• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ بختیاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تاریخ بختیاری (یا خلاصة الاعصار فی تاریخ البختیار)، کتابی است فارسی که درباره تاریخ ایل بختیاری و سکونت‌گاه آنان نوشته شده است



در ۱۳۲۷ عبدالحسین خان سپهر ملقب به لسان السلطنه و ملک المورخین، به فرمان علیقلی بختیاری سردار اسعد، وزیر جنگ، و زیرنظر او تحریر کتاب را آغاز کرد.
[۱] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



بخش اعظم این اثر نوشته اوست، اما مجموعاً چهارده تن در تحریر و تدوین و ترجمه برخی از منابع آن نقش داشته‌اند که در فصول کتاب نامشان ذکر شده است.
[۲] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۳] مقدمة کیان فر، ص۳۱، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری (خلاصة الاعصارفی تاریخ البختیار)، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۷۶ش.



سردار اسعد شخصاً در منابع جستجو می‌کرده و پس از بررسی و انتخاب فصول راجع به بختیاری‌ها مطالب را برای تحریر یا ترجمه در اختیار تحریرکنندگان و مترجمان قرار می‌داده است.
علاوه بر آن، بخش‌هایی را برای سپهر تقریر می‌کرده و او آن‌ها را عیناً می نوشته و گاهی در پانویس توضیحاتی درباره مطالب نقل شده از منابع می‌افزوده است.
[۴] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۰-۱۱، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۵] ۷۰۵، پانویس، ج۱، ص۱۴۳، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



در تألیف تاریخ بختیاری افزون بر منابع معتبر، از نوشته‌ها و خاطرات خارجیانی که به منطقه بختیاری رفته بوده اند، با ذکر نام نویسنده و مترجم آنها، استفاده شده که همین امر سبب تکرار برخی از مطالب شده است.
[۶] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۰، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.

از جملة این آثار است:
سفرنامه لیرد، که نویسنده‌اش در ۱۲۵۸/۱۸۴۰ به منطقه بختیاری رفته و مدتی در آن‌جا زیسته بوده است، ترجمه یوسف مسیحی چهارمحالی
[۷] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۲۲۹ـ ۳۷۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.

سفرنامه بارون دو بد، جهانگرد روسی که هم زمان با لیرد در میان بختیاری‌ها بوده است، ترجمه سلطان محمد نائینی
[۸] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۵۵ـ ۷۱۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.

و خاطرات سرتیپ هوتم شیندلر، صاحب منصب انگلیسی، ترجمه علیرضا بن محمدحسین بن کیخسرو بن فتحعلی شاه.
[۹] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۵ـ ۹۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



نگارش تاریخ بختیاری حدود هفت سال طول کشید، زیرا سردار اسعد برای معالجه چشم به اروپا سفر کرد و تألیف کتاب متوقف شد.
در ۱۳۳۳ سلطان محمد نائینی به فرمان سردار اسعد کتاب را به پایان رساند.
[۱۰] ۷۶۵ـ۷۶۶، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، ج۱، ص۶۵۵، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۱۱] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، ج۱، ص۷۶۵-۷۶۶، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



تاریخ بختیاری دربردارنده اطلاعاتی وسیع و بی نظیر درباره تاریخ، جغرافیای تاریخی، آداب و رسوم، باستان شناسی، ساختار ایلی، مردم و سرزمین بختیاری است.
نثر کتاب‌ به‌طور کلی ساده و روان است اما یکدست نیست، زیرا برگرفته از منابع مختلف و با ترجمه‌های گوناگون است.
[۱۲] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۱۳] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۳۰، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۱۴] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۵۳۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۱۵] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۵۴۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



بخش اصلی تاریخ بختیاری نخستین بار میان سالهای ۱۳۲۹ و ۱۳۳۱ در ۵۴۱ صفحه با تصاویر و نقشه‌ای از منطقه بختیاری در قطع رحلی‌ به‌طور ناقص چاپ سنگی شد.
این چاپ دربردارنده آن بخش از تاریخ بختیاری بود که در ۱۳۲۷ و ۱۳۲۸ تألیف شده بود و سردار اسعد خود آن را دیده و تأیید کرده بود.
این نسخه بدون تغییر در ۱۳۵۵/۱۳۱۵ش تجدید چاپ شد.
[۱۶] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۴، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



قسمت دوم تاریخ بختیاری که از کوه رنگین تا رود کارون را دربرمی گیرد، جداگانه به چاپ رسیده است، اما سردار اسعد که پیش از نابینا شدن این نسخه را خوانده بود، دستور جمع آوری و سوزاندن آن را داد، زیرا این قسمت را خلاف واقع و بی اعتبار می‌دانست.
[۱۷] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۵، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۱۸] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۷۴۶ـ ۷۴۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.



چاپ دیگری از تاریخ بختیاری در دست است که از ترجمه کتاب شش ماه در ایران تألیف ادوارد استاک، صاحب منصب انگلیسی در حکومت هندوستان، شروع می‌شود و وقایع کشته شدن ناصرالدین شاه و محاکمه میرزا رضا کرمانی را دربردارد و با یادداشت سردار اسعد درباره کتاب تاریخ بختیاری پایان می‌یابد.
[۱۹] ، ص۱۵، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
[۲۰] علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۳۹ـ۷۶۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.

تاریخ بختیاری مشتمل بر سه بخش مذکور در ۱۳۳۳ چاپ سنگی شد
[۲۱] خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ستون ۱۹۰۰، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
و در ۱۳۶۱ش با مقدمه جواد صفی نژاد و با فهرست‌های گوناگون در تهران چاپ افست گردید.
در ۱۳۷۶ش نیز به کوشش جمشید کیان فر در تهران منتشر شد.


(۱) علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
(۲) علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری (خلاصة الاعصارفی تاریخ البختیار)، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۷۶ش.
(۳) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.

 
۱. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۲. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۳. ↑ مقدمة کیان فر، ص۳۱، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری (خلاصة الاعصارفی تاریخ البختیار)، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۷۶ش.
۴. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۰-۱۱، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۵. ↑ ۷۰۵، پانویس، ج۱، ص۱۴۳، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۶. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۰، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۷. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۲۲۹ـ ۳۷۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۸. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۵۵ـ ۷۱۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۹. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۵ـ ۹۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۰. ↑ ۷۶۵ـ۷۶۶، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، ج۱، ص۶۵۵، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۱. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، ج۱، ص۷۶۵-۷۶۶، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۲. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۳. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۳۰، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۴. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۵۳۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۵. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۵۴۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۶. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۴، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۱۵، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۸. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۷۴۶ـ ۷۴۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۱۹. ↑ ، ص۱۵، علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۲۰. ↑ علیقلی بن حسینقلی بختیاری (سردار اسعد) و دیگران، تاریخ بختیاری، ج۱، ص۶۳۹ـ۷۶۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۳۳، چاپ افست ۱۳۶۱ش.
۲۱. ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ستون ۱۹۰۰، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ بختیاری»، شماره۳۰۷۸.    



جعبه ابزار