تفسیر فروغ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر فروغ، در واقع نکات لازمی از جمله بطون
قرآن بر همگان تجلی نمی‌کند و همه‌ی چشمها
قدرت دیدن آن را ندارند را به روشنفکران و نواندیشان و طرفداران طراوت و تازگی ابلاغ می‌کند.
دورانی که ما در آن زندگی می‌کنیم عصر تمدن و تکنولوژی و شکوفایی اندیشه و کنکاشهای تئوریهای علمی در افق افکار روز، بزرگترین طراوت و تازگی را از نظر محتوا و یکتایی دنبال می‌کند.
در اثر بالا بودن تعداد دانشها و رشته‌های تحصیلی، دیدگاهها و نگاهها متفاوت گشته است. بطوری‌که دنبال خلق کتاب مقدسی‌اند که پاسخگوی نیازهایشان باشد؛ و بعضاً ناکافی بودن
قرآن را در اذهان بی‌پیرایه‌ی جوانان القاء می‌کنند.
بیان عده‌ای که آمیخته با دلسوزی است، در راستای اغوای اندیشه‌ی زودباوران عصر حاضر، پیمانه تلاش را علیه جوانی و تازگی نور مبین آئین
اسلام، تقسیم نمودند و چهره‌ی قرآن را زیر چتر این‌گونه شبهات پنهان نمایند و نقابی را بر روی
آیات الهی بیافکنند.
تفسیر فروغ نکات لازمی را به روشنفکران و نواندیشان و طرفداران طراوت و تازگی ابلاغ می‌کند.
۱ – بطون قرآن بر همگان تجلی نمی‌کند و همه‌ی چشمها
قدرت دیدن آن را ندارند. باید مقدماتی را طی نمود تا به پاره‌ای از تجلیات قرآنی رسید. دیده‌هایی که در لوای
گناه و آلودگی نابینا گشته است، هرگز نمی‌تواند قرآن را به شایستگی درک کند.
۲ –
امیرمومنان (علیه‌السّلام) درباره‌ی قرآن و نیاز به تفسیر در هر عصری می‌فرماید: «هذا القرآن هو خط مستور بین الدفتین، لا ینطق بلسان و لا بدله من ترجمان و انما ینطق عنه الرجال».
این قرآن، نوشته‌ای است که میان دو جلد پنهان شده، دارای زبان سخنگو نیست، بلکه نیازمند به مترجم است، مردانی باید سخنگوی
آیات الهی که در میان صفحات کاغذ نوشته شده است، باشند.
نویسندگان تفاسیر قرآن دارای مشارب گوناگونی‌اند که مجموعه شیوه‌های آنان عبارتند از:
۱ – ادبی: صرفاً بیان
صرف و
نحو و لغت می‌پردازند.
۲ – معانی بیان: مباحث
بلاغت و
فصاحت را دنبال می‌کنند.
۳ – تفسیری: در صدد ترجمه ظاهری الفاظ‌اند.
۴ – روایی: آنچه از
معصومین (علیهم‌السّلام) رسیده است، نقل می‌کنند.
۵ – علوم طبیعی: مباحثی که مربوط به
زمین و
حیوانات و آسمانها است، موشکافی می‌کنند تا از این راه، مردم را به
هدایت دعوت کنند.
۶ – عرفانی: مشرب عرفانی گاهی بگونه‌ای است که بسوی تصوف محض کشیده شده است و گاهی اشراقات و الهاماتی است که آنها را واردات قلبی می‌نامند.
۷ – فلسفی: آنانی که مشرب فلسفی و منطقی دارند، قرآن و مفاهیم آن را از راه قواعد عقلی، با استناد به
آیات و
روایات بررسی می‌کنند. نظیر اینکه فلان
آیه اشاره به
برهان تمانع دارد.
۸ – روانشناسی
۹ – اخلاقی
آیات
خداشناسی و
امام‌شناسی و فرجام شناسی در بخش
علم کلام و اعتقادات و
عرفان و اخلاق بر پایه‌ی ظهوری که از آنها می‌توان استفاده نمود. و آیات آفاقی و انفسی مانند دعوت به اندیشه در آسمان و
ستارگان و زمین و کوه‌ها و گیاهان و سیر در زمین در بخشهای نجومی و طبیعی و برخی از علوم، و آیات مربوط به گزاره‌های بهداشت روانی و خانواده و اجتماعی، جنین شناسی و
کشاورزی، در بخش خاص، با فرمولهای زیبا بررسی شود.
این نکته حائز اهمیت است که ما در صدد تطبیق قرآن بر تئوریهای علمی نیستیم؛ چه اینکه تئوریهای علمی هر عصر و زمان، عوض می‌شود و مدت آن فرمول به پایان می‌رسد در حالی‌که قرآن، قوانینی را مطرح می‌کند که هرگز قابل تغییر نیست. ما در اندیشه‌ی ارائه متون علمی در هر دانشی هستیم و مدعی تدوین برخی از مباحث علوم در بخشهای مختلف از سوی علمای اسلام، می‌باشیم. و دانش‌پژوهان را برای تدبر در قرآن، در راستای برداشتهای صحیح علمی، تشویق می‌کنیم؛ چه اینکه وقتی هر حرفی از حروف قرآن بر طبق روایات هفتاد معنا دارد، چرا از اندیشه در قرآن، کوتاهی بورزیم.
ما انزوای علمی قرآن را قبول نداریم بلکه سرآمد تمام دانشها را قرآن می‌دانیم. و «تبیان کل شیء» محدود به چیزهایی که به امر
هدایت باز گردد، نمی‌شود. برای اینکه قرآن توشه‌ی همه بندگان است با تفاوتی که در ایشان و فهم‌هایشان وجود دارد. ولی هر یک از آنها برحسب جایگاه و مرتبه، از این نوشته،
آذوقه بر می‌دارند و همه‌ی ساختمان وجودی از جهان حسی، طبیعی، عقلانی، را هدایت می‌کند و موازی با دانشهای روز، انسان را سیراب می‌کند مشروط بر اینکه از ابزار تطبیقی که برخی دچار شده‌اند، استفاده نشود. و قرآن را بر دانستنیهای فلان دانشمند غربی یا اروپایی تطبیق ندهند.
محققان پس از طبقه‌بندی به دو گروه تقسیم شده‌اند. گروهی که به تفاسیر موجود و مقالات و گفته‌ها و ناگفته‌ها مراجعه می‌کنند، پس از کشف گزینه، در فیش خاص نوشته می‌شود و به گروه دوم که شورای پژوهشی‌اند، تحویل داده می‌شود، آنگاه پس از بحث و بررسی با متخصصان همان رشته، در جمع آن شوراء املاء می‌شود.
تاکنون بیش از هزار ساعت درباره «بسم الله الرحمن الرحیم» تحقیق شده است، و به صورت یک جلد در اختیار خوانندگان ارائه می‌شود.
۱. کتاب فهرست ندارد.
۲. فهرست منابع و مآخذ ندارد.
تطبیق با سایر دانشها بدون استناد به آنها
a. دانشهای روانشناسی «از نظر روانشناسان، نخستین واردات قلبی و یا حالتی که بردل آدمی وارد می‌شود، خاطره‌ها و نگرانی‌ها است؛ که آدمی را به خود سرگرم می‌سازد چنین روانی هرگز نمی‌تواند بایسته‌های انسانی را درقوای اداراکی خویش هضم نماید. بنابراین، نیاز درمان از راه
روان پزشک دارد. تا برای او نسخه‌ای تجویز نماید…»
b. مبحث «ملل ونحل» بدون استناد به عقاید و منابع عقیدتی و تاریخی
زرد‌تشتیان:
«کسانی‌که
زردتشت را یگانه پرست می‌دانند می‌کوشند
اهورا مزدا را با
الله تطبیق دهند، از این نکته غافلند که به هیچ وجه نمی‌توان اهورا مزدا را مساوی با الله دانست…»
استناد به منابع غیر دست اول با امکان سهولت مراجعه به منابع دست اول.
a. استناد به روایات از تفسیر نمونه
ابن عباس گفت: «القرآن یفسره الزمان»
و «المحرر الوجیز»
b. استناد به «فصلنامه کلام اسلامی» در استفاده از عقاید زرد‌تشتیان درباره «اهورامزدا:»
«دلیل دیگر؛ ایرانیان زردتشتی وقتی که
مسلمان شدند خواستند تعبیرات اسلامی را به فارسی برگردانند، هرگز کلمه الله را به کلمه اهورا مزدا ترجمه نکردند، بلکه کلمه الله را به خدا ترجمه کردند که مخفف «خودآی» ناآفریده؛ هرچند این کلمه …».
پرداختن به اقوال شاذ و مشهور و استناد به الفاظ و اصطلاحات خاصه آنها و بدون تنقیح ونتیجه‌گیری از این اقوال
a. کل مبحث دانشهای ادبی
b. دانشهای فلسفی
c. دانشهای کلامی
d. دانشهای عرفانی
e. دانشهای اصولی
برآورده نشدن توقع خواننده (مخاطب) از عنوان ذکر شده:
a. دانش ۱۴- معنای «
رحمن» و «
رحیم» در پیشگاه
عارف:
«رحمان، آن کسی است که
وجود و
کمال را برهمه موجودات به مقتضای
حکمت و قابلیت هر موجودی، افاضه می‌کند؛ به گونه‌ای که آغاز آفرینش هر آفریده‌ای نیازمند به
رحمت رحمانیه خداست…»
b. دانش ۲۵- نقطه «بسم» ترجمان سرّولایت:
«بنیانگذار انقلاب شکوهمند اسلامی
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) روایت معروف امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) درباره نقطه تحت «باء» که فرمودند: «من نقطه تحت باء هستم» را از دیدگاه
عرفان چنین بیان فرمودند: «تمام دایره وجود و تجلیات غیب و شهود که …»
a. دانش ۶- پیدایش
جهان به نام خدا:
«از دیدگاه معارف در «بسم الله الرحمن الرحیم» ظهوری است مربوط به پیدایش جهان و آن ظهور را ازمتعلق «بسم الله» به دست می‌آورند…»
b. دانش ۷- معنای «الله» ازدیدگاه عارف:
«محی الدین عربی در معنای الله می‌گوید: والله اسم للذات الهیه من حیث هی هی علی الاطلاق لا باعتبار اتصافها بالصفات ولا باعتبار لا اتصافها …»
c. دانش ۸- درک عارفانه ازحروف «بسم الله الرحمن الرحیم: »
«درباره هر یک از کلمات «بسم الله الرحمن الرحیم» ذوقیات عرفانی و کشفیات بسیاری درنوشته‌های اهل معرفت موجود است؛ آن دسته ازاهل معرفتی که به معنای حقیقی به ذات اقدس احدیت رسیده‌اند و مظهر …»
d. دانش ۱۲-معنای اسم از دیدگاه عرفا
e. دانش ۲۰- ذوقیات عرفانی پیرامون «رحمن» و «رحیم»
f. دانش ۲۲-مقایسه‌ای میان (الله) و (هو)
g. دانش ۲۳- مدارج انسانی
h. دانش ۲۸- ترکیب الفبا وراهنمای نور آفرینش
i. کل مبحث دانشهای هنری
j. کل مبحث دانشهای ریاضی
این تفسیر به
زبان فارسی تدوین شده است. کسی که بخواهد تفسیر فارسی را مطالعه کند، یقینا نیازی به دانستن اقوال و آرای شاذ و مشهور ادبی، کلامی، فلسفی و اصولی –آنچنانکه در این اثر آورده شده است- نخواهد داشت. لذا برای عموم مردم اطناب ممل و غیرضروری است. اگر کسی هم نیاز به دانستن این طول و تفصیلات داشته باشد ترجیح می‌دهد که به متون تخصصی عربی – ادبی وتفسیری عربی مراجعه کند. چراکه در صورت نیاز به این تفصیلات به احتمال قوی، تخصص دراین علوم هم خواهد داشت. لذا نیازی به مراجعه به این تفسیر نخواهد داشت.
۱. استناد آیات به آیات در تفسیر آیات رعایت شده ولی در مقایسه با «
المیزان» و «
تفسیر نمونه» بسیار اندک است.
۲. مبحث «هیچ نامی مقرون نام خداوند نمی‌شود»
a. نام «الرحمن» نشانه اثبات
توحیدb. مبحث «بسم الله: اسم اعظم خدا»
۱. با آنکه جامع نیست و مطالب بسیاری را می‌توان متوقع بود ولی به جهت استنادات روایی روشن بخش وحکایات، مفید است.
۲. تاثیر «بسم الله الرحمن الرحیم» از زبان انسان کامل
۳. دانش اخلاقی
۴.
احکام شرعی «بسم الله الرحمن الرحیم»
این مباحث به جهت استنادات روایی و حکایات، تلطیف شده و نسبتا قابل تحسین است
نهایت اینکه این تفسیر قابل مقایسه با تفسیر شریف المیزان و تفسیر نمونه نمی‌تواند باشد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نقد تفسیر فروغ»، تاریخ بازیابی ۹۶/۱/۱۶.
