تیاذق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تیاذُق/ تیاذوق، پزشک مخصوص
حَجّاج بن یوسف ثقفی (حک:۴۵-۹۵)
حاکم اموی
عراق، زبان مادریاو یونانی بود.
تشخیص هویت او به سبب اشتباهاتی که در املای نام او روی داده دشوار است. ظاهرا شکلهای مختلفی برای نام وی ضبط کرده اند، از جمله، «تیادوق»
ابن ندیم، (متوفی ۳۸۵)
«ثیاذوق»
و «تَیاذُق»،
صورتهایی معرّبِ از تئودوکوس است. اولمان
تیاذوق را صورتی احتمالی از تئودوخوس دانسته است. قِفْطی (متوفی ۶۴۶)
دو پزشک به نامهای «تیاذوق» و «ثاذون» را ذکر کرده که در خدمت
حجّاج بن یوسف بودند و در‌باره ثاذون نوشته که روزی حجّاج از او سؤال کرد که داروی ترک گِل خواری چیست، او پاسخ داد: «اراده ای چون اراده تو، ای امیر» و حجّاج گِلی را که در دست داشت به
زمین انداخت و دیگر هرگز گِل نخورد.
ابن ابی اصَیْبِعه (متوفی ۶۶۸)
همین حکایت را عیناً برای تیاذوق نقل کرده است.
ابن عِبْری (۶۲۳ـ ۶۸۵)
نیز، احتمالاً به تأسی از قفطی، از دو تن به نام «تیاذوق» و «ثاودون» یاد کرده که هر دو
پزشک حجّاج بودند اما لوکلر
آوردن چند شرح حال مشابه تحت نامهای مختلف را در
تاریخ الحکماء قفطی مسبوق به سابقه دانسته (در این مورد اریباسیوس را شاهد آورده) و نتیجه گرفته که ما تنها با یک پزشک و آن هم تئودوکوس مواجهیم.
بیشتر مؤلفان دوره اسلامی
تیاذوق را از پزشکان مبرِّز و مشهور دوره اموی ذکر کرده‌اند که شاگردان بزرگی مانند فُرات بن شَحْناثا، طبیب
عیسی بن موسی عباسی (متوفی ۱۶۷)، ولیعهد در دوران
حکومت منصور (۱۳۶ـ ۱۵۸)، تربیت کرد.
سزگین
چهار اثر را که معلوم نیست در اصل به یونانی بوده یا عربی، برای تیاذوق ذکر کرده: ۱) الکُنّاش، که سزگین منقولات رازی در
الحاوی را از این کتاب می‌داند؛ ۲)
قصیده فی حفظ الصحه که اولمان
انتساب آن را به تیاذوق نادرست دانسته؛ ۳) کتاب أبدال الادویه و کیفیه دَقِّها و ایقاعها و إذابتها و شی ء من تفسیر اسماء الادویه (در باره تهیه داروها و بَدَلهای داروها)؛ ۴)
الفصول فی الطبّ، که ظاهراً خلاصه ای از الکنّاش وی بوده است. از این آثار چیزی باقی نمانده، اما برخی از حکیمان دوره اسلامی در آثار خود از تیاذوق نقل قول کرده اند. قدیمترین مؤلفی که او را یاد کرده، عبداللّه بن مُسلم بن قُتَیبَه دینوری (متوفی ۲۷۶) است که بی ذکر نام کتاب، چند توصیه بهداشتی او به حجّاج بن یوسف را در کتاب
عُیون الاخبار آورده است، مانند اینکه «فقط
گوشت حیوانات جوان را که خوب پخته شده باشد، بخور»؛ «پس از ناهار بخواب و پس از شام راه برو، حتی صد قدم».
تیاذوق علاوه بر توصیه های بهداشتی، دستورهایی نیز برای درمان بعضی بیماریها داده، که رازی آن‌ها را در بعضی مجلدات الحاوی نقل کرده است.
تیاذوق عقاید و آرای بهداشتی خود را در ده دستور برای حجّاج خلاصه کرده، از جمله: «تا گرسنه نشده ای
غذا نخور؛ تا وقتی که هنوز غذایی در
معده باقی است، چیزی نخور؛ از خوردن چیزهایی که دندانها نمی‌توانند آن‌ها را خُرد کنند بپرهیز؛ پس از غذا بلافاصله چیزی ننوش؛ یک روز در میان استحمام کن؛
ادرار خود را نگه ندار حتی اگر سواره باشی؛ بر مقدار
خون در بدن بیفزای؛ با
شکم خالی
آب سرد ننوش؛ قبل از
خواب قضای حاجت کن».
(۱) ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، چاپ نزار رضا، بیروت (۱۹۶۵).
(۲) ابن عبری، تاریخ مختصرالدول، چاپ انطون صالحانی یسوعی، لبنان ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار، بیروت: دارالکتاب العربی، (بی تا.).
(۴) ابن ندیم، الفهرست.
(۵) محمدبن زکریا رازی، کتاب الحاوی فی الطب، حیدرآباد دکن ۱۳۷۴ـ۱۳۹۰/ ۱۹۵۵ـ۱۹۷۱.
(۶) علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملَتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء، چاپ لیپرت، لایپزیگ ۱۹۰۳.
(۷) Cyril L. Elgood, A medical history of Persia and the Eastern Caliphate , ۲nd ed., Amsterdam ۱۹۷۹;
(۸) Lucien Leclerc, Histoire de la mإdecine arabe , Paris ۱۸۷۶;
(۹) Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , vol.۳: Medizin, Pharmazie, Zoologie, Tierheilkunde bis ca. ۴۳۰ H., Leiden ۱۹۷۰ ;
(۱۰) Manfred Ullman, Die Medizin im Islam , Leiden ۱۹۷۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیاذق»، شماره۴۱۴۱.
