جزیره خارک درّ یتیم فارس (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«جزیره خارک در یتیم خلیج فارس»، اثر
جلال آل احمد در موضوع جغرافیای شهرها به
زبان فارسی می‌باشد.
خارک از روزگار دیرین پایگاهی بوده است برای
داد و ستد، میان
آسیا و سرزمین‌های اطراف
دریای مدیترانه و همچنین گذرگاه مردمان و جایگاه برخورد
عقاید و
مذاهب گوناگون به یکدیگر، گورهای ما قبل
تاریخ، قبرهای مسیحی و زیارتگاه‌های
اسلامی جزیره یادآور آن گذشته هاست.
مولف در بخشی از کتاب به تحولات و پیشرفت‌هایی که ناشی از اکتشافات و صادرات
نفت و مواد نفتی اشاره دارد. وی در
سفر کوتاه خود به جزیره آغاز این تحول را به
چشم دیده است: (...
خارک از دم جاروب بولدوزرهای بزرگ روفته می‌شد، از خانه‌ها و نخل هایش گرفته که مزاحم فرودگاه‌ها و باراندازها بودند تا بزهایش که دست و پا گیر شده بودند و حتی ساکنانش در چنان گرم بازار متخصصان و مهندسان و مقاطعه کاران هیچ کاره بودند، گیچ و گول مانده بودند.
نخل‌ها را می‌انداختند و خانه‌ها را خراب می‌کردند و صاحبان آن را به پولی راضی می‌کردند تا به جای آن همه مهمانسرا بسازند یا خوابگاه یا زمین تنیس. و گرچه خبر خوشی نیست. ما خبر تازه این دفتر آن است که زمانه خارک که ما می‌شناسیم بسر آمد...) .
بهمین جهت است که آل احمد ضرور دیده در دفتری آنچه را که هنوز به جای مانده یادداشت کند و کتابی فراهم آورد که (گزارش نسبتا دقیقی باشد از گذران امروز مردم آن جزیره و نگاهی بگذشته آن و نگاه دیگری به
رسوم و آداب محلی و به افسانه‌ها و
لهجه‌ها).
کتاب در یک جلد، بدون ساختار مشخصی، منتشر شده است و مولف در این کتاب سعی کرده که وضعیت مردمان ساکن در جزیره اعم از بومیان و کارگران را بروی کاغذ بیاورد.
کتاب حاوی فهرست مطالب و متن می‌باشد و متن کتاب، شامل فصولی از قرار ذیل است:
فصل اول، همان مقدمه مولف می‌باشد.
در فصل دوم به نام و تاریخ جزیره پرداخته است.
در فصل سوم و چهارم از زندگی بومیان در زندگی مهندسان و کارگرانی که به تازگی بدانجا رفته‌اند، سخن رفته.
فصل پنجم شرح مفصلی است، درباره گورهای کنده از سنگ برسم هخامنشیان،
معبد نپتون یا ناهید، دخمه‌های مسیحی و
قبرستان‌های مسلمانان.
و فصل ششم، درباره تاریخ خارک است از
اسلام تا به امروز.
و فصل هفتم آخرین دیدار نام دارد.
فصل هشتم به افسانه و روایت اختصاص داده شده و در آن سه افسانه به لهجه محلی و یک افسانه به فارسی نقل شده.
و آنگاه در فصل نهم، به بعد به
فرهنگ نام متفرعات
خرما، انواع
ماهی‌ها،
بادهای محلی،
گیاه‌ها،
درختان،
چرندگان،
پرندگان، مقبره‌ها و قبرستان‌ها آورده شده است. و سرانجام با ده ضمیمه که شامل گزارش ادوارد آیوز، ماجراهای «کنیپ هازن» رئیس دار التجاره هلندی‌ها در خارک، گزارش دیگری از کاپتن استیف، نظر هرتسفلد و دکتر گیرشمن درباره خارک باستان، گزارشی از نویسنده فارس نامه ناصری، متن سخن رانی دکتر گیرشمن، جال خارک خاندان مهلب، آنچه فرزدق سروده و ترجمه آن، مولف ضمیمه آخر را به میرمهنا و عاقبت او پرداخته است. سپس در پایان داستانی از
حضرت سلیمان که در
قصص الانبیاء جویری آمده است.
مولف در قسمتی از کتاب خود در مورد کارگران شرکت نفت چنین می‌گوید:
اما امروز بومیان خارک پیشه‌های قدیم را رها کرده‌اند یا کارگر نفت شده‌اند و یا راه
مهاجرت پیش گرفته‌اند. گذشته از آن دیگر ساکنان خارک فقط بومیان جزیره نیستند، بلکه جماعتی از مهندسین و تکنیسین‌ها گذارشان بدانجا افتاده است. این چادرنشینان عهد نفت در اردوگاهی زندگی می‌کنند که هسته
شهر صنعتی آینده خارک خواهد بود: ۷۰۰ نفرند پانصد نفر کارگر و بقیه مهندس و کارمند. صد نفرشان هلندی و انگلیسی و امریکایی هستند و بقیه ایرانی همه مرد:
آل احمد از این که بدینسان سنت‌ها و زندگی کهن خارکیان از میان می‌رود، متاثر و نگران است: (... وقتی که اینها هر کدام کارگری شدند، از کارگران نفت آن وقت دیگر چه کسی در غم (سند باد) شدن خواهد بود؟ و آن همه افسانه دریاها چه خواهد شد؟).
ولی چه می‌توان کرد، این خواست زمان ماست و لازمه هر تحول و پیشرفتی است و گذشته از همه اینها از کجا معلوم است که افسانه سازندگان خارک جدید) از (افسانه‌های دریایی) کهن شنیدنی تر نباشد):
آل احمد کوشش کرده است، زندگی روزمره این کارشنان و مهندسان و یکنواختی روزهایشان را نشان بدهد و در این قسمت از کتاب است که باز با آل احمد داستان نویس روبرو می‌شویم و این صفحات را که لابلای آثار تاریخی و یا باستانشناسی با راحت و
لذت می‌خوانیم.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
