تشبیه انفاق به دانه گندم ظریفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عنوان موضوع اصلي: قرآن
عنوان موضوع فرعي اول: پرسش و پاسخ
عنوان موضوع فرعي دوم: معارف قرآن
زبان: فارسي
نام خانوادگي نويسنده: آيت الله مكارم شيرازى و آيت الله سبحانى
عنوان مقاله: تشبيه انفاق به دانه گندم
چكيده مقاله: متن مقاله: پرسش
چرا انفاق تشبيه به گندم هفتصد دانه شده؟
در آيه شريفه: «مثل الذين ينفقون اموالهم فى سبيل اللَّه كمثل حبة انبتت سبع سنابل فى كل سنبلة مائة حبة و اللَّه يضاعف لمن يشاء و اللَّه واسع عليم؛ كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند، همانند بذرى هستند كه هفت خوشه بروياند كه درهر خوشه، يكصد دانه باشد؛ وخداوند آن را براى هر كس بخواهد (و شايستگى داشته باشد) چند برابر مى‌كند؛ و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسيع، و (به همه چيز) داناست.»
[۱] با اين كه ما از اكثر كشاورزان و مهندسين كشاورزى كه مطلع هستند و از ميزان محصولات گندم كشورهاى مختلف باخبر مى‌باشند سؤال كرده‌ايم كه اگر زمينى داشته باشيم از هر نظر آماده و آب را هم بموقع به آن بدهند و پرندگان هم دانه‌اى از آن را نبرند و دانه در زمين نيز خراب نشود و آفتى هم پيدا نكند و جنس خاك و جنس زمين هم خوب باشد - خلاصه تمام شرايط كشت غلات در آن مساعد باشد - از يك خروار گندم چقدر حاصل مى‌شود برداشت، جواب داده‌اند سى و حداكثر چهل خروار و تا به حال ديده نشده زمينى بيش از اين حاصل بدهد.
پس در اين صورت چطور خداوند مى‌فرمايد: مانند دانه‌اى است كه هفتصد برابر محصول دهد، بلكه اگر بخواهد بيشتر؟!
پاسخ
در پاسخ اين سؤال بايد به دو نكته توجه داشت:
اولا: در آيه مزبور هيچ اسمى از «گندم» يا دانه ديگرى برده نشده، بلكه كلمه «حبه» كه به معنى «دانه» است ذكر شده و اين سؤال كننده در آيه مزبور «گندم» را به عنوان مثال ذكر كرده است تفسيرى است كه در خود قرآن نيست؛ بنابراين، اگر در ميان دانه‌ها چنين دانه‌اى يافت شود كه از يك تخم هفتصد تخم به دست آيد، براى واقعيت پيدا كردن مثال مزبور كافى است.
اتفاقا در ميان دانه‌ها چنين دانه‌اى داريم، از جمله «ذرت» است كه اگر دانه‌هاى آن در زمين آماده و در فاصله‌هاى معينى كاشته شود، ممكن است از يك دانه هفتصد دانه (هفت خوشه ذرت، هر يكى صد دانه) يا بيشتر به دست آيد.
مى‌گويند در دانه «ارزن» هم اين معنى بسيار اتفاق مى‌افتد (در تفسير منهج الصادقين در ذيل آيه، به اين پاسخ اشاره شده است.)
[۲] ثانيا: به فرض اين كه از پاسخ بالا صرف نظر كنيم، اين سؤال راه حل ديگرى دارد و آن اين كه بسيار مى‌شود كه در تشبيه دو چيز به يكديگر براى «مشبه» امتيازى قائل مى‌شوند كه در «مشبه به» نيست - اگر چه در اصل موضوع با هم شباهت دارند - مثلا مى‌گويند: «روى او همچون قرص ماهى است كه محاق ندارد، يا آفتابى است كه غروب ندارد» يا اين كه: «قامت او همچو سرو خرامان است» با اين كه مى‌دانيم ماه هميشه محاق و خورشيد غروب دارد و در عالم نمى‌توان سروى پيدا كرد كه راه برود. بنابراين، منظور از اين گونه تشبيهات اين است كه مثلا روى او صفا و درخشندگى ماه را دارد - با اين امتياز كه او محاق ندارد و ماه محاق دارد - يا قامت او مزاياى سرو را دارد - با اين امتياز كه او خرامان است و سرو خرامان نيست - اين قبيل مثالها در كلمات ادبا بسيار فراوان است.
از مثالهاى شاعرانه كه بگذريم در خود قرآن هم اين گونه تشبيهات و مثالها هست؛ مثلا، هنگامى كه قرآن مثالى براى سخنان پاكيزه و نيكو مى‌زند، مى‌گويد: «تؤتى اكلها كل حين؛ مانند درختى است كه هميشه ميوه دارد» با اين كه شايد درختى كه درتمام ايام سال ميوه بدهد نداشته باشيم يا لااقل بسيار نادر باشد. پس منظور اين است كه اين درخت (سخن پاكيزه) امتيازى بر ساير درختها دارد و آنان كه خزان و محدوديت وقت ميوه داده براى آن نيست.
در جاى ديگر وقتى مثال براى نور خداوند مى‌زند، مى‌فرمايد: مانند چراغدانى است كه در آن چراغ باشد تا آنجا كه مى‌فرمايد: «يكاد زيتها يضى‌ء» نزديك است روغن آن (از نهايت صفا و خلوص) بدون آتش روشن شود» با اين كه هيچ روغنى هر قدر هم خالص باشد بدون آتش روشن نمى‌شود، اين در حقيقت امتيازى است كه براى «مشبه» در اين مورد گفته شده است.
در آيه مورد سؤال هم هفتصد برابر بودن حاصل دانه انفاق، امتيازى است كه اين دانه (انفاق) بر تمام دانه‌هاى عالم دارد.
[۳] . بقره، آيه ۲۶۱.
[۴] . بعيد نيست كه گاهى يك دانه گندم به هفتصد دانه تبديل گردد؛ جالب اين كه چندى قبل جرايد نوشته بودند كه در برخى از نقاط استان ساحلى از يك خوشه گندم چهار هزار دانه به دست آمده بود!
منابع: پاسخ به پرسش هاى مذهبى , ص: ۵۵۵
پيوند مرتبط: تاريخ بارگذاري: ۱۳۸۹/۰۸/۱۷
