• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جبت در قرآن(خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



هر معبودى جز خدا جِبْت است.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی جبت


برخى واژه پژوهان جبت را در اصل همان «جِبْس» (موجود پستى كه خيرى در آن نيست) دانسته اند كه در آن حرف سين به حرف تاء تبديل شده [۱]     و در اين صورت جبت واژه اى عربى خواهد بود.[۲]     در مقابل، برخى ديگر اين واژه را در اصل حبشى دانسته اند [۳]     و برخى با استناد به قواعد آواشناسى زبان عربى بر عربى نبودن آن استدلال كرده اند.[۴]     در كنار دو ديدگاه مزبور، عبرى بودن جبت نيز گفته شده [۵]     كه از تأييد چندانى برخوردار نيست.[۶]    
واژه جبت در قرآن تنها يك بار در آيه ۵۱ نساء(نساء:۵۱) به كار رفته است. اين آيه درباره گروهى از اهل كتاب است كه با وجود نهى از عبادت غير خدا، در كتاب هايشان [۷]    ، به جبت و طاغوت ايمان آورده، كافران را هدايت شده تر از مؤمنان معرفى كردند: «اَلَم تَرَ اِلَى الَّذينَ اُوتوا نَصيبـًا مِنَ الكِتـبِ يُؤمِنونَ بِالجِبتِ والطّـغوتِ ويَقولونَ لِلَّذينَ كَفَروا هـؤُلاءِ اَهدى مِنَ الَّذينَ ءامَنوا سَبيلا». در بيان مقصود از جبت در اين آيه نظرهاى گوناگونى ارائه شده است؛ مانند بت [۸]    ، اسم بتى خاص [۹]     مانند لات [۱۰]    ، هركس كه در راه معصيت خداوند از او اطاعت شود [۱۱]    ، ساحر [۱۲]    ، سحر [۱۳]    ، كاهن [۱۴]    ، ابليس [۱۵]    ، شيطان [۱۶]    ، شرك [۱۷]    ، سركرده يهوديان [۱۸]     و يكى از عالمان يهود.[۱۹]     در معنايى جامع مى توان گفت مراد از جبت هر معبودى جز خداست [۲۰]     و اين معنا بيشتر معانى ياد شده را دربرمى گيرد.[۲۱]    
با توجه به اينكه در آيه ياد شده ايمان به «طاغوت» نيز در كنار ايمان به «جبت» آمده است، برخى به بيان تفاوت جبت با طاغوت پرداخته و از جمله گفته اند: مقصود از جبت، بت ها و مقصود از طاغوت كاهنانى است كه به دروغ، مطالبى از زبان بت ها براى مردم بيان مى كردند [۲۲]     يا آنكه جبت، ابليس است و طاغوت پيروان ابليس.[۲۳]     برخى نيز جبت و طاغوت را به يك معنا دانسته اند.[۲۴]    
درباره شأن نزول آيه، اقوالى نقل شده است.[۲۵]     قول منسوب به بيشتر مفسران آن است كه كعب بن اشرف با برخى از يهوديان پس از جنگ اُحد، نزد مشركان قريش آمدند تا با آنان در برابر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله همپيمان شده، پيمان گذشته خويش با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله را بشكنند. مشركان مكه به آنان اعتماد نكرده، از كعب خواستند براى نشان دادن حسن نيت خود، براى دو بت از بت هاى آنان سجده كرده، به آن دو ايمان بياورد و وى پذيرفت. پس از پيمان بستن آنان نزد كعبه، ابوسفيان از كعب پرسيد: آيا ما هدايت شده تر و به حق نزديك تر هستيم يا محمد؟ كعب از چگونگى دين دو طرف پرسيد و پس از شنيدن پاسخ گفت: به خدا سوگند شما از محمد هدايت شده تر هستيد.[۲۶]    
قرآن كريم پس از ذكر ايمان آوردن برخى از دشمنان اسلام به جبت و طاغوت و داورى نادرست آنان درباره مؤمنان و مشركان، به نتيجه اين اعمال ناپسند اشاره كرده، بيان مى دارد كه آنان كسانى هستند كه مورد لعنت الهى واقع شده و از رحمت حق محروم اند و چنين كسانى هيچ ياورى نخواهند داشت:«اُولـئِكَ الَّذينَ لَعَنَهُمُ اللّهُ ومَن يَلعَنِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصيرا». (نساء:۵۲)
در برخى از روايات شيعه، اين آيه بر كسانى تطبيق شده است كه به مقام اهل بيت عليهم السلام حسد ورزيده، حق آنان را غصب كردند.[۲۷]     آنان به حاكمان ستمگر ايمان آورده و آنها را هدايت شده تر از آل محمد عليهم السلام دانستند.[۲۸]    
در رواياتى ديگر نيز عنوان جبت بر حاكمان ستمگر و دشمنان اهل بيت عليهم السلام ، اطلاق شده [۲۹]     و در روايتى از اهل سنت، اعمال ناپسندى مانند فال بد زدن به پرندگان، از جبت دانسته شده است.[۳۰]     در ادعيه نيز از امورى مانند كفر ورزيدن به جبت [۳۱]     و لعن آن [۳۲]     سخن به ميان آمده است.
منابع:
اسباب النزول، الواحدى (م. ۴۶۸ ق.)، به كوشش ايمن صالح، قاهرة، دارالحديث؛ بحارالانوار، المجلسى (م. ۱۱۱۰ ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربى، ۱۴۰۳ ق؛ تاج العروس، الزبيدى (م. ۱۲۰۵ ق.)، به كوشش على شيرى، بيروت، دارالفكر، ۱۴۱۴ ق؛ التبيان، الطوسى (م. ۴۶۰ ق.)، به كوشش العاملى، بيروت، دار احياء التراث العربى؛ التحقيق، المصطفوى، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ ش؛ تفسير راهنما، هاشمى رفسنجانى و ديگران، قم، دفتر تبليغات، ۱۳۷۳ ش؛ تفسير الصافى، الفيض الكاشانى (م. ۱۰۹۱ ق.)، بيروت، اعلمى، ۱۴۰۲ ق؛ تفسير العياشى، العياشى (م. ۳۲۰ ق.)، به كوشش رسولى محلاتى، تهران، المكتبة العلمية الاسلاميه؛ تفسير غريب القرآن الكريم، الطريحى (م. ۱۰۸۵ ق.)، به كوشش محمد كاظم، قم، زاهدى؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير (م. ۷۷۴ ق.)، به كوشش مرعشلى، بيروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق؛ تفسير القمى، القمى (م. ۳۰۷ ق.)، به كوشش الجزايرى، لبنان، دارالسرور، ۱۴۱۱ ق؛ تفسير كنزالدقائق، المشهدى (م. ۱۱۲۵ ق.)، به كوشش درگاهى، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق؛ تفسير نورالثقلين، العروسى الحويزى (م. ۱۱۱۲ ق.)، به كوشش رسولى محلاتى، اسماعيليان، ۱۳۷۳ش؛ جامع البيان، الطبرى (م. ۳۱۰ ق.)، به كوشش صدقى جميل، بيروت، دارالفكر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحكام القرآن، القرطبى (م. ۶۷۱ ق.)، بيروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۱۷ ق؛ الدرالمنثور، السيوطى (م. ۹۱۱ ق.)، بيروت، دارالفكر، ۱۴۱۴ ق؛ زادالمسير، ابن الجوزى (م. ۵۹۷ ق.)، بيروت، المكتب الاسلامى، ۱۴۰۷ ق؛ الصحاح، الجوهرى (م. ۳۹۳ ق.)، به كوشش احمد العطار، بيروت، دارالعلم للملايين، ۱۴۰۷ ق؛ صحيح ابن حبان، على بن بلبان الفارسى (م. ۷۳۹ ق.)، به كوشش شعيب الارنؤوط، الرسالة، ۱۴۱۴ ق؛ عدة الداعى، ابن فهد الحلى (م. ۸۴۱ ق.)، به كوشش موحد قمى، دارالكتب الاسلامى؛ الفائق فى غريب الحديث، الزمخشرى (م. ۵۳۸ ق.)، بيروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۱۷ ق؛ فتح القدير، الشوكانى (م. ۱۲۵۰ ق.)، بيروت، دارالمعرفه؛ فيض القدير، المناوى (م. ۱۰۳۱ ق.)، به كوشش احمد عبدالسلام، بيروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۱۵ ق؛ الكافى، الكلينى (م. ۳۲۹ ق.)، به كوشش غفارى، بيروت، دارالتعارف، ۱۴۱۱ ق؛ كنزالعمال، المتقى الهندى (م. ۹۷۵ ق.)، به كوشش صفوة السقاء، بيروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق؛ لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.)، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق؛ مجمع البيان، الطبرسى (م. ۵۴۸ ق.)، بيروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مصباح المتهجد، الطوسى (م. ۴۶۰ ق.)، بيروت، فقه الشيعة، ۱۴۱۱ ق؛ معانى القرآن، النحاس (م. ۳۳۸ ق.)، به كوشش الصابونى، عربستان، جامعة ام القرى، ۱۴۰۹ ق؛ معجم الفروق اللغويه، ابوهلال العسكرى (م. ۳۹۵ ق.)، قم، انتشارات اسلامى، ۱۴۱۲ ق؛ مفردات، الراغب (م. ۴۲۵ ق.)، به كوشش صفوان داودى، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق؛ الميزان، الطباطبايى (م. ۱۴۰۲ ق.)، بيروت، اعلمى، ۱۳۹۳ ق؛ واژه هاى دخيل در قرآن مجيد، آرتور جفرى، ترجمه: بدره اى، توس، ۱۳۷۲ ش.

[۳۳]     مفردات، ص۸۵؛ تاج العروس، ج۱، ص۵۳۵، «جبت».
[۳۴]     واژه هاى دخيل، ص ۱۶۵، «جبت».
[۳۵]     واژه هاى دخيل، ص ۱۶۵ - ۱۶۶.
[۳۶]     الصحاح، ج ۱، ص ۲۴۵؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۲۱، «جبت».
[۳۷]     التحقيق، ج ۲، ص ۴۴، «جبت».
[۳۸]     واژه هاى دخيل، ص ۱۶۶.
[۳۹]     الميزان، ج۴، ص۳۷۵؛ راهنما، ج۳، ص۳۴۴-۳۴۵.
[۴۰]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۳؛ التبيان، ج ۳، ص ۲۲۳؛ زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۴۱]     زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸؛ كنزالدقائق، ج ۲، ص ۴۷۸؛ الصافى، ج ۱، ص ۴۵۹.
[۴۲]     تاج العروس، ج ۱۰، ص ۲۲۵، «جبت».
[۴۳]     تفسير قرطبى، ج ۵، ص ۲۴۹؛ فتح القدير، ج ۱، ص ۴۷۷.
[۴۴]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۳؛ التبيان، ج ۳، ص ۲۲۴؛ الدرالمنثور، ج ۲، ص ۱۷۲.
[۴۵]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۲؛ معانى القرآن، ج ۲، ۱۱۰؛ زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۴۶]     غريب القرآن، ص ۱۳۰؛ زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸؛ تفسير ابن كثير، ج ۱، ص ۵۲۵.
[۴۷]     تفسير قرطبى، ج ۵، ص ۲۴۹؛ فتح القدير، ج ۱، ص ۴۷۷؛ مجمع البيان، ج ۳، ص ۱۰۶.
[۴۸]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۴؛ تفسير قرطبى، ج ۵، ص ۲۴۸؛ تفسير ابن كثير، ج ۱، ص ۵۲۵.
[۴۹]     تفسير ابن كثير، ج ۱، ص ۵۲۵.
[۵۰]     لسان العرب، ج ۲، ص ۲۱؛ ج ۱۵، ص ۹، «طغى».
[۵۱]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۴ - ۱۸۵؛ التبيان، ج ۳، ص ۲۲۴؛ زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۵۲]     مفردات، ص ۸۵؛ غريب القرآن، ص ۱۳۰؛ الصافى، ج ۱، ص ۴۵۹.
[۵۳]     جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۵؛ معانى القرآن، ج ۲، ص ۱۱۰ - ۱۱۱؛ الفروق اللغويه، ص ۱۵۴.
[۵۴]     الفروق اللغويه، ص ۱۵۴؛ جامع البيان، ج ۵، ص ۱۸۳؛ التبيان، ج ۳، ص ۲۲۳.
[۵۵]     الفروق اللغويه، ص ۱۵۴؛ مجمع البيان، ج ۳، ص ۱۰۶؛ تفسير قرطبى، ج ۵، ص ۲۴۹.
[۵۶]     الفروق اللغويه، ص ۱۵۴؛ معانى القرآن، ج ۱، ص ۲۷۱؛ ج ۲، ص ۱۱۰؛ مجمع البيان، ج ۳، ص ۱۰۶.
[۵۷]     زادالمسير، ج ۲، ص ۱۳۸.
[۵۸]     مجمع البيان، ج ۳، ص ۱۰۵ - ۱۰۶؛ اسباب النزول، ص ۱۰۳ - ۱۰۴.
[۵۹]     تفسير قمى، ج ۱، ص ۱۴۰؛ الصافى، ج ۱، ص ۴۵۹؛ نورالثقلين، ج ۱، ص ۴۸۹.
[۶۰]     تفسير العياشى، ج ۱، ص ۲۴۶؛ الصافى، ج ۱، ص ۴۵۹.
[۶۱]     الكافى، ج ۱، ص ۴۲۹؛ بحارالانوار، ج ۳۱، ص ۱۲۳؛ بحارالانوار، ج ۳۱، ص ۶۲۹.
[۶۲]     صحيح ابن حبان، ج ۱۳، ص ۵۰۲؛ الفائق، ج ۲، ص ۳۱۲؛ فيض القدير، ج ۴، ص ۵۱۹.
[۶۳]     مصباح المتهجد، ص ۱۹۸؛ عده الداعى، ص ۱۱۸؛ كنزالعمال، ج ۵، ص ۱۷۶.
[۶۴]     بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۱۴۹.

RTL



جعبه ابزار