تاریخ سلسله سلجوقی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ سلسله سلجوقی ترجمه کتاب زبده النصره و نخبه العصره اثر بنداری اصفهانی است که توسط آقای محمد حسین جلیلی به فارسی درباره تاریخ
حکومت سلجوقیان، ترجمه شده است.
پس از مقدمه‌ای، ترجمه کتاب زبده النصره و نخبه العصره بیان شده است.
انوشیروان بن خالد د ۳۲ ق/ ۱۳۸ م وزیر سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه و سپس وزیر خلیفه مسترشد، کتابی به نام نفثة المصدور در
تاریخ سلجوقیان نگاشت. عمادالدین اصفهانی که برادرزاده او بود، کتابش را با نام نصرة الفترة و عصرة الفطرة... به عربی ترجمه کرد و خود نیز حوادث رساله بعد از انوشیروان را به آن افزود. بنداری زمانی که در دربار
دمشق می‌زیست، آن کتاب را برای ملک عادل مختصر کرد. خود او در مقدمه کتاب می‌گوید: چون از گزینش البرق الشامی اثر عمادالدین فراغت یافتم، نصرة الفترة او را مطالعه، و این گزیده را از آن استخراج، و کار آن را در ربیع الاول آغاز کردم.
این کتاب نخست در ۸۸۹ م توسط هوتسما در لیدن منتشر شد. سپس در ۳۳۶ ق/ ۹۱۸ م، با عنوان
تاریخ دولت آل سلجوق ، بدون هیچ گونه مقدمه در قاهره به چاپ رسید. در ۴۷۹ م، محمد عزاوی با حمایت مالی «بنیاد فرهنگ ایران» دوباره آن را در قاهره منتشر کرد و مقدمه‌ای کوتاه و مفید بر آن افزود. وی نام اصلی کتاب را که زبدة النصرة و نخبة العصره بود، به کتاب باز گرداند. سرانجام در ۳۵۶ ش، محمد حسین جلیلی در همان مؤسسه آن را به فارسی ترجمه کرد؛ ولی ترجمه روی هم رفته نازیبا و گاه مغلوط است، که تحت عنوان تاریخ سلسله سلجوقی نام گرفت.
این کتاب سه بار تحریر شده و اتفاقا سه بار هم متن عربی آن طبع و نشر گردیده است.
تحریر اولی کتاب اثر قلم انوشروان بن خالد بن محمد کاشانی وزیر معروف سلطان محممود و سلطان مسعود سلجوقی و خلیفه عباسی المسترشد بالله است که در دستگاه
دین و دولت محتو مزیسته و بزیر و بم کارها آگاهی داشته است.
نوشته انوشیروان رساله گونه‌ای بوده است که به تعبیر هندوشاه نخجوانی با نام کوتاه نفقثه المصدور فی فتور زمان المصدور و صدور زمان الفتور به فارسی در شرح احوال وزرای دوره سلجوقی تالیف گردیده که هم از نظر تاریخ و هم از جهت ادبی مورد اهمیت قرار گرفته است.
در اهمیت تاریخ
نفثه المصدور همین قدر بس است که نجم الدین ابولارجاء قمی بر آن ذیل نوشته و از منقطع عهد ایشان تا اواخر همر خویشتن هرجه از نقلب احوال هل روزگا و افاضل و اماثل و وزرراء و امراء ملوک و صدور شنیده است و مشاهده کرده به هریک اشارتی لطف آمیز کند. چون اصل نقثه المصدور اکنون در در دست نیست نمی‌توان در ارزش ادبی آن زاید
مبالغه کرد. ولی آن چه مسلم است طوری تحریر شده بوده که کاتبان و مترسلان از آن مایه می‌گرفته‌اند. دلیل این مدعی شهادت نویسنده‌ای چیره دست چون سعد الدین وراوینی است که در شمارش متون ادبی فارسی می‌نویسد: نوعی دیگر چون نثه المصدور ساخته وزیر مرحوم شرف الدین انوشروان خال دکه ذک او بدآن خلود یافت.
عمادالدین معروف به کاتب اصفهانی نفثه المصدور را به عربی
ترجمه کردو بر آن نصره الفتره و عصره الفطره نام گداشت. کتاب عماد نتها ترجمه نیست بلکه وی مقدمه و تکمله و اضافاتی بر نفثه المصدور تعلیق کرده است و در
حقیقت تاریخ از سلسله سلجوقی با نقل مطالب نفثه المصدور در سال ۵۷۹ یعنی ۴۷ سال بعد از مرگ انوشروان پرداخته است.
هم شهری عماد فتح بن علی بنداری که خود از بزرگان
فقهاء و ادبای قرن هفتم است و به کتابهای عماد عنایتی مخصوص داشته نصره الفتره و عصره الفطره را در سال ۶۲۳ ه. ق خلاصه نموده و به پادشاه دمشق ملک عیسی ایوبی اتحاف کرده است.
مطلب قابل ذکر آن است که در دو طبع اخیر کتاب بنداری، به کتاب تاریخ حکومت سلجوقیان نام گذاری شده در صورتیکه بنابر نقل کشف الطنون و قاموس الالعلام و معجم المولفین ناک کتاب بنداری زبده النصره و نخبه العصره می‌باشد.
در مقدمه کتاب حاضر به معرفی شرح احوال این سه تن، انوشیروان خالد کاشانی، عماد اصفهانی و بنداری اصفهانی پرداخته شده است.
بنداری بسیار کوشیده که از یک سو، سجعها و موازنه‌های پرپیچ و تاب عماد را که موجب نامفهوم شدن تاریخ می‌گردد، از کتاب بزداید و به همین منظور، علاوه بر روان سازی بسیاری از عبارات، انبوهی رساله، خطبه و شعر را که ارزش ادبی آنها بر جنبه تاریخی می‌چربید، حذف کرده است. از سوی دیگر، وی کوشیده است در این کار اغراق نورزد و تا جایی که ممکن است، مایه اصلی
نثر عمادالدین را حفظ کند و خوانندگان زمان خود را که به این گونه نثر میل تمام داشتند، خشنود سازد.
در مقدمه کتاب درباره عماد اصفهانی می‌خوانیم که وی مورخ، ادیب و نویسنده، ملقب به عماد و کاتب اصفهانی در سال (۵۹۷- ۵۱۹ ق)، بوده است. در
اصفهان به دنیا آمد و در همین شهر نشو و نما یافت. وی کتاب نصرة الفترة و عصرة الفطرة، در اخبار دولت سلجوقی که آن را فتح بن علی بنداری در یک جزوه مختصر نموده و زبدة النصرة و نخبة العصرة نامیده است و به نام تواریخ آل سلجوق نیز مشهور بود، به عربی ترجمه نمود.
نفثةالمصدور وزیر شرف الدین شامل وقایع و شرح حال وزرای عهد سلجوقی تا سال ۵۲۱ بوده است. ذیل نفثةالمصدور هم کتابی است از نجم الدین ابوالرضای قمی (از مستوفیان و مترسلان اواخر
قرن ششم) که مؤلف در طی آن به همان شیوه نفثةالمصدور شرح حال وزراء و وقایع صدارت آنها را تا اندکی پس از سال ۵۷۵ به رشته تحریر درآورده است.
فهرست نامها و قبائل در پایان کتاب قرار گرفته و فهرست مطالب کتاب در ابتدای آن قرار دارد.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
