تربیت (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تربیت در
لغت از ماده ربا به معنی زاد و نما و همچنین تربیت از کلمه ربّ به معنی
مالک، سید و مربّی اشتقاق مییابد.
تربیت عبارت است از انتخاب رفتار و گفتار مناسب، ایجاد شرایط و عوامل لازم و
کمک بهشخص مورد تربیت، تا بتواند استعدادهای نهفتهاش را در تمام ابعاد وجودی خویش بهطور هماهنگ پرورش داده و شکوفا سازد و بهسوی هدف و
کمال مطلوب، بهتدریج حرکت کند.
مقصود از تربیت
کودک بهطور خاص آن است که مربّی،
طفل را در بُعد روحی و اخلاقی
پرورش دهد.
تربیت در
لغت از ماده «ربا» به معنی «زاد و نما»؛ افزایش یافت، نمّو کرد، گرفته شده است.
در
لسان العرب، مینویسد: «ربا الشیئ یربو ربواً و رباءً: ای زاد و نما».
همچنین تربیت از کلمه «ربّ» به معنی مالک، سید و مربّی اشتقاق مییابد و اینگونه معنی میشود: انجام وظیفه کردن به شیوه نیکو و پسندیده.
«ربّ ولده و الصبی یربّه ربًا»،
یعنی کودکِ خود را نیکو تربیت کرد و برای او به نحو شایسته انجام وظیفه نمود.
با درنظر گرفتن مفهوم لغوی، میتوان تربیت را اینگونه تعریف کرد: تربیت عبارت است از انتخاب رفتار و گفتار مناسب، ایجاد شرایط و عوامل لازم و
کمک به شخص مورد تربیت، تا بتواند استعدادهای نهفتهاش را در تمام ابعاد وجودی خویش بهطور هماهنگ پرورش داده و شکوفا سازد و بهسوی هدف و کمال مطلوب، به تدریج حرکت کند.
مقصود از تربیت کودک به طور خاص آن است که مربّی، اعم از
پدر،
مادر،
معلّم و ...،
طفل را در بُعد روحی و اخلاقی
پرورش دهد، بهگونهای که
جسم و
جان و
عقل و
علم او افزایش یابد و در اینباره بهطوری انجام وظیفه نماید که آنچه بهمصلحت اوست از امور مربوط به
دین و دنیای وی، انجام پذیرد.
این معنی را میتوان از بعضی
آیات قرآن استفاده کرد، مانند آنکه میفرماید: «وَ قُل رَّبَّ ارحَمهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا
» یعنی برای پدر و مادر خویش از درگاه خداوند در زمان حیاتشان
طلب مغفرت و
رحمت بنما، پاداش آنچه تو را در کودکی تربیت نمودهاند.
لفظ «رحمت» در آیه شریفه در برگیرنده همه کارهای پسندیده مربوط به دین و دنیاست و شخص از پروردگار خویش درخواست مینماید، آنگونه که پدر و مادر نسبت به کارهای پسندیده مرا تربیت کرده و به من
احسان نمودند، آنها را مشمول رحمت و
مغفرت خویش قرار ده.
از کلمه «اِرحَمهُمَا» استفاده میشود پدر و مادر باید بر اساس
محبّت، فرزندان خود را تربیت نمایند. همچنین از کلمه «رَبَّیانی» استفاده میشود انسان باید از مربیان خود تشکّر و قدردانی کند.
در عبارات فقها اصطلاح خاصّی در تعریف تربیت یافت نشد و مقصود آنها از این واژه همان معنی لغوی است، بدانجهت به زنی که طفل را
شیر میدهد و او را
نظافت و نگهداری و در جهت
مصلحت او انجام وظیفه مینماید «مربیّه» میگویند.
آنان
حضانت را هم بهمعنی تربیت دانسته و در تعریف آن گفتهاند: «حضانت:
ولایت و اقتداری است برای تربیت نمودن طفل».
البته برخی دیگر فائده حضانت را تربیت طفل دانستهاند.
در اصطلاح حقوقی نیز تربیت به معنای پرورش روحی و اخلاقی اطفال بهکار رفته است.
یکی از صاحبنظران در
حقوق مدنی آنرا اینگونه تعریف مینماید: «تربیت طفل عبارت است از آموختن آداب اجتماعی و
اخلاق متناسب با محیط خانوادگی او و همچنین کوشش در فراگرفتن علم یا
صنعت یا حرفه متناسب با زمان و وضعیت اجتماعی خانوادگی که بعداً بتواند بهوسیله بهدست آوردن عایدات کافی، زندگانی خود را به رفاه بگذارند».
این تعریف شامل تعلیم نیز میباشد.
انصاری، قدرتالله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۶۴-۴۶۶، برگرفته از بخش «گفتار دوّم:حق تعليم و تربيت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۲۶.