ترکیب خارجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکیب خارجی آن است که اجزای ترکیب، دارای تمایز و کثرت خارجی‌اند؛ یعنی اجزا، در
عالم واقع، از یکدیگر متمایزند و کثرت واقعی و خارجی دارند که ملاک
کثرت و تمایز واقعی و خارجی، وجودهای مستقل متعدد است.
ترکیب در
فلسفه به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» است؛ به‌گونه‌ای که در عینِ وجودِ نوعی کثرت و تمایز میان اجزای آن، بتوان به‌نحوی میان آن اجزاءْ جهتِ وحدتی یافت.
ترکیب از جهتِ نوع
اتحاد و
وحدت میان اجزا، بر دو گونه است:
ترکیب حقیقی به معنای آن است که میان اجزای مرکب، یک جهتِ وحدتِ حقیقی (نه فرضی و اعتباری) وجود دارد؛ مثل ترکیب
آب از اکسیژن و هیدروژن.
ترکیب اعتباری آن است که میان اجزای مرکب، یک جهتِ وحدتِ حقیقی وجود ندارد بلکه اتحادِ اجزاء، اتحادی فرضی و اعتباری است؛ مثل
ترکیب یک لشکر از سربازان.
اما هریک از ترکیب‌های حقیقی و اعتباری، از جهتِ نوعِ تمایزِ اجزا، دارای دو قسم‌اند:
ترکیب ذهنی آن است که اجزای ترکیب، دارای تمایز و کثرتِ خارجی نبوده، در عالمِ واقع، یک چیز بیشتر نیستند و این
ذهن و
عقل انسان است که با نیروی تحلیلِ خود، در آن شیء واحد آن اجزا را از یکدیگر
تمییز می‌دهد.
ترکیب خارجی آن است که اجزای ترکیب دارای
تمایز و کثرتِ خارجی‌اند؛ یعنی اجزا، در عالمِ واقع، از یکدیگر متمایزند و کثرتِ واقعی و خارجی دارند. ملاکِ کثرت و تمایز واقعی و خارجی، وجودهای مستقلِ متعدد است؛ یعنی اگر اجزای مرکب (افزون بر وجود واحدی که ممکن است از جهت ترکیب دارا باشند) (در صورتی که ترکیب، حقیقی باشد.) هریک، وجودی غیر از وجود دیگری را به خود
اختصاص دهد، دارای تمایز و کثرت واقعی و خارجی خواهند بود و ترکیبْ خارجی است.
ملاصدرا عقیده دارد که معنای یادشده از ترکیب خارجی، نمی‌تواند ترکیب حقیقی باشد؛ زیرا
ترکیب حقیقی، به معنای ترکیبی است که در خارج، وجود و ذاتی
واحد در ازای مرکبْ تحقق دارد که این، با ویژگیِ ترکیب خارجی، یعنی تعدد وجودِ اجزا در متنِ واقع، سازگار نیست. البته ملاصدرا، افزون بر معنای فوق، معنایی دیگر برای ترکیب خارجی ارائه کرده است که از نظر وی، تنها این معنا از ترکیبِ خارجی است که با ترکیب حقیقی سازگار است نه معنای فوق. در این معنای جدید، اجزای
مرکب، هرچند در حالِ ترکیبْ تنها تمایزِ ذهنی دارند، اما این قابلیت را نیز دارند که در خارجْ، در وضعیتی غیر مرکب با هم، به صورتِ جدا و متمایز از یکدیگر موجود باشند مثل ترکیب
ماده و صورت نوعی (طبق رأی ملاصدرا).
هر مرکب خارجی، دارای
ترکیب عقلی و ذهنی نیز هست؛
زیرا برای تصورِ درستِ هر مرکبِ خارجی در ذهن، باید اجزایش به همان صورتی که در خارج هستند
تصور شوند ولذا تصورِ آن مرکب در
ذهن نیز دارای اجزای متمایز از یکدیگر است و دارای
ترکیب ذهنی است. (اما
اصطلاح تر کیب ذهنی یا عقلی، مختص اموری است که تنها در ذهن مرکب‌اند نه در خارج).
ترکیب جسم از ماده و صورتِ فلسفی، ترکیب حقیقیِ خارجی است؛ زیرا بنا بر نظر مشهور فیلسوفان، اجزای آن، افزون بر آنکه در عالمِ واقعْ دارای جهتِ وحدتی به نامِ "
جسم" هستند، در همان
عالم واقع، از یکدیگر متمایزند و
عقل می‌تواند در همان متنِ واقع، میانِ ماده و صورت، تمایز و کثرت ببیند. در واقع از نظر بیشتر فلاسفه، دو جزءِ جسم، هر یک برای خود ماهیتی جدا بوده، وجودی متمایز از دیگری دارند؛ در نتیجه، در دیدگاه این فیلسوفان، در مرکب حقیقی خارجی دستِ کم سه وجود متمایز می‌توان یافت: وجودِ هریک از دو جزء و وجودِ مرکبِ حقیقی؛ اما دیدگاه
ملاصدرا در بابِ خارجی بودنِ ترکیبّ ماده و صورت و مرکب حقیقی خارجی، با دیدگاهِ مشهور متفاوت است.
ترکیب لشکر از سربازان و ترکیب خانه از مصالح ساختمانی، هردو ترکیب اعتباریِ خارجی‌اند؛ زیرا اجزای آن دو یعنی سربازان و مصالح، هریک وجودی واقعی غیر از وجود دیگری دارند. ترکیب خانه از مصالح ساختمانی نیز ترکیب اعتباریِ خارجی است؛ زیرا اجزای آن یعنی
مصالح، هریک وجودی واقعی غیر از وجود دیگری دارند و در نهایتْ نیز این اجزا به وحدتی واقعی نمی‌رسند و وجود خانه چیزی جز وجودِ تک‌تکِ اجزای آن در کنار هم (با شکل و هیأت جمعی) نیست.
به‌طور کلی، همه مرکبات صناعی (یعنی اشیایی که صنعت‌کاران تولید می‌کنند) مرکب اعتباری خارجی‌اند. هم‌چنین همه گروه‌ها، مجامع و تشکل‌های انسانی که تعریفی عقلایی در نزد انسان‌ها دارند (نظیر یک حزب، یک لشکر، یک گروه و...)، دارای ترکیب اعتباری خارجی‌اند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ترکیب خارجی (مرکب خارجی)».
