائین» شامل چند تن از پیامبران الهی (
آدم،
نوح،
یعقوب،
یوسف،
شعیب،
داود) و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و امام زین العابدین (علیه‌السّلام) در این شمار نام برده‌اند.
(۱) اسباب النزول، الواحدی (م،۴۶۸ق)، به کوشش ایمن صالح، قاهره، دار الحدیث.
(۲) اسد الغابه، ابن اثیر (م،۶۳۰ق)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۳) انساب الاشراف، البلاذری (م،۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۴) البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی (م،۷۵۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
(۵) التبیان، الطوسی (م،۴۶۰ق)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۶) تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، القرطبی (م،۶۷۱ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
(۷) جامع البیان، الطبری (م،۳۱۰ق)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
(۸) جمهرة انساب العرب، ابن حزم (م،۴۵۶ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۹) الدر المنثور، السیوطی (م،۹۱۱ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
(۱۰) زاد المسیر، ابن الجوزی (م،۵۹۷ق)، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
(۱۱) سبل الهدی و الرشاد، محمد بن یوسف الصالحی (م،۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۱۲) سیر اعلام النبلاء، الذهبی (م،۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
(۱۳) السیرة النبویه، ابن هشام (م،۲۱۳/۲۱۸ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.
(۱۴) الطبقات الکبری، ابن‌سعد (م،۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۵) مجمع البیان، الطبرسی (م،۵۴۸ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
(۱۶) المحبّر، ابن حبیب (م،۲۴۵ق)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
(۱۷) المغازی، الواقدی (م،۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونز، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۴ق.
(۱۸) مفردات، الراغب (م،۴۲۵ق)، به کوشش صفوان داودی، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
(۱۹)مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهرآشوب (م،۵۸۸ق)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق.
•
حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «بَکّائین»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۰۴/۱۷.
