جامع تنکز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جامع تنکز یا مسجد تنکزیّه یکی از هشت جامع بزرگ
دمشق است.
ساخت این
مسجد در ۷۱۷ آغاز شد و در ۷۱۸ به پایان رسید. در ۱۰
شعبان ۷۱۸، نخستین
نماز جمعه در این مسجد، به امامت
شیخ نجم الدین علی بن داوود حنفی و با حضور
تنکز و بزرگان شهر، برگزار شد.
در ۷۴۴، جسد تنکز را در کنار جامع، که بعدها «تربت تنکز» نام گرفت، به
خاک سپردند.
جامع تنکز بعدها نیز اهمیت خود را حفظ کرد؛
و در ۹۰۶ در آن نماز جمعه برگزار شد.
از برخی اشاراتِ منابع بر می‌آید که مسجد تنکزیّه و تربت تنکز یک مجموعه به شمار می‌آمده و ناظرِ
وقف آن‌ها یک تن بوده است.
.
.
در دوره
خدیوان مصر ،
ابراهیم پاشا (۱۲۰۳ـ۱۲۶۴/ ۱۷۸۹ـ ۱۸۴۸) تنکزیّه را مدرسه نظامی کرد. در پی آن، تالارهای بزرگی برای درس و خوابگاه دانشجویان ساخته شد.
پس از بیرون رفتن عثمانی‌ها از
سوریه در ۱۳۳۶/ ۱۹۱۸، در دوره
ملک فیصل اول (۱۳۰۰ـ ۱۳۵۲/ ۱۸۸۳ـ۱۹۳۳)، نیز مدرسه نظامی دیگری در کنار آن ساختند.
در دوره حضور فرانسوی‌ها در سوریه هم این مکان مدرسه نظامی بود.
این مجموعه، از ۱۳۵۶ مدرسه طلاب
علوم دینی شد. چندی بعد تالارهای قدیمیِ مجموعه تخریب و به جای آن‌ها بناهای جدید ساخته شد.
در ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵، مسجد بر اثر اصابت بمب آسیب دید و در پی آن، اداره اوقاف اسلامی آن‌جا را به فروشگاه و تجارتخانه تبدیل کرد.
جامع تنکز تا پیش از ۱۳۷۱ یک نمای سنگی طویل و چهار در داشت که دو در به شبستان و دو در دیگر به صحن
مسجد گشوده می‌شد.
بین دو تا از این درها، که به خیابان جمال پاشا (قصر کنونی) راه داشت، ساعت آفتابی مرمرینی تعبیه شده بود.
امروزه در سمت راست یکی از ورودی‌های مسجد، ضریح تنکز با گنبدی بالای آن واقع است. در مقابلِ درِ گنبد ضریح، دری به شبستان باز می‌شود.
شبستان فضایی است وسیع با ده طاق که بر ستون‌هایی محکم استوار شده و سقفی چوبین دارد.تنها قسمت تزئین شده شبستان،
محراب سنگی آن است.
بالای محراب نیز با کاشی معرّق تزئین شده است.
منبر مسجد از سنگ ساخته شده و بر بالای جایگاه
خطیب ، گنبد کوچکی از سنگ‌های زیبا، و در دو سوی این گنبد دوستون مرمرین سیاه معرّق قرار دارد.
از شبستان، هشت در بزرگ به صحن گشوده می‌شود. در این صحن حوض بزرگی وجود دارد. در جانب شرقی و غربی صحن، اتاق‌هایی در دو طبقه ساخته‌اند.
در شمالِ صحن، مأذنه (مناره) بلندی به چشم می‌خورد که تزئیناتش در عین سادگی، بسیار زیبا و بدیع است.
در داخل این مناره ــ که از قدیمترین مناره‌های عهد ممالیک است ــ دو ردیف پله ساخته‌اند.
اداره اوقاف سوریه این مأذنه را در ۱۳۶۱ بازسازی کرده است.
(۱) ابن طولون، اعلام الوری بمن ولی نائباً من الاتراک بدمشق الشام الکبری، چاپ محمداحمد دهمان، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
(۲) ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج ۷، چاپ احمدابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۳) ابن مبرد، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، (همراه با) الذیل، از محمداسعد طلس، بیروت ۱۹۷۵.
(۴) ابن وردی، تاریخ ابن الوردی، نجف ۱۳۸۹/ ۱۹۶۹.
(۵) علی بن یوسف بُصروی شافعی، تاریخ البُصرویّ: صفحات مجهولة من تاریخ دمشق فی عصرالممالیک، چاپ اکرم حسن عُلَبی، دمشق ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
(۶) محمداحمد دهمان، ولاة دمشق فی عهد الممالیک، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۷) عبدالقادر بن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جامع تنکز»، شماره۳۹۵۷.
