تُمْلی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُمْلی:
(فَهِيَ تُمْلىٰ) تُمْلی: اين واژه چنانچه از مادّه «م ل و» (ناقص واوى) گرفته شده باشد مصدرش
«املاء» به معنى «مهلت دادن» است (كه اين معنى مناسب
آیه مورد بحث نيست) و اگر از ماده «م ل ل/ ملّ» (مضاعف) گرفته شده باشد، مصدرش
«املال» به معناى «ديكته كردن يا القاى كلام براى نوشتن و يا چيزى را بر كسى خواندن» است و به عبارت ديگر، «بازگردانيدن كلام بر نويسنده» (دفعه‌اى پس از دفعه ديگر) تا آن‌كه نويسنده بر اثر تكرار خسته شود و به ستوه آيد كه در صورت اخير لام دوم در «م ل ل» به جهت اجتناب از تكرار تبديل به «واو» شده و به صورت «م ل و» درآمده است و در اين صورت
«املال» به
«املاء» تبديل شده كه همان املاء كردن يا ديكته كردن است، امّا اين
«املاء» كه مخفّف
«املال»مى‌باشد به معنى «مهلت دادن» نيست، بلكه همان‌طور كه گفته شد به معنى «تقرير كردن و بر ديگرى خواندن» است (چنان كه در مادّه «م ل ل» گذشت)؛ بر همين اساس واژه مذكور (
تملى) در مادّه «م ل و» قرار گرفت، ولى
کتاب «
تبیین اللغات لتبیان الایات» و همچنين «
المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم» اين واژه را از «م ل ى» گرفته‌اند كه از معاجم معتبر عربى مانند «
لسان العرب» و «
معیار اللغه» و «
المنجد» به دست نمى‌آيد.
به موردی از کاربرد
تُمْلی در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ قَالُوا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَهَا فَهِيَ تُمْلَى عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلًا) (و گفتند: «اين همان افسانه‌هاى پيشينيان است كه وى آن را رونويس كرده و هر صبح و شام بر او املا مى‌شود.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: پس اين قرآن صبح و شام بر او املاء مى‌شود، چون اگر خودش نويسنده آن بود، ديگر املاء معنا نداشت. بعضى ديگر از مفسرين گفته‌اند: اصلا كلمه
اکتتاب به معناى استكتاب است، يعنى اينكه از كسى به خواهد برايش بنويسد. كلمه املاء به معناى القاى كلام است به مخاطب به عين لفظ، تا آن را حفظ و از بر كند و يا براى نويسنده، تا آن را بنويسد و مراد از املاء در آيه شريفه معناى اول است.
آيه مورد بحث به شرح اتهاماتى كه بت‌پرستان به شخص
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و نيز به قرآن وارد كرده‌اند، پرداخته و ادعاهاى بى‌اساس آن‌ها را رد مى‌كند، زيرا آن‌ها مى‌گفتند كه محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در واقع از خود چيزى ندارد، نه علم و دانشى و نه ابتكارى، تا چه رسد به وحى و
نبوت، او از جمعى كمک گرفته و مشتى از افسانه‌هاى كهن را گردآورى كرده و نام آن را وحى و كتاب آسمانى گذارده است. او براى رسيدن به اين مقصد، همه روز از ديگران بهره‌گيرى مى‌كند
«و اين كلمات هر صبح و شب بر او املاء مى‌شود»
(فَهِيَ تُمْلىٰ عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً) در واقع آن‌ها با اين دروغ‌ها و تهمت‌هاى واضح مى‌خواستند مردم را از گرد پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پراكنده كنند، در حالى كه تمام كسانى كه عقل داشتند و در آن جامعه زندگى كرده بودند به خوبى مى‌دانستند پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نزد كسى درس نخوانده بود كه ديگرى خواسته باشد مطالبى را به او القا يا املاء كند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تُمْلی»، ج۴، ص۳۳۷.
