• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حباشه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حُباشَه از بازارهاي فصلي مخصوص قبیله ازد یمن بود‌ که در ماه رجب و در مناطق مشخصی از حجاز و تهامه برگزار می‌شد.پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دومین سفر بازرگانی خود برای تجارت با اموال حضرت خدیجه (علیها‌السلام) پیش از بعثت به این بازار سفر کرده بود. این بازار تا دوره عباسیان ادامه داشت که عیسی عباسی با تشویق فقیهان مکه این بازار را تخریب کرد. حباشه نام یکی از مهم‌ترین بازار های مدینه در منطقه عوالی‌نیزبود که به بازار بنی قینقاع معروف بود.


حباشه به معنای اشیای مختلف دورهم جمع شده
[۱] جوهری، اسماعیل، الصحاح، ج۳، ص۱۰۰۰، «حبش»، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.    
[۲] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۱، ص۱۰، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    
[۳] ابن منظور، محمد، لسان العرب، ج۶، ص۲۷۹، «حبش»، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.    
و نام دو بازار است که در جاهلیت، با جمع شدن اجناس گوناگون، در نقاط مشخصی از حجاز و تهامه شکل می‌گرفته است.
[۴] افغانی، سعید، اسواق العرب، ج۱، ص۲۵۸، دمشق، ۱۳۷۹ق.    


حباشه بازار فصلی مخصوص قبیله اَزد یمن بود.
[۵] ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، مکه، بیروت، دار الاندلس للنشر.    
[۶] ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۱، ص۵۹۱، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
این بازار در ماه رجب، در منطقه تهامه که شش مرحله
[۷] ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار الندلس للنشر.    
با مکه فاصله داشت، به مدت ۸ روز برپا می‌شد.
[۸] زبیر بن بکار، جمهرة نسب قریش، ج۱، ص۳۷۱، قاهره، مکتبه دارالعروبه، بی‌تا.    
[۹] بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۱۸، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.    
[۱۰] فاسی، محمد، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۴۲، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.    
برخی حباشه را از نواحی مکه و از بزرگ‌ترین بازارهای عرب در تهامه دانسته‌اند.
[۱۱] بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۱۸، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.    
[۱۲] فاسی، محمد، العقد الثمین، ج۴، ص۱۴۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.    


برخی مورخان، حباشه را محل دادوستد تاجران حجازی و یمنی
[۱۳] علی، جواد، المفصل، ج۱۴، ص۶۳، بیروت، دار الساقی، ۱۴۲۲ق.    
و نیز برخی از پژوهشگران، خون‌بها گرفتن از اسیران، غارت‌های عرب و انتقام‌گیری از جنایتکاران را از دیگر کارکردهای این بازار دانسته‌اند.
[۱۴] ا فغانی، سعید، اسواق العرب، ج۱، ص۲۵۹، دمشق، ۱۳۷۹ق.    


بنا به گزارش‌هایی، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در اولین سفر بازرگانی خود برای تجارت با اموال حضرت خدیجه (علیهاالسّلام) (حدود سال ۵۹۵م.) پانزده سال پیش از بعثت) به این بازار مسافرت کرد و در آن پارچه خرید.
[۱۵] طبری، ابن جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۳۶، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمي.    
[۱۶] ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۱، ص۶۹.    
[۱۷] حلبی، نورالدین علی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۹۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ق.    


۴.۱ - زید بن حارثه

نیز حکیم بن حزام (پسر برادر حضرت خدیجه و از بزرگان بنی‌اسد)
[۱۸] بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۹، ص۴۵۵، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    
[۱۹] محمد بن سعد، الطبقات، ج۱، ص۴۹۷، بیروت، دار صادر.    
در این بازار زید بن حارثه فرزندخوانده رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را خرید و به عمه‌اش حضرت خدیجه (علیهاالسّلام) هدیه کرد.
[۲۰] یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۲، ص۵۴۳، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.    


برپایی این بازار تا دوره عباسیان ادامه داشت و تامین امنیت آن در این سال‌ها به‌عهده حاکم مکه بود که وی به مدت سه روز نیروی نظامی در آن‌جا مستقر می‌کرد. در سال ۱۹۷ق. پس از این‌که فرمانده نیروهای اعزامی، داوود بن عیسی عباسی (حک: ۱۹۵-۱۹۷ق.) ، حاکم مکه، به دست ازدیان کشته شد، عیسی این بازار را تخریب کرد و به این ترتیب عمر بازار فصلی حباشه تهامه یا ازد به پایان رسید.
[۲۱] ] ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار الأندلس للنشر.    
[۲۲] ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۱، ص۵۹۲، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
[۲۳] کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۶، ص۱۰۳، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.


۵.۱ - مشوقین تخریب

مشوق وی در این تخریب، فقیهان مکه بودند که احتمالاً این بازار را از نشانه‌ها و یادبودهای عصر جاهلی یا دارای مفاسدی می‌دانستند.
[۲۴] ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار دارر الأندلس للنشر.    
[۲۵] ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۲، ص۲۶۱، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
[۲۶] کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۶، ص۱۰۳، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.


حباشه نام مهم‌ترین بازار مدینه در منطقه عوالی نیز بود.
[۲۷] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۱۱، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
[۲۸] شراب، محمد، المعالم الاثیره، ص۹۶، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.    
این بازار نزدیک معبر بُطحان چندین مرتبه در سال برگزار می‌شد و به بازار بنی‌قینقاع معروف بود.
[۲۹] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۱۱، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    
[۳۰] سمهودی، علی، وفاء الوفاء، ج۴، ص۹۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.    
[۳۱] احمدعلی، صالح، حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۷، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.
حاضران در بازار حباشه، در کنار دادوستد، به برشمردن افتخارات خود نیز می‌پرداختند.
[۳۲] سمهودی، علی، وفاء الوفاء، ج۴، ص۹۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م    .
با توجه به صنعتگری بنی‌قینقاع
[۳۳] واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
احتمال می‌رود که این بازار محل دادوستد آنان بوده باشد.
[۳۴] شراب، محمد، المعالم الاثیره، ص۹۶، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.    
[۳۵] احمدعلی، صالح، حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۷، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.
بازار بنی‌قینقاع به عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای جاهلی یثرب یاد شده که علاوه برتجارت در آن، یکی از مکان‌های اجتماع اهل مدینه بوده است.
[۳۶] نمیری، عمر، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۸۹، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.    
[۳۷] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۲۲، ص۳۲۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
[۳۸] نویری، احمد، نهایة الارب، ج۱۶، ص۳۷۶، دار الکتب والوثائق، ۱۴۲۳ق.    
از تجارت برخی از اصحاب، چون عثمان بن عفان و عبدالرحمن بن عوف در این بازار اخباری وجود دارد.
[۳۹] بخاری، محمد، صحیح البخاری، ج۳، ص۶۵، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.    
[۴۰] کندی، محمد، کتاب الولاه، ج۱، ص۱۱، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۲۴ق.    
پس از پیروزی مسلمانان در غزوه بدر (سال دوم)، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یهودیان مدینه را در این بازار گرد آورد و با تاکید بر آگاهی آنان نسبت به نبوت خود، از ایشان خواست تا با عبرت گرفتن از سرنوشت مکیان در بدر، به پیمان خود وفادار بمانند؛ اما آنان با به رخ کشیدن قدرت نظامی خود، از پذیرش‌اندرز آن حضرت سر برتافتند.
[۴۱] محمد بن سعد، الطبقات، ج۲، ص۲۲، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
[۴۲] واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۶، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.    
[۴۳] بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۸، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    


۶.۱ - زمینه غزوه بنی قینقاع و اخراج این قبیله

پس از این‌که بنی‌قینقاع، در بازار خود، به زن مسلمانی توهین کردند و مسلمانی را که به دفاع از وی پرداخته بود، کشتند، برخلاف پیمان‌نامه خود که رجوع به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در مخاصمات بر همه ملزم می‌ساخت،
[۴۴] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۱، قاهره، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.    
[۴۵] ذهبی، شمس الدین محمد، تاریخ الاسلام، ج۲، ص۱۴۶، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.    
در قلعه‌های خود سنگر گرفتند.
[۴۶] واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۷، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.    
[۴۷] بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۸، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    
به این ترتیب زمینه غزوه بنی‌قینقاع و اخراج این قبیله از مدینه فراهم شد. از آن‌جا که بازار اصلی مدینه از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکانی دیگر اعلام شد
[۴۸] نمیری، عمر، تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۰۴، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.    
و مشخصات این بازار در میان بازارهای بعدی مدینه نیست،
[۴۹] سمهودی، علی، نک:وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۵۶، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.    
[۵۰] کعکی، عبدالعزیز، معالم المدینة المنوره، ج۲، ص۸۰-۸۳، جده، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
به احتمال قوی این بازار پس از کوچ بنی‌قینقاع متروک شد. قابل یادآوری است که یاقوت حموی انگیزه تالیف کتاب معجم البلدان خود را بحث درباره اعراب واژه حباشه دانسته است.
[۵۱] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۱، ص۱۰، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    


۱) اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م،۸۸۵ق.) ، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق؛
۲) اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار: محمد بن عبدالله الازرقی (م،۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دار الثقافه، ۱۴۱۵ق؛
۳) الاستیعاب فی معرفة الاصحاب: یوسف بن عبدالله بن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق.) ، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛
۴) اسواق العرب فی الجاهلیة و الاسلام: سعید بن محمد الافغانی (م،۱۴۱۷ق.) ، دمشق، ۱۳۷۹ق؛
۵) الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (م،۳۵۶ق.) ، تصحیح عبدالله علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق؛
۶) انساب الاشراف: احمد بن یحیی البلاذری (م،۲۷۹ق.) ، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛
۷) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام: شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (م،۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛
۸) تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک): محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.) ، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
۹) التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم: محمد طاهر الکردی، تصحیح عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛
۱۰) تاریخ المدینة المنوره: عمر بن شبه النمیری (م،۲۶۲ق.) ، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛
۱۱) جمهرة نسب قریش و اخبارها: الزبیر بن بکار بن عبدالله (م،۲۵۶ق.) تحقیق محمود محمد شاکر، قاهره، مکتبه دارالعروبه، بی‌تا؛
۱۲) حجاز در صدر اسلام: صالح احمد العلی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش؛
۱۳) السیرة الحلبیه: نورالدین علی بن احمد الحلبی (م،۱۰۴۴ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛
۱۴) السیرة النبویه: عبدالملک بن هشام (م،۲۱۸ق.) ، به کوشش محمد محیی الدین، قاهره، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق؛
۱۵) شفاء الغرام باخبار البلد الحرام: محمد بن احمد التقی الفاسی (م،۸۳۲ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
۱۶) الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیه): اسماعیل بن حماد الجوهری (م،۳۹۳ق.) ، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛
۱۷) صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م،۲۵۶ق.) ، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛
۱۸) الطبقات الکبری: محمد بن سعد (م،۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق؛
۱۹) العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد بن احمد التقی الفاسی (م،۸۳۲ق.) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛
۲۰) عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیرة النبویه): فتح‌الدین محمد بن سید الناس (م،۷۳۴ق.) ، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق؛
۲۱) کتاب الولاة و کتاب القضاه: محمد بن یوسف الکندی (م،۳۵۵ق.) ، قاهره، دار الکتاب الاسلامی؛
۲۲) لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰-۷۱۱ق.) ، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
۲۳) المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق؛
۲۴) معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ: عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جده، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق؛
۲۵) معجم البلدان: یاقوت بن عبدالله الحموی (م،۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛
۲۶) معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع: عبدالله بن عبدالعزیز البکری (م،۴۸۷ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛
۲۷) المغازی: محمد بن عمر الواقدی (م،۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق؛
۲۸) المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام: جواد علی عبیدی (۱۳۲۴-۱۴۰۸ق.) ، بیروت، دار الساقی، ۱۴۲۲ق؛
۲۹) نهایة الارب: احمد بن عبدالوهاب النویری (م،۷۳۳ق.) ، قاهره، دار الکتب والوثائق، ۱۴۲۳ق؛
۳۰) وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی: علی بن عبدالله السمهودی (م،۹۱۱ق.) ، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.

۱. ↑ جوهری، اسماعیل، الصحاح، ج۳، ص۱۰۰۰، «حبش»، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.    
۲. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۱، ص۱۰، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    
۳. ↑ ابن منظور، محمد، لسان العرب، ج۶، ص۲۷۹، «حبش»، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.    
۴. ↑ افغانی، سعید، اسواق العرب، ج۱، ص۲۵۸، دمشق، ۱۳۷۹ق.    
۵. ↑ ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، مکه، بیروت، دار الاندلس للنشر.    
۶. ↑ ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۱، ص۵۹۱، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
۷. ↑ ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار الندلس للنشر.    
۸. ↑ زبیر بن بکار، جمهرة نسب قریش، ج۱، ص۳۷۱، قاهره، مکتبه دارالعروبه، بی‌تا.    
۹. ↑ بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۱۸، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.    
۱۰. ↑ فاسی، محمد، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۴۲، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.    
۱۱. ↑ بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، ج۲، ص۴۱۸، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.    
۱۲. ↑ فاسی، محمد، العقد الثمین، ج۴، ص۱۴۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.    
۱۳. ↑ علی، جواد، المفصل، ج۱۴، ص۶۳، بیروت، دار الساقی، ۱۴۲۲ق.    
۱۴. ↑ ا فغانی، سعید، اسواق العرب، ج۱، ص۲۵۹، دمشق، ۱۳۷۹ق.    
۱۵. ↑ طبری، ابن جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۳۶، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمي.    
۱۶. ↑ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج۱، ص۶۹.    
۱۷. ↑ حلبی، نورالدین علی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۹۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ق.    
۱۸. ↑ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۹، ص۴۵۵، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    
۱۹. ↑ محمد بن سعد، الطبقات، ج۱، ص۴۹۷، بیروت، دار صادر.    
۲۰. ↑ یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۲، ص۵۴۳، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.    
۲۱. ↑ ] ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار الأندلس للنشر.    
۲۲. ↑ ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۱، ص۵۹۲، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
۲۳. ↑ کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۶، ص۱۰۳، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
۲۴. ↑ ارزقی، محمد، اخبار مکه، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، دار دارر الأندلس للنشر.    
۲۵. ↑ ابن فهد، عمر، اتحاف الوری، ج۲، ص۲۶۱، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
۲۶. ↑ کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۶، ص۱۰۳، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
۲۷. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۱۱، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
۲۸. ↑ شراب، محمد، المعالم الاثیره، ص۹۶، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.    
۲۹. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۱۱، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    
۳۰. ↑ سمهودی، علی، وفاء الوفاء، ج۴، ص۹۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.    
۳۱. ↑ احمدعلی، صالح، حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۷، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.
۳۲. ↑ سمهودی، علی، وفاء الوفاء، ج۴، ص۹۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م    .
۳۳. ↑ واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۹، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
۳۴. ↑ شراب، محمد، المعالم الاثیره، ص۹۶، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.    
۳۵. ↑ احمدعلی، صالح، حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۷، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.
۳۶. ↑ نمیری، عمر، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۸۹، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.    
۳۷. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۲۲، ص۳۲۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
۳۸. ↑ نویری، احمد، نهایة الارب، ج۱۶، ص۳۷۶، دار الکتب والوثائق، ۱۴۲۳ق.    
۳۹. ↑ بخاری، محمد، صحیح البخاری، ج۳، ص۶۵، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.    
۴۰. ↑ کندی، محمد، کتاب الولاه، ج۱، ص۱۱، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۲۴ق.    
۴۱. ↑ محمد بن سعد، الطبقات، ج۲، ص۲۲، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
۴۲. ↑ واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۶، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.    
۴۳. ↑ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۸، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    
۴۴. ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۱، قاهره، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.    
۴۵. ↑ ذهبی، شمس الدین محمد، تاریخ الاسلام، ج۲، ص۱۴۶، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.    
۴۶. ↑ واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۱۷۷، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.    
۴۷. ↑ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۸، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.    
۴۸. ↑ نمیری، عمر، تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۰۴، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.    
۴۹. ↑ سمهودی، علی، نک:وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۵۶، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.    
۵۰. ↑ کعکی، عبدالعزیز، معالم المدینة المنوره، ج۲، ص۸۰-۸۳، جده، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
۵۱. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۱، ص۱۰، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.    


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «حباشه»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۹.    



جعبه ابزار