توحید فطری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
احادیث اسلامی درباره فطری بودن «معرفة‌الله و
توحید»، بحث‌های قابل ملاحظه‌ای وارد شده است، که در بعضی تاکید بر «فطرت توحیدی»، و در بعضی تحت عنوان «
معرفت» و در بعضی دیگر «
فطرت اسلامی» و بالاخره در بعضی نیز تحت عنوان «
ولایت» آمده است.
فطرت واژه‌ای
عربی از ماده (ف، ط، ر) است. «فطر» در عربی به معنی شکافتن و آفریدن ابتدائی و بدون سابقه، آمده است.
و در
قرآن به هر دو معنی به کار رفته است. (افی الله شک فاطر السموات و الارض
اذا السماء انفطرت.
)
فطرت بر وزن فعله برای بیان حالت فعل و به معنی سرشت، طبیعت و خلقت خاص است
فطرت و فطریات اصطلاح‌های متعددی دارد اما آن چه منظور این مقاله است، نحوه خاص
آفرینش انسان است: «انسان فطرت دارد» به این معنی است که انسان مانند لوح سفید یا خمیر شکل یافته‌ای، به
دنیا نمی‌آید بلکه از آغاز بینش‌ها و گرایش‌های خدادادی خاصی را به همراه دارد که انتخاب‌ها و افعال او را در طول زندگی جهت می‌دهد و منظور از «فطری بودن توحید» این است که انسان نسبت به تعالیم
انبیاء، لااقتضاء و خنثی نیست، بلکه در سرشت انسان، فطرت و تقاضایی است که بعثت انبیا پاسخگوی آن است و
پیامبران الهی چیزی را عرضه داشته‌اند که
بشر طبق سرشت خود در جست و جوی آن است.
اگر ما برای انسان یک سلسله ویژگی‌ها در اصل
خلقت قائل باشیم، مفهوم فطرت را می‌دهد. فطرت انسان یعنی ویژگی‌هایی در اصل خلقت و
آفرینش انسان.
در دیدگاه قرآنی، در سرشت انسان، ویژگی‌هایی نهفته است که
انسانیت او وامدار آنها است.
فطرت، راهنمای انسان به سوی
خدا است.
قرآن از
توحید فطری فراوان یاد می‌کند و به یاد می‌آورد که اگر از مشرکان بپرسید، چه کس آسمان‌ها و
زمین را آفریده است، می‌گویند: «
اللّه»
و اگر بپرسید چه کس شما را آفریده است، پاسخ می‌گویند: «اللَّه!»
و اگر بپرسید زمان و آنچه در آن است، از آنِ کیست، خواهند گفت: «اللَّه!»
این بدان سبب است که
خداشناسی، از امور فطری انسان است و بدیهی و ضروری است و نیازمند استدلال نیست.
در حدیث معتبری که محدث بزرگوار «
کلینی» در «
اصول کافی» آورده، از «
هشام بن سالم» چنین نقل می‌کند: «از
امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم: منظور از «فِطْرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ الناسَ عَلَیها؛
» چیست؟ فرمود: منظور،
توحید است.
و نیز در همان کتاب «کافی» از یکی دیگر از یاران
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که وقتی از امام،
تفسیر آیه را مطالبه کرد،
امام فرمود: «هِیَ الاِسْلامُ».
در
حدیث مشابهی از
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌خوانیم که در پاسخ «
زراره» یکی از یاران دانشمندش، که از تفسیر آیه سوال کرده بود، فرمود: «فَطَرَهُمْ عَلَی الْمَعْرِفَهِ بِه»؛ (
خداوند سرشت آنها را بر معرفت و شناخت خود قرار داد)
حدیث معروف «کُلُّ مَوْلُود یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَهِ حَتّی لَیَکُونُ ابْوَاهُ هُما اللَّذان یُهَوِّدانِهِ وَ یُنَصِّرانِهِ» که از
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده، نیز نشان می‌دهد هر نوزادی بر فطرت اسلام و دین خالی از شرک متولد می‌شود، و معتقد است، «یهودیت و نصرانیت» انحرافی، از طریق پدر و مادر به آنها القاء می‌شود.
و بالاخره، در حدیثی که آن نیز در اصول کافی از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است در تفسیر همین آیه، می‌خوانیم: «قالَ هِیَ الْوِلایَهُ»؛ (فرمود: منظور فطرت ولایت و پذیرش رهبری اولیای الهی است)
در خطبه اوّل «
نهج‌البلاغه» نیز از
امیر مومنان علی (علیه‌السّلام) در عبارتی کوتاه و پر معنی چنین آمده است: «خداوند رسولان خود را به سوی انسان‌ها فرستاد و انبیای خود را یکی پس از دیگری ماموریت داد، تا وفای به پیمان فطرت را از آنها مطالبه کنند، و نعمت‌های فراموش شده الهی را به آنها یادآور شوند. از طریق
تبلیغ بر آنان اتمام حجت نمایند، و گنجینه‌های اندیشه‌ها را برای آنها فاش سازند»
طبق روایات فوق، نه تنها معرفه الله که مجموع اسلام به صورت فشرده، در درون سرشت انسانی نهاده شده، از توحید گرفته تا رهبری پیشوایان الهی و جانشینان راستین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و حتی فروع
احکام.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «فطری بودن توحید، در روایات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۲. پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «ادله‌ای بر فطرت خداجو‌ی انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۴/۱۲.
