• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثروت فنون

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ثروتِ فنون، نام مجله ای مشهور و جریان ادبی غربگرا در ادبیات عثمانی که گروهی از شعرا و نویسندگانِ غالباً جوان و دارای بینش و دریافت هنری و ادبی مشترک، که در فاصلة سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۹ پیرامون مجلة ثروت فنون گرد آمده بودند، آن را پدید آوردند.
[۱] قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۸.
[۲] ذیل n" ¦"Therwet،i fدnu.




این جریان نامهای دیگری نیز داشته است، از جمله مکتب توفیق فکرت و خالد ضیاء اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده)، دو نمایندة برجستة آن، و ادبیات جدیده
[۳] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲ـ۱۰۱۳.
. وابستگان جریان مذکور، آثار خود را در مجموعة کتابخانة ادبیات جدیده منتشر کرده اند
[۴] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۶.
و در بعضی منابع، ادبیات ثروت فنون با عنوان «ادبیات جدیده» معرفی و بررسی شده است
[۵] د. ا. د. ترک، ذیل de" âªced ât- ª"Edebiya.
[۶] میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.
ثروت فنون، مجله ای هفتگی و مصور بود که از ۱۳۰۸ با مدیریت احمد احسان (متوفی ۱۳۲۱ ش /۱۹۴۲) منتشر می‌شد (
[۷] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۵.
و در بر دارندة مطالبی در بارة ادبیات، فنون، صنایع و تراجم احوال بود.
[۸] میدان لاروس، ج ۱۱، ص ۲۱۴.
احمد احسان به توصیة معلمش، محمود اکرم رجائی زاده (متوفی ۱۳۳۲)، از شعرا و نویسندگان وابسته به جریان ادبیات تنظیمات
[۹] میدان لاروس، ج ۱۱، ص ۲۱۴.
، سردبیری بخش ادبیات مجله را از شمارة ۲۵۶ (شعبان ۱۳۱۳) به توفیق فکرت سپرد
[۱۰] اوستا، ص ۱۶.
[۱۱] د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
[۱۲] د. ترک، ذیل «ثروت فنون».
. از همین تاریخ با پیوستن شاعران و نویسندگانی که ثروت فنونی خوانده شده اند، مجله جنبة ادبی و هنری پیدا کرد و جریان مورد بحث به سرعت شکل گرفت.

۱.۱ - کناره گیری توفیق فکرت از مجله

با کناره گیری توفیق فکرت از مجله در ۱۳۱۹ و به دنبال آن توقیف مجله در رجب ۱۳۱۹، به علت چاپ ترجمة مقاله ای با عنوان «ادبیات وحقوق»، که در آن تلویحاً از انقلاب فرانسه سخن رفته بود، گروه مورد بحث از هم پراکنده شد
[۱۳] موتلوآی، ۱۹۸۸، ص ۱۶۵.
[۱۴] دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد ، ج ۴، ص ۲۵۰.
بعد از شش هفته، نشر مجله دوباره با همان هویتِ پیش از تصدی توفیق فکرت، از سرگرفته شد و انتشارش با فراز و فرودهایی تا جمادی الا´خرة ۱۳۶۴/ مه ۱۹۴۴ ادامه یافت
[۱۵] د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
ولی دیگر نتوانست به مجلة معتبر ادبی تبدیل شود.
[۱۶] شاو، ج ۲، ص ۲۵۵.

افراد گروه نیز در دورة استبداد عبدالحمیدی، دیگر امکان گردهمایی نیافتند. بیشتر آنان پس از آن هم به نوشتن ادامه دادند و حتی بعضی از آنان در دوره های حاکمیت جمعیتِ اتحاد و ترقی و جمهوری به مقامات عالی ادبی رسیدند
[۱۷] د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
لیکن جریان، شتاب و توان خود را از دست داد و راه زوال پیمود.
[۱۸] ترکی، زبان و ادبیات، بخش ۲:ادبیات ترکی، دورة جدید.

اعضای ثروت فنون ده شاعر و شش نویسنده بودند، شامل توفیق فکرت، جناب شهاب الدین (متوفی ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴)، حسین سیرت (اوزسِوَر؛ متوفی ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹)، حسین سُعاد (یالچین؛ متوفی ۱۳۲۱ ش/ ۱۹۴۲)، علی اکرم (بولایر؛ متوفی ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷)، احمدرشید (ری؛ متوفی ۱۳۳۵ ش/ ۱۹۵۶)، سلیمان نظیف (متوفی ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷)، سلیمان نسیب (متوفی ۱۳۳۵/۱۹۱۷)، فائق عالی (اُوزان سُوی؛ متوفی ۱۳۲۹ ش /۱۹۵۰)، جلال ساهر (اروزان؛ متوفی ۱۳۱۴ش /۱۹۳۵)، خالد ضیاء اوشاقلی گیل (عشّاقی زاده؛ متوفی ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵)، محمد رئوف (متوفی ۱۳۱۰ ش/ ۱۹۳۱)، حسین جاهد (یالچین؛ متوفی ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷)، احمد حکمت (مفتی اوغلی؛ متوفی ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷)، صفوت ضیا (متوفی ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹) و احمد شعیب (متوفی ۱۳۲۸/ ۱۹۱۰)
[۱۹] میدان لاروس، ج ۴، ص ۵۹.



بینش، دریافت و اسلوب هنری و ادبی جریان ثروت فنون حاصل زمینه و مقدماتی بود که‌ به‌طور کلی از دو منبع سرچشمه می‌گرفت: تنظیمات و غرب.

۲.۱ - تنظیمات

دورة تنظیمات زمینه ساز نخستین جریان ادبی جدید و درعین حال غربگرا، در عثمانی به شمار می‌رود. ادبیات تنظیمات، که بر ادبیات دیوانی شوریده بود، عناصری از آن جریان دیرپا را در خود داشت. جریان ادبی ثروت فنون هم که به اعتباری ادامة ادبیات تنظیمات به شمار می‌آید، ضمن تأثیر گرفتن از ادبیات تنظیمات، عناصری از ادبیات دیوانی را حفظ کرده بود، مانند استفادة شعرای ثروت فنونی از اوزان عروضی سنّتی، البته با تجدیدنظر
[۲۰] رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۳.
[۲۱] ترکی، زبان و ادبیات، بخش ۲: ادبیات ترکی، پس از اسلام.
چنانکه آنان در مقابل قافیة بَصَری مورد قبول سنّت گرایان ، قافیه را امری سمعی می‌دانستند و مثلاً کلمات « عبث » و « مقتبس » را هم قافیه می‌شمردند
[۲۲] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۹.
. همچنین قالب مستزاد را، تحت تأثیر شعر فرانسه ، به شعر آزاد نزدیک کردند و بدین ترتیب قالب جدیدی به وجود آمد که مستزاد آزاد نامیده شد.
[۲۳] د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۷.
[۲۴] میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.
در بحث از تأثیر ادبیات تنظیمات در جریان ثروت فنون، شعرا و نویسندگان نسل دوم آن ادبیات، چون عبدالحق حامد ترخان (متوفی ۱۳۱۶ ش/ ۱۹۳۷) و رجایی زاده، نقشی هموار کننده برای رشد و توسعة جریان موردبحث داشتند. عبدالحق حامد شاعری بود که ثروت فنونیها نوآوریهای او را در زمینة قالب و محتوا دنبال کردند و توسعه دادند.
[۲۵] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۷.
رجایی زاده هم با آثار و گفتار خود ثروت فنونیها را تحت تأثیر قرار داد. وی بر آن بود که هر شعری لازم نیست دارای وزن و قافیه باشد، همچنانکه هر سخنِ دارای وزن و قافیه هم شعر محسوب نمی‌شود. همین اصل، مقبول ثروت فنونیها شد و موجبات نزدیک شدن نظم به نثر و سروده شدن اشعار منثور را فراهم آورد.
[۲۶] قاباقلی، ج۲، ص۵۳۸.


۲.۲ - غرب

اغلب ثروت فنونیها تحصیل کرده مدارسِ دورة تنظیمات بودند و زبان خارجی را، که غالباً فرانسه بود، در مدرسه آموخته بودند. همچنین از همان نوجوانی با ادبیات غرب، به ویژه با مکتبهای ادبی نو، آشنا شده و تحت تأثیر آن‌ها قرار گرفته بودند.
[۲۷] قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۸.
بعضی از آنان، چون جناب شهاب الدین، هنگام اقامت در پاریس با مکتبه‌ایی چون پارناسیسم و نمادگرایی ( سمبولیسم ) از نزدیک آشنا شدند و تحت تأثیر آن‌ها به سرودن شعر پرداختند.
[۲۸] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۸.
خالدضیاء اوشاقلی گیل ، که زبان فرانسه را در یک مدرسة راهبی آموخته بود.
[۲۹] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۷۷.
[۳۰] قورداقول/ کورداکول، ص ۳۹۵.
، از واقع گرایان ( رئالیستها) پیروی و در رمان نویسی از برادران گنکور تقلید می‌کرد.
[۳۱] قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۸.
شعر آن‌ها نه تنها از نظر موضوع و محتوا، بلکه از نظر شکل و قالب نیز تأثیر بسیاری از شعر فرانسه پذیرفته بود.
[۳۲] میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.

ثروت فنونیها بر اثر نفوذ پارناسیستها و نمادگرایانِ فرانسوی، برای بیان احساسات درونی خود، واژه های زیادی از فارسی و عربی به عاریت می‌گرفتند و با آن‌ها ترکیبات اضافی می‌ساختند، معانی جدیدی به کلمات می‌دادند، و از ساختارهای دستوری غیرمتعارف بدون فعل، جملات ناتمام، استعارات و تشبیهات به افراط استفاده می‌کردند.
[۳۳] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۷ـ ۱۰۱۸.



ثروت فنونیها غالباً در دهة ۱۸۷۰ به دنیا آمده بودند و در دورة اضمحلال امپراتوری عثمانی و هم زمان با تشدید استبداد عبدالحمیدی بزرگ شده بودند
[۳۴] د. اسلام ، ،ج ۱۰، ص ۴۴۶.
و این اوضاع و احوال ناامیدکننده و اختناق آور بر آثار منظوم و منثور آنان تأثیر گذاشته بود. ادبیات ثروت فنونی که تحت سیطرة ممیزی بود، ادبیاتی سیاست گریز و به شدت عاطفی، درون نگر، فردگرا و یأس آمیز بود. شاعران و نویسندگان این جریان، به عمد، از پرداختن به مسائل و مشکلات اجتماعی طفره می‌رفتند
و اگر هم ناخشنودیشان از اوضاع و احوال حاکم بر کشور در آثارشان انعکاس می‌یافت، چنان در لفافة استعارات پوشیده شده بود که کمتر خواننده ای به آن پی می‌برد. مخاطب آنان نیز نه تودة مردم، که نخبگان و روشنفکران بودند و بر اصل هنر برای هنر تأکید می‌کردند.
[۳۵] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲.
[۳۶] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۷.
[۳۷] قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۹.
[۳۸] شاو، ج ۲، ص ۲۵۵ـ۲۵۶.
[۳۹] رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۱ـ ۲۵۴.
ازاین رو، از آنان به سبب مفهوم نبودن آثارشان به شدت انتقاد می‌کردند.
[۴۰] موتلوآی، ۱۹۸۸، ص ۱۶۵.
و حتی بعضی از مخالفانشان آنان را دکادان (منحط) می نامیدند.
[۴۱] د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
با این همه، با وجود عمومی نبودن آثار ثروت فنونی و انتقادهایی که بر آن‌ها شده، جریان ثروت فنون، نوآوریها و دستاوردهای ماندگاری در ادبیات ترکی، به نظم و نثر ، داشته است.
[۴۲] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲.
گروه ثروت فنون در دورة کوتاه حیات خود، علاوه بر شعر و داستان کوتاه و بلند، در انواع ادبی دیگری چون نامه، سفرنامه، خاطره، مقاله و نقد نیز آثاری پدید آوردند.
[۴۳] بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۲۳.
[۴۴] رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۳.
لیکن ممیزی شدید و کوتاه بودن دورة فعالیت گروه، از شکوفا شدن بیش از پیش جریان مذکور جلوگیری کرد،
[۴۵] ادبیات نوین ترکیه، ج۱، ص۵۹.
چنانکه ثروت فنونیها برای نوشتن نمایشنامه منتظر فرا رسیدن دوران مشروطیت دوم و پس از آن شدند.
[۴۶] موتلوآی، ۱۹۷۴، ص ۱۳۸.



(۱) ادبیات نوین ترکیه ، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۲) رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم ، تبریز ۱۳۷۴ ش.
ta ªrihi , Istanbul ۱۹۸۷.i(۳) Nihad Sa ªmi Banarl â, Resimli Tدrk edebiya ªt
(۴) EI ۲ , s.v. "Therwet-i fدnu ¦n" (by ´ig §dem Bal âm).
(۵) IA , s.v. " Tدrkler. III : Edebiyat. Servet-i fدnu ªn devri" (by Kenan Akyدz).
, Istanbul ۱۹۶۵-۱۹۶۶.i(۶) Ahmet Kabakl â, Tدrk edebiyat
(۷) ìدkran Kurdakul, ìairler ve yazarlar sخzlدg §د , Istanbul ۱۹۷۳.
(۸) Meydan Larousse , Istanbul ۱۹۷۹-۱۹۸۱.
(۹) Rauf Mutluay, Tanzimat ve Servetifدnun edebiyat , Istanbul ۱۹۸۸.
, Istanbul ۱۹۷۴.i(۱۰) idem, Tدrk edebiyat
(۱۱) The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York ۱۹۹۵, s.v. " Turkish literature" (by Sarah G. Moment Atis).
(۱۲) Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey , Cambridge ۱۹۸۵.
(۱۳) TA , s.v. "Servetifد nu ªn" (by H. Diriخz).
(۱۴) TDVIA , s.v. "Edebiya ªt- âced ªâde" (by M. Orhan Okay).
ve eserleri , Istanbul ۱۹۸۶.i , sanat i(۱۵) Recep Usta, Tevfik Fikret: hayat


۱. قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۸.
۲. ذیل n" ¦"Therwet،i fدnu.
۳. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲ـ۱۰۱۳.
۴. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۶.
۵. د. ا. د. ترک، ذیل de" âªced ât- ª"Edebiya.
۶. میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.
۷. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۵.
۸. میدان لاروس، ج ۱۱، ص ۲۱۴.
۹. میدان لاروس، ج ۱۱، ص ۲۱۴.
۱۰. اوستا، ص ۱۶.
۱۱. د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
۱۲. د. ترک، ذیل «ثروت فنون».
۱۳. موتلوآی، ۱۹۸۸، ص ۱۶۵.
۱۴. دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد ، ج ۴، ص ۲۵۰.
۱۵. د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
۱۶. شاو، ج ۲، ص ۲۵۵.
۱۷. د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
۱۸. ترکی، زبان و ادبیات، بخش ۲:ادبیات ترکی، دورة جدید.
۱۹. میدان لاروس، ج ۴، ص ۵۹.
۲۰. رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۳.
۲۱. ترکی، زبان و ادبیات، بخش ۲: ادبیات ترکی، پس از اسلام.
۲۲. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۹.
۲۳. د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۷.
۲۴. میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.
۲۵. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۷.
۲۶. قاباقلی، ج۲، ص۵۳۸.
۲۷. قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۸.
۲۸. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۸.
۲۹. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۷۷.
۳۰. قورداقول/ کورداکول، ص ۳۹۵.
۳۱. قاباقلی، ج ۲، ص ۵۳۸.
۳۲. میدان لاروس، ج ۴، ص ۶۰.
۳۳. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۷ـ ۱۰۱۸.
۳۴. د. اسلام ، ،ج ۱۰، ص ۴۴۶.
۳۵. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲.
۳۶. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۷.
۳۷. قاباقلی، ج ۱، ص ۲۴۹.
۳۸. شاو، ج ۲، ص ۲۵۵ـ۲۵۶.
۳۹. رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۱ـ ۲۵۴.
۴۰. موتلوآی، ۱۹۸۸، ص ۱۶۵.
۴۱. د. ا. ترک، ج ۱۲، بخش ۲، ص ۵۷۶.
۴۲. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۱۲.
۴۳. بانارلی، ج ۲، ص ۱۰۲۳.
۴۴. رحیم رئیس نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم، ج۳، ص۲۵۳.
۴۵. ادبیات نوین ترکیه، ج۱، ص۵۹.
۴۶. موتلوآی، ۱۹۷۴، ص ۱۳۸.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ثروت فنون».    



جعبه ابزار