تجرّی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجرّى مخالفت عملى با
حکم الزامی مولا به زعم شخص
متجری است؛ بدون آنكه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد، مانند كسى كه
آب را به گمان
شراب بودن بنوشد، سپس معلوم گردد كه آن مايع،
آب بوده است نه
شراب. در اينكه تجرّى
حرام است يا نه اختلاف است همچنین تجرّى موجب
فسق است.
در
اصول فقه مباحث زيادى دربارۀ عنوان تجری مطرح شده و این مسئله مورد اختلاف است، از جمله اينكه آيا تجرّى
فعل قلبی است یا خارجی؟ و اينکه آيا
قبح عقلی تجرّى مستلزم
حرمت شرعى و
استحقاق عقاب است يا نه؟
تجرّى به مفهوم لغوى عبارت است از جرأت بر
مولا؛ خواه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد يا نه.
تجرّى در اصطلاح مخالفت عملى با
حکم الزامی مولا به زعم شخص متجری است؛ بدون آنكه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد؛ مانند كسى كه
آب را به گمان
شراب بودن بنوشد، سپس معلوم گردد كه آن مايع،
آب بوده است نه
شراب.
با اين تعاريف، فرق تجرّى و
معصیت حقيقى روشن شد.
معصیت اقدام بر مخالفت
مولا است كه برحسب واقع نيز مخالفت صورت گرفته باشد، مانند نوشيدن
شراب با علم به
شراب بودن آن.
البتّه تجرّى به مفهوم لغوى- كه عبارت است از جرأت بر
مولا؛ خواه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد يا نه-
اعم از
معصیت است نه
مباین با آن. از اين عنوان در
اصول فقه، مبحث
قطع سخن رفته است.
در اينكه تجرّى
حرام است يا نه اختلاف است. منشأ اختلاف اين است كه آيا از سوى
شارع،
قطع به
حکم شرعی به‌طور
مطلق، بر
مکلّف،
حجّت قرار داده شده است گرچه مخالفت با واقع باشد كه در نتيجه بر مخالفت
قطع- هرچند مخالف با واقع-
عقاب مى‌شود و يا تنها در صورت انطباق با واقع
حجّت است؟
بنابر تعريف
عدالت به
ملکۀ نفسانی- كه صاحب خود را بر ملازمت
تقوا وادار مى‌كند- تجرّى موجب
فسق است؛ زيرا كاشف از فقدان چنين ملكه‌اى در
متجرّی است؛ هرچند قائل به
حرمت تجرّى و استحقاق
عقاب بر آن نباشيم.
در
اصول فقه مباحث زيادى دربارۀ تجرّى مطرح و محل بحث و اختلاف است، از جمله اينكه آيا تجرّى عنوانى است منطبق بر ارادۀ
متجرّی كه در نتيجه از
افعال قلبی- به معناى عزم بر
گناه و تصميم بر مخالفت با
مولا همراه با عملى كه
گناه بودن آن از نظر
متجرّی قطعى است- به شمار مى‌رود يا عنوان منطبق بر
فعل خارجی است كه در نتيجه از
افعال جوارحی محسوب شده و به معناى ارتكاب عملى، با اعتقاد به مخالفت آن با
مولا است؟ قبح تجرّى بنابر اوّل، فاعلى و بنابر دوم، فعلى است و نيز اين بحث كه آيا
قبح عقلی تجرّى مستلزم
حرمت شرعى و استحقاق
عقاب است يا نه؟
کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام جلد۲ صفحه۳۵۸؛ تالیف شده توسط جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى
