• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جبله، کوه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جَبَله، کوهی منفرد در ناحیۀ نجد عربستان است.


این کوه در شمال غربی دَوادمی ، در جنوب شرقی نفی و در غرب وادی الرشاء واقع است.
[۱] محمد بن بلیهد نجدی، صحیح الاخبار، ج۲، ص۱۶۴، به کوشش محمد محیی ‌الدین عبد الحمید، ریاض، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.


کوه جبله سخت‌گذر است و جز از راه شکافی با ورودی تنگ ، نمی‌توان بدان دست یافت. این شکاف با شیبی تند تا سمت بالا پیش می‌رود.
[۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.


۲.۱ - پرآب

برخی از جغرافیانویسان سده‌های نخستین اسلامی ، جبله را پر آب معرفی کرده‌اند.
[۳] حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۴۵، لیدن، ۱۸۸۴م.


دو رود از رودهای جبله در منابع تاریخی و جغرافیایی دورۀ اسلامی شهرت بیشتری داشته است. یکی از این دو رود شُرَیف متعلق به قبیلۀ بنی نمیر ، و دیگری شرف از آنِ بنی کلاب دانسته شده است.
[۴] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
[۵] عبد الله ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۳۶۵، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م.
[۶] یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۴.




۴.۱ - یوم جبله

شهرت کوه جبله به آن سبب است که محل وقوع یکی از مشهورترین جنگهای قبایل منطقه بر سر منابع آبی آن در پیش از اسلام بوده است. این واقعه از ایام ‌ العرب به‌شمار می‌آید و در منابع تاریخی به « یوم جبله » و « یوم تعطیش النوق » معروف گردیده است.

۴.۱.۱ - طرفین جنگ

این نبرد میان قبیلۀ بنی عامر و هم‌پیمانانش از اقوام عبس و قبیلۀ تمیم به سرکردگی حاجب و لقیط بن زراره اتفاق افتاد.
[۷] علی مسعودی، التنبیه و الاشراف، ج۱، ص۲۰۴، لیدن، ۱۸۹۳م.
[۸] طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۵۴.
[۹] ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۵۸۳.
[۱۰] حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۴۵، لیدن، ۱۸۸۴م.
[۱۱] یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۵.
در این جنگ بنی تمیم شکست خورد.
[۱۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
[۱۳] یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۴.

روز جنگ جبله موضوع نوشته‌ها و اشعار بسیار بوده است. ابوالفرج اصفهانی در الاغانی به تفصیل از قبایلی که در این جنگ حضور داشتند، نام برده، و اشعاری را که به مناسبت آن سرود شده بود، گردآوری کرده است.
[۱۴] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۶۴-۱۶۵، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.


۴.۱.۲ - تاریخ نبرد

تاریخ این نبرد را ابوالفرج،
[۱۵] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۶۴، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۵۹ سال پیش از بعثت ، طبری ،
[۱۶] طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۵۴.
سال تولد پیامبر (ص)، و یاقوت
[۱۷] یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۵.
، ۵۷ سال پیش از بعثت رسول اکرم (ص) ذکر کرده است.

۴.۲ - نبرد قبیله عتیبه

واقعۀ دیگری که با جبله مرتبط است، به اوایل سدۀ ۱۴ق/۲۰م باز می‌گردد. در ۱۳۰۸ش/۱۹۲۹م بر سر منابع آبی جبله بین گروههایی از مردم قبیلۀ عتیبه نبردی در گرفت.

۴.۲.۱ - شکست اخوان

در این جنگ ملک عبد العزیز آل سعود ، در سَبَلَه گروهی از « اِخوان » را که شورش کرده بودند، شکست داد.

(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) محمد بن بلیهد نجدی، صحیح الاخبار، به کوشش محمد محیی ‌الدین عبد الحمید، ریاض، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۳) عبد الله ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م.
(۴) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
(۵) طبری، تاریخ.
(۶) علی مسعودی، التنبیه و الاشراف، لیدن، ۱۸۹۳م.
(۷) حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، لیدن، ۱۸۸۴م.
(۸) یاقوت، بلدان.

۱. ↑ محمد بن بلیهد نجدی، صحیح الاخبار، ج۲، ص۱۶۴، به کوشش محمد محیی ‌الدین عبد الحمید، ریاض، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۳. ↑ حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۴۵، لیدن، ۱۸۸۴م.
۴. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۵. ↑ عبد الله ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۲، ص۳۶۵، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م.
۶. ↑ یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۴.
۷. ↑ علی مسعودی، التنبیه و الاشراف، ج۱، ص۲۰۴، لیدن، ۱۸۹۳م.
۸. ↑ طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۵۴.
۹. ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۵۸۳.
۱۰. ↑ حسن همدانی، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۴۵، لیدن، ۱۸۸۴م.
۱۱. ↑ یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۵.
۱۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۴۲، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۱۳. ↑ یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۴.
۱۴. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۶۴-۱۶۵، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۱۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۱، ص۱۶۴، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
۱۶. ↑ طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۵۴.
۱۷. ↑ یاقوت، بلدان، ج۲، ص۲۵.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «کوه، جبله»، ج۱۷، ص۶۴۳۶.    



جعبه ابزار