تعلیم و تزکیه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَعْلیم و تَزْکیه:
(وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) تَعْلیم و تَزْکیه: نكته جالب توجه اين كه در بعضى از آيات قرآن «تزكيه» مقدم بر «تعليم» و در بعضى «تعليم» مقدم بر «تزكيه» شمرده شده، يعنى از چهار مورد، سه مورد تربيت بر تعليم مقدم است و در يک مورد تعليم بر تربيت مقدم.
اين تعبير ضمن اين كه نشان مى‌دهد اين دو امر در يكديگر تأثير متقابل دارند (اخلاق زاييده علم است همان گونه كه علم زاييده اخلاق است) اصالت تربيت را مشخص مى‌سازد، البته منظور علوم حقيقى است نه اصطلاحى در لباس علم.
آرى، پيامبر (ص) آمده است كه انسان‌ها را هم در زمينه علم و دانش و هم اخلاق و عمل، پرورش دهد تا به وسيله اين دو بال بر اوج آسمان سعادت، پرواز كنند و مسير الى‌اللّه را پيش گيرند و به مقام قرب او نايل شوند.
به موردی از کاربرد
تَعْلیم و تَزْکیه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(هُوَ الَّذی بَعَثَ فی الْأُمّيّينَ رَسولًا مِّنْهُمْ يَتْلو عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كانوا مِن قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُّبينٍ) (او كسى است كه در ميان جمعيّت درس نخوانده پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آن‌ها بخواند و آن‌ها را تزكيه كند و به آنان كتاب قرآن و حكمت بياموزد، هرچند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) كلمه تزكيه كه مصدر يزكيهم است، مصدر باب تفعيل است و مصدر ثلاثى مجرد آن زكات است، كه به معناى نمو صالح است، نموى كه ملازم خير و بركت باشد، پس تزكيه آن جناب مردم را به معناى آن است كه ايشان را به نموى صالح رشد دهد، اخلاق فاضله و اعمال صالحه را عادتشان كند، در نتيجه در انسانيت خود به كمال برسند و حالشان در دنيا و آخرت استقامت يابد، سعيد زندگى كنند و سعيد بميرند.
منظور از تعليم كتاب بيان الفاظ و تفسير معانى مشكل و مشتبه آن است. در مقابلش تعليم حكمت است كه عبارتست از معارف حقيقتى كه قرآن متضمن آن است و اگر از قرآن يک بار تعبير به آيات كرده و فرموده:
(يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ) و بار ديگر تعبير به كتاب نموده و فرموده:
(وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ) براى اين بوده كه -به گفته بعضى- بفهماند براى هر يک از اين دو عنوان نعمتى است كه خدا به سبب آن بر بشر منت نهاده است.
در اين آيه شريفه مساله تزكيه را قبل از تعليم كتاب و حكمت ذكر كرده و در دعاى ابراهيم تعليم كتاب و حكمت را جلوتر از تزكيه ذكر كرد و اين بدان جهت بوده كه آيه مورد بحث در مقام توصيف تربيت رسول خدا (ص) است مؤمنين امت را و در مقام تربيت، تزكيه مقدم بر تعليم علوم حقه و معارف حقيقيه است و اما در دعاى ابراهيم مقام، مقام تربيت نبود، تنها دعا و درخواست بود، از خدا مى‌خواست كه اين زكات و علم به كتاب و حكمت را به ذريه‌اش بدهد و معلوم است كه در عالم تحقق و خارج، اول علم پيدا مى‌شود، بعد تزكيه، چون تزكيه از ناحيه عمل و اخلاق تحقق مى‌يابد، پس اول بايد به اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد و بعد به آن‌ها عمل كرد تا به تدريج زكات (پاكى دل) هم به دست آيد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَعْلیم و تَزْکیه»، ج۳، ص۲۲۲.
