جنگ روانی از دیدگاه قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جنگ روانی در مفهوم حقیقی آن یعنی به کار گیری ابزار های تبلیغی در راستای تكمیل و به نتیجه رسیدن حملات نظامی و تحقق بخشیدن به اهداف حمله است.
جنگ روانی تعاریف مختلفی دارد از جمله آمریکائی ها ، جنگ روانی را این گونه تعریف می كنند: سلسله تلاش هایی که درعملیات جنگی عادی از طریق به كارگیری وسایل ارتباط جمعی و اجرای طرح های استراتژیک نظامی وسیاسی بر اساس روانشناسی خاص انجام می شود.
نتیجه جنگ روانی که همان جنگ اعصاب است ، از سلاح های مخرب نظامی بیشتر است ، بنابراین به کار گیری آن دشوار بوده و مهارت خاصی را می طلبد.
این نوع جنگ ، جنگی است كه با ابزار و سلاح صورت نمی گیرد بلكه در محیطی آرام و با در اختیار داشتن سلاح های تبلیغاتی انجام می شود . این جنگ معمولاً در کنار عملیات نظامی مطرح می شود .
جنگ روانی همواره در تاریخ وجود داشته و خواهد داشت.
قرآن کریم در آیات متعدد، نمونه هایی از جنگ های روانی ،تبلیغی را آورده است .
بر خوردهایی که صاحبان قدرت های فاسد در برابر پیامبران داشتند ، تبلیغاتی که علیه آن بزرگواران می کردند ، دشنام هایی که می دادند و تهمت هایی که بر مؤمنان می زدند وبر سر زبان ها می انداختند ، همه از شیوه های جنگ روانی بوده است .
در این جنگ تبلیغی ، جبهه حق نیز طرح و استراتژی خاص خود را دارد و در نتیجه جواب حمله دشمن را از همان جا که آمده به سوی آنان باز می گرداند.
به عنوان مثال اگر
فرعون ،
حضرت موسی (ع) را «مفسد » می خواند ، قرآن با آیه ی «انه کان من المفسدین » پاسخ او را می دهد و با ارائه دلیل ، فساد او را ثابت می کند.
ابزارهای تحقیر ،
تهمت ، ناسزا ، تمسخر و استهزاء كه
کافر ان نسبت به انبیاء الهی و پیروانشان از آنان استفاده می كنند ، همگی از مقوله ی جنگ روانی بوده و قرآن كریم با استفاده از همین سلاح ، كافران را تحقیر كرده و مفسد می نامد:
«الا انهم هم المفسدون ولکن لا یشعرون الا انهم هم السفهاء ولکن لا یعلمون ؛ آگاه باشید كه اینان خود تبهكارانند و نمىدانند.آگاه باشید، كه آنان خود بیخردانند و نمىدانند.»
«الله یستهزئ ویمدهم فی طغیانهم یعمهون ؛خداست كه آنها را استهزا مىكند و وامىگذاردشان تا هم چنان در طغیان خویش سرگردان بمانند.»
خداوند متعال به همه مومنان در آیات قرآن هشدار می دهد در مقابل جنگ روانی دشمنان که با حربه تهمت ، استهزاء ،
شایعه پراکنی و با ایجاد تفرقه و تهاجم فرهنگی قصد ضربه زدن به اعتقادات و فرهنگ اسلامی را دارد و هدفی جز نابودی
اسلام و مسلمین ندارد، باید با هوشیاری و
بصیرت مقاومت كرد.
ابز ار مقابله با جنگ روانی دشمن به فرموده قران کریم به قرار زیر است؛
«كه زره هاى بلند بساز و در بافتن زره اندازه ها را نگه دار. و كارهاى شایسته كنید، كه من به كارهایتان بصیرم.»
در سوره نساء چگونگی حرکت نیروها بیان شده است:
« اى كسانى كه ایمان آوردهاید، سلاح بگیرید و آن گاه هوشیارانه، فوج فوج یا یكباره، به جنگ روید.»
نیروهای رزمی باید به تناسب شرایط محیطی و موقعیت دشمن به صورت دسته های پراکنده یا به شكل گروهی به سوی دشمن حمله ور شوند.
« در برابر آنها تا مىتوانید نیرو و اسبان سوارى آماده كنید تا دشمنان خدا و دشمنان خود(و جز آنها كه شما نمىشناسید و خدا مىشناسد)را بترسانید و آنچه را كه در راه خدا هزینه می کنید بهتمامى به شما بازگردانده شود و به شما ستم نشود.»
« هر که در روز جنگ به آنها (کافران) پشت نمود و فرار کرد بطرف
غضب و خشم خدا روی آورده و جایگاهش
دوزخ که بدترین منزل است خواهد بود.»
در قران كریم ، امر به اجرای مانور و نشان دادن قدرت نظامی آمده است.
« ای اهل
ایمان باکافران از هر که با شما نزدیک تر است شروع به جهاد کنید و باید کفار در شما درشتی و نیرومندی و قوّت و پایداری حس کنند ( تا از سپاه اسلام بیمناک شوند و شما
مؤمنان هیچ گاه نترسید ) و بدانید که خدا همیشه یار پرهیزگاران است.»
«و شما ( ای مؤمنان ) در مقام مبارزه با آن کافران خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان کاملا فراهم سازید و بر قوم دیگری که شما بر دشمنی آن ها مطلع نیستید ( مراد منافقانند که ظاهراً مسلم و باطناً کافر محض اند ) و خدا به مکر و دشمنی آن ها آگاه است نیز مهیا باشید و آنچه در راه خدا ( و احیاء دین خدا ) صرف می کنید خدا تمام و کمال به شما عوَض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد .»
«و هرگاه ( ای رسول گرامی در سفرهای جهاد ) شخص تو ( یا فرمانداران از طرف تو)در میان سپاه اسلام باشی و نماز بر آنان بپای داری باید سپاهی با تو مسلح به نماز ایستند و چون سجدۀ
نماز بجای آورند این سپاه برای حفاظت رفته و گروهی که نماز نخوانده به نماز آیند و البته با لباس جنگ و با اسلحه زیرا کافران آرزو و انتظار آن دارند که شما از اسلحه و اسباب خود غفلت کنید و ناگهان یکباره به شما حمله ور شوند.»
اسلام از همه جهات برای حفظ امنیت و جلوگیری از حمله های نظامی دشمن دستورات دفاعی را فرا روی مسلمان قرار داده است که اگر دقت كرده و عمل شود ، هرگز دشمن موفق نخواهد شد .
در زیر، ابعاد مختلف
شایعه ر ا از منظر قرآن مورد بررسی قر ار می دهیم.
شایعه خبری است که بدون تحقیق و حصول یقین از صحت و سقم آن ، زبان به زبان و به طور شفاهی بین مردم منتشر می شود.
شایعه اگر چه بی اهمیت به نظر می رسد اما می تواند اثرات مخرب و زیان باری برای جامعه اسلامی داشته باشد.
قرآن کریم ، نحوه انتقال و انتشار
شایعه را این گونه بیان می كند:
الف )«زیرا شما آن سخنان را از زبان یكدیگر تلقّى كرده و حرفى بر زبان مىگفتید كه علم به آن نداشتید و این كار را سهل و كوچك مىپنداشتید در صورتى كه نزد خدا (گناهى) بسیار بزرگ بود.»
ب)« و (منافقان) چون امرى به آنان برسد كه باعث ایمنى یا ترس (مسلمین) است (و باید پنهان داشت) آن را منتشر مىسازند، در صورتى كه اگر آن را به رسول و به صاحبان حكم كه از خودشان هستند گزارش مىدادند همانا آنان كه اهل بصیرتند در آن واقعه صلاحاندیشى مىكردند. و اگر نه این بود كه فضل خدا شامل حال شماست، همانا به جز اندكى همه
شیطان را پیروى مىكردید.»
۱) ایمان و پذیرش گزارش های رسمی
۲) ارائه حساب شده واقعیت ها در سطح وسیع برای پر کردن خلاء خبری مشروط بر حذف جزئیاتی که ممکن است دشمن از آن ها بهره برداری کند.
۳) اطمینان و اعتماد به فرماند هان و رهبران نظام حکومتی
۴) ایجاد فرصت های کار ، اشتغال و تولید ، زیرا خستگی وبیکاری زمینه مناسبی برای ترویج و پذیرش
شایعات است.
۵) شناخت و مبارزه باعوامل
شایعه پراکنی داخلی
قرآن عزیز چند راه مقابله با عوامل
شایعه ساز را به ما گوشزد می کند؛
۱)
تبعید: « اگر
منافقان و مریض القلبها از اذیت زنان و
شایعه پراكنان، دست نكشند، تو را بر علیه آنان بر مىانگیزیم و آن گاه جز اندكى با تو مجاور نخواهند بود.»
۲) قتل: «
ملعون ند هر كجا كه یافته شوند دستگیر شده و به طور ریشه كن كشته مىشوند.»
در آموزه های دینی ، راه های مختلفی برای پیشگیری ، مقابله و محو
شایعات ارائه شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱) تشکیک: تشکیک به عنوان یک رفتار منطقی، اولین گام در برخورد با هر
شایعه است .
پیش ا ز اقدام به تجزیه و تحلیل
شایعه ، باید نسبت به آن ، موضع تردید و شک در پیش گرفت و یکباره به قبول و نشر آن اقدام نکنیم.
قرآن کریم می فرماید:
«آیا سزاوار این نبود كه چون (از منافقان) چنین
بهتان و
دروغ ها شنیدید مردان و زنان مؤمن حسن ظنّشان درباره یكدیگر بیشتر شده و گویند: این دروغى است آشكار»
۲) سكوت: ساده ترین شکل انتقال
شایعه ، دهان به دهان گشتن آن است . بنابراین باید آن را در نقطه آغاز، سرکوب و زنجیر انتقال آن را قطع کرد. قرآن کریم، این راه را پیش رو می گذارد:
« چرا به محض شنیدن این سخن نگفتید كه هرگز ما را تكلم به این روا نیست، خداوند پاك و منزه است و این بهتانى بزرگ است.»
این آیه لحن توبیخ آمیز دارد و به آن دلیل مسلمانان را فرا می خواند چرا که آنان از آگاهی یافتن از حقیقت امر ناتوان نبودند.
۳) انعطاف: یکی از اهداف دشمن از پخش
شایعات ، همواركردن زمینه برای دست یابی به اخبار و اطلاعات مهم و تعیین کننده و استفاده از آن ها در وارد ساختن ضربه های موثر است .
ازجمله
شایعاتی که می تواند سازمان نیروهای رزمی را دستخوش هرج و مرج و آشفتگی سازد ،انتشار و پخش خبر انهدام مرکز فرماندهی برای دست یافتن به آخرین اطلاعات واقعی از زبان طرف درگیر است.
در جنگ احد، دشمن چنین کاری انجام داد و
شایعه شهادت رسول خدا ( ص ) را پخش كرد. این
شایعه سریعاً پخش شد و برخی صحابه فرارمی کردند.
کعب بن مالک می گوید: چشمم به
رسول خدا ( ص ) افتاد و او را شناختم ، خواستم فریاد بزنم این رسول خداست. پیامبر اشاره کردند که ساکت باشم و می خواستند برای دشمن ، زنده ماندن رسول خدا مجهول بماند تا اینكه سر در گم شوند كه آیه بر پیامبر نازل می شود:
« محمد (ص) جز یك پیامبر نیست كه پیش از او نیز پیغمبرانى بودند و درگذشتند، آیا اگر او به مرگ یا
شهادت درگذشت شما باز به
دین جاهليّت خود رجوع خواهید كرد؟ پس هر كه مرتد شود به خدا ضررى نخواهد رسانید، و البته خدا جزاى نیك اعمال به شكرگزاران عطا كند.»
قرآن کریم با ظرافت ، خبر زنده ماندن پیامبر را به عللی پنهان داشته هیچ گونه اطلاعاتی دراین زمینه نمی دهد ، بلکه با انعطاف به مطلب دیگر ، درایت را ایجاد زاویه انحراف در برابر
شایعه می داند .
دشمنان اسلام به منظور رسیدن به اهداف خود،از شیوه های مختلفی استفاده می کننداز جمله ی آن، شیوه های زیر است:
منافقان بر باطل خود تأکید كرده و آن را حق جلوه می دهند.
به خدا و قیامت ایمان ندارند ، ولی می گو یند ایمان داریم . فساد می کنند ، ولی می گویند فقط ما اصلاح گریم . خود را
عاقل و مؤمنان را
سفیه می دانند . قرآن در این زمینه می فرماید :
«چون به آنان گفته شود كه در زمین فساد مكنید، مىگویند: ما مصلحانیم.»
«خدا شهادت مىدهد: آنهایى كه
مسجد ى مىسازند تا به مؤمنان زیان رسانند و میانشان كفر و تفرقه اندازند و تا براى كسانى كه مىخواهند با خدا و پیامبرش جنگ كنند كمین گاهى باشد، آن گاه سوگند مىخورند كه ما را قصدى جز نیكوكارى نبوده است دروغ مىگویند. هرگز در آن مسجد نمازمگزار. مسجدى كه از روز نخست بر
پرهیزگاری بنیان شده شایستهتر است كه در آنجا نماز كنى. در آنجا مردانى هستند كه دوست دارند پاكیزه باشند، زیرا خدا پاكیزگان را دوست دارد.»
« آیا كسى كه بنیان مسجد را بر ترس از خدا و خشنودى او نهاده بهتر است، یا آن كسى كه بنیان مسجد را بر كناره سیلگاهى كه آب زیر آن را شسته باشد نهاده است تا با او در آتش جهنم سرنگون گردد؟ و خدا مردم ستمگر را هدایت نمىكند.»
یهودیان مدینه برای متزلزل کردن ایمان مسلمانان از هر وسیله ای استفاده می کردند . یکی از راه های ایجاد تردید در مؤمنان این بود که عده ای از آنان در آغاز روز به ظاهر ایمان می آوردند و در پایان همان روز از ایمان خود برمی گشتند تا بدین وسیله در ایمان دیگران تردید افکنند و مؤمنان را دلسرد كنند . قرآن می فرماید:
« طایفهاى از اهل كتاب گفتند: در اول روز به آنچه بر مؤمنان نازل شده است ایمان بیاورید و در آخر روز انكارش كنید، تا مگر از اعتقاد خویش باز گردند.»
افراد منافق یا ضعیف الایمان هر گاه خبری از پیروزی یا شکست مسلمانان به آن ها برسد ، آن را بدون تحقیق منتشرمی كنند ، در حالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان خود که قدرت تشخیص کافی دارند ارجاع دهند ، آنان را از ریشه های آن مسائل آگاه خواهند ساخت.
«و چون خبرى، چه ایمنى و چه ترس به آنها رسد، آن را در همه جا فاش مىكنند. و حال آنكه اگر در آن به پیامبر و
اولو الامر شان رجوع مىكردند، حقیقت امر را از آنان درمىیافتند. و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندكى، همگان از شیطان پیروى مىكردید.»
تهمتی که به یکی از
زنان پیامبر زده شد ، نیز در قالب
شایعه بود . خداوند عده ای را سرزنش می کند به این که چرا وقتی آن را شنیدید نگفتید ما حق نداریم آن را به زبان بیاوریم« ... خداوند شما را اندرزمی دهد که هرگز چنین کاری را تکرار نکنید .»
برای اینکه
شایعه موثر واقع نشود ، مسلمانان باید به گو نه ای تربیت شوند که تنها به مطالب قطعی ترتیب اثر دهند و بدانند که از تمام اعضای انسان ، از جمله چشم ، گوش و دل ، سوال خواهد شد .
«از پى آنچه ندانى كه چیست مرو، زیرا گوش و چشم و دل، همه را، بدان بازخواست كنند.»
برای اینکه مسلمین در مقابل جنگ روانی دشمنان اسلام بیمه شوند باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد:
شیوه های جنگ روانی در زمینه نامناسب ، استمرار و توفیق پیدا نمی كند .
زمینه های فرهنگی ، اجتماعی ضامن امنیت جامعه است و در صورتی كه اعتقادات دینی مورد نظر را به جامعه آموزش ندهیم یا این كه حرف و عمل ما با هم متفاوت باشد و یا از توجه به نسل جوان غافل شدیم ، با هر کدام از این ها ضربه ای جدی به جامعه وارد می شود .
دین اسلام بر
وحدت و همبستگی مسلمانان تأکید ویژه دارد و از آن به عنوان یک استراتژی یاد می كند . اگر این هماهنگی در جامعه ضربه ببیند ، باعث ناآرامی و هرج و مرج خواهد شد . آیات قران بر این موضوع دلالت دارد.
« خدا آن مؤمنان را كه در راه او در صف جهاد با كافران، مانند بنیان و سدى آهنین ، همدست و پایدارند بسیار دوست مىدارد.»
« به حقیقت مؤمنان همه برادر یكدیگرند پس همیشه بین برادران ایمانى خود صلح دهید و خداترس و پرهیزكار باشید، باشد كه مورد لطف و رحمت الهى گردید.»
آمادگی ممکن است به شكل آمادگی نظامی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی باشد، بنابراین در زمینه های نظامی ، آمادگی کامل لازم است .
« و شما (اى مؤمنان) در مقام مبارزه با آن كافران خود را مهیا كنید و تا آن حد كه بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگى و اسبان سوارى زین كرده براى تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و نیز براى قوم دیگرى كه شما بر (دشمنى) آنان مطلع نیستید (مراد منافقانند كه ظاهرا مسلم و باطنا كافر محضاند) و خدا بر آنها آگاه است. و آنچه در راه خدا صرف مىكنید خدا تمام و كامل به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد.»
عموم مردم باید با ترفند های تبلیغی و روانی دشمن آشنا و از آن آگاه باشند تا به آسانی فریب نخورند .اگر
شایعات ، ابزارها و اهداف آن برای مردم تبیین شود ، دیگر مؤثر نخواهد بود. به همین دلیل شفاف سازی هدف نهایی ایمان وکفر
،غلو نکردن در دین
، تذکر به این نكته که همیشه باید مواظب شیطان باشیم وبدانیم که او دشمن آشکار انسان است
از جمله مواردی است که باعث پیشگیری و مقاوم سازی مردم در مقابل جنگ روانی دشمن می شود.
سایت پژوهه
