حارث بن مسکین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حارث بن مسکین، کنیه‌اش ابوعمرو، محدّث، قاضی و فقیه مالکی قرن دوم و سوم بود.
وی در ۱۵۴ در
مصر متولد شد.
از موالی
زَبّان بن عبدالعزیز بن مروان بود و از این‌رو او را
اموی خوانده‌اند.
در بزرگسالی به طلب
علم روی آورد.
از سفیان بن عُیینه هلالی، عبدالرحمان بن قاسم عتقی، عبداللّه بن وهْب‌فهری و اشهب بن عبدالعزیز قیسی
حدیث شنید و
فقه آموخت.
وی
مالک بن انس را در
حج دید ولی از او سماع نکرد.
لیث بن سعد را نیز ملاقات کرد و از او فقط یک مسئله فقهی پرسید.
بسیاری او را توثیق کرده‌اند، از جمله
احمد بن حنبل، یحیی بن مَعین،
نَسائی، و
ابن‌وضاح.
حارث از بزرگان فقهای مالکی بود و او را از
اصبغ بن فرج، که داناترینِ مردم به آرای مالک بود، و نیز
عبداللّه بن صالح جُهَنی (کاتب لیث بن سعد) برتر دانسته‌اند.
او را به
زهد،
ورع، راست‌گویی و سیرت نیکو ستوده‌اند.
حارث بن مسکین در ۲۱۷، در ماجرای محنت، به دستور
مأمون به
بغداد تبعید و در آن‌جا زندانی شد. درباره سبب این امر دو قول آمده است: نخست این‌که حارث معتقد به
خلق قرآن نبود،
دیگر آن‌که در جلسه دادخواهی دو کارگزار مأمون در مصر، شهادت حارث برضد آن‌دو، خشم مأمون را برانگیخت.
حارث شانزده سال در
عراق بود و در اواخر ایام
خلافت واثق، به سبب کهولت و با
شفاعت احمد بن ابی‌دؤاد، آزاد شد و در ۲۳۲ به مصر بازگشت
که نوشته متوکل او و دیگر زندانیان را آزاد کرد.
وی در بغداد و مصر حدیث روایت کرد. برخی از شاگردانش عبارت بودند از: عبداللّه بن احمد بن حنبل،
ابن‌وضاح، ابوداود، نسائی و پسرش احمد بن حارث، ابوحاتم رازی،
ابوزرعه رازی
و ابویعلی موصلی.
در جمادی‌الاولی ۲۳۷ حارث از جانب متوکل به امر
قضا منصوب شد
وی ابتدا از قبول آن سر باز زد ولی با اصرار دوستانش پذیرفت.
کندی
کارهای او را در دوران قضا برشمرده است.
حارث در ۲۴۵، پس از قریب به دوازده سال، از منصب قضا استعفا کرد. او در ربیع‌الاول ۲۵۰ از دنیا رفت.
یزید بن عبداللّه، والی مصر، بر جنازه وی
نماز گزارد.
به حارث آثاری نسبت داده شده است، از جمله کتابی بزرگ در مذهب مالکی در هشت سِفر، اختلاف الرواة عن اصحاب مالک،
کتابی مشتمل بر روایات مسموع وی از ابن‌قاسم، ابن‌وهب و أشهب، و کتابی در متفقات این سه در فقه،
که ظاهرآ از هیچ‌یک اثری در دست نیست.
(۱) ابن‌حبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
(۲) چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۳) ابن‌حجر عسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، چاپ حامد عبدالمجید، محمدمهدی ابوسنه، و محمداسماعیل صاوی، (بی‌جا ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶).
(۴) ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَب فی معرفة اعیان علماء المَذهَب، چاپ مأمون‌بن محیی‌الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۵) ابراهیم بن علی ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۶) محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الصغیر، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۷) محمد بن حارث خُشَنی، قضاة قرطبة و علماء افریقیة، چاپ عزت عطار حسینی، قاهره ۱۳۷۲.
(۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینةالاسلام.
(۹) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ بشّار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
(۱۰) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
(۱۱) عیاض بن موسی قاضی عیاض، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، ج ۴، چاپ عبدالقادر صحراوی، مغرب ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۲) محمد بن یوسف کندی، کتاب الولاة و کتاب القضاة، چاپ رفن‌گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد (بی‌تا).
(۱۳) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۱۴) مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ عادل‌بن محمد و اسامه‌بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
(۱۵) محمد بن خلف وکیع، اخبارالقضاة، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حارث بن مسکین»، شماره۵۶۹۰.
