• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شیخ محمد حسن حر عاملی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



شیخ محمد بن حسن حُرّ عاملی در سال ۱۰۳۳ ق در روستای «مشغره» از توابع جبع چشم به جهان گشود.




آیه الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی (ره) در سجع البلابل درباره خانواده مادر شیخ می‌نویسد: «مادر بزرگوار حُرّ عاملی دختر علامه شیخ عبدالسلام فرزند حُرّ است كه دختری فاضل و ادیب بود.»
شیخ حُرّ درباره پدر بزرگ مادری خود می‌نویسد: «او دانشمندی عظیم الشأن و بلند پایه و زاهدی عابد و پارسا و فقیهی حدیث‌دان و مورد اعتماد بود كه زهد و عبادت هیچ كس به اونمی‌رسد. او در فقه و ادبیات عرب استادی زبردست بود».
[۱] . امل الآمل، ج ۱، ص ۱۰۷.

گذشته از زهد و پارسایی پدر بزرگ مادری‌اش كه همراه شیر مادر زاهدش به او به ارث رسیده بود شیخ حُرّ از پدر بزرگ پدری خود نیز شهادت را چون سر سلسله این خاندان حر بن یزید ریاحی به ارث برده بود. شهید شیخ علی فرزند محمد حُرّ عاملی مشغری پدر بزرگ شیخ حُرّ عاملی است. شیخ حُرّ عاملی درباره پدربزرگ ادیب و دانشمندش می‌نویسد: «او عالمی فاضل بود و عابدی ستوده كردار و عظیم الشأن و شاعر كارآزموده و ادیب. تحصیلاتش نزد شیخ حسن (مؤلف كتاب معالم) و سید محمد (مؤلف مدارك) و دیگر استادانش صورت گرفت ... نویسندگان ریاض العلماء و روضات الجنات، نجوم السماء و دیگر فرهنگ‌های رجال از او تجلیل كرده و نوشته‌اند كه بر اثر مسمومیت شهید شد.»
[۲] . شهیدان راه فضیلت، ص ۳۳۰.

از این شهید بزرگ چند فرزند بر جای ماند.
۱. شیخ حسین كه دارای فضل و دانش و شیوا گویی و شاعر و فردی شایسته بود.
۲. شیخ محمد كه به گفته شیخ حر عاملی فاضلی دانشمند و محققی دقیق و حافظ قرآن و عابد و شاعری كارآزموده و ادیب و شخصی مورد اطمینان بود.
۳. شیخ حسن (پدر بزرگوار شیخ حُرّ عاملی) كه شیخ حُرّ درباره ویژگیهای این پدر فرزانه و عالم خود می‌نویسد: «او دانشمندی فاضل و زبردست و ماهر و شایسته و ادیب و فقیه و مورد اعتماد بود. وی حافظ قرآن و آشنا به رشته‌های علوم عربی و فقه و ادب بود.مردم در مسائل فقهی بویژه مسائل ارث به او مراجعه می‌كردند.»
[۳] . امل الآمل، ج ۵، ص ۶۵.




حضرت آیت الله مرعشی نجفی نام علما و دانشمندانی كه شیخ حُرّ در محضر آنان زانوی ادب زده و در دروس مختلف از آنان كسب فیض نموده یا مفتخر به گرفتن اجازه نقل روایت شده است در مقدمه كتاب اثبات الهداه به رشته تحریر درآورده است؛ كه عبارت اند از:
۱. علامه شیخ حسن حر عاملی (پدر بزرگوارش) كه در محضر او درس خوانده و از او روایت نقل كرده است.
۲. علامه شیح محمد حُرّ (عموی او) علاوه بر درس فراگیری، از او روایت نقل می‌كند.
۳. علامه شیخ عبدالسلام (جد مادری).
۴. علامه شیخ علی فرزند محمود مشغری عاملی.
۵. علامه شیخ زین الدین فرزند محمد بن حسن فرزند شهید ثانی.
۶. علامه شیخ حسین فرزند حسن بن ظهیر الدین عاملی ظهیری.
۷. علامه سید حسن حسینی عاملی.
۸. علامه شیخ عبدالله فوشی حر.
۹. علامه مجلسی (ره) كه مشهورترین و بزرگترین استادان شیخ حُرّ عاملی بوده است. شیخ حُرّ در موارد زیادی در كتاب امل الآمل تصریح كرده كه از مرحوم مجلسی حدیث نقل كرده است.
۱۰. فیض کاشانی (ره) .
۱۱. علامه مولی محمد طاهر فرزند محمد حسن شیرازی نجفی.
۱۲. علامه شیخ علی مؤلف «الدر المنثور» از نوادگان شهید ثانی.
۱۳. علامه سید علی فرزند علی موسی عاملی.
۱۴. علامه محقق آقا حسین خوانساری، شارح كتاب دروس.
۱۵. علامه سید هاشم بحرانی، صاحب تفسیر البرهان.
۱۶. علامه مولا محمد کاشانی مقیم قم.



۱. جواهر السنیة
۲. صحیفة ثانیة
۳. الایقاظ من الهجعة برهان علی الرجعة
۴. خلق الکافر
۵. الفوائد الطوسیه
۶. بدایة الهدایة
۷. امل الآمل
۸. اثبات الهداة
۹. هدایة الامة
۱۰. تعلیقه‌ای بر كتاب مزار تألیف علامه نسب شناس مرحوم سید شرف الدین علی حسینی مرعشی حائری (متوفای ۱۳۱۶ ق).
۱۱.الفصول المهمه فی اصول الائمه.
۱۲. كتابی در رد صوفیه، یكهزار حدیث موجود در آن به طور عام یا خاص در رد صوفیه است.
۱۳. اجازات: در بردارنده انبوه اجازه‌های پیشینیان است.
۱۴. کشف التعمیه فی حکم التسمیه.
۱۵. كتابی در اثبات اینكه نماز جمعه واجب عینی است (در رد نظر علامه محمد ابراهیم نیشابوری).
۱۶. نزهه الاسماع فی الاجماع: اقسام و احكام اجماع در آن بیان شده است.
۱۷. كتابی در اثبات متواتر بودن قرآن.
۱۸. كتابی در رجال.
۱۹. كتابی در احوال اصحاب شایسته و ستایش شده پیامبر و ائمه ـ علیهم السّلام ـ.
۲۰. كتابی درباره منزه بودن امامان معصوم از فراموشی و سهو.
۲۱. كتابی در ردّ نظرات اهل سنت.
۲۲. وصیت به پسرش علامه شیخ محمد رضا (به شیوه کشف المحجه علامه سید بن طاووس).
۲۳. كتابی پیرامون زیارتگاهها و زیاتنامه‌ها.
۲۴. كتابی در اخلاق: كتاب طهارة الاعراق ابن مسكویه را شرح داده و روایاتی كه از ائمه اطهار وارد شده بر آن افزوده است.
۲۵. كتاب در ابطال مسأله عمومیت داشتن «حدیث منزلت».
۲۶. دیوان امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ كه اشعار امام را گردآوری و به ترتیب حروف تنظیم كرده است (در بمبئی چاپ شده است).
۲۷. حاشیه بر كتاب کافی مرحوم کلینی.
۲۸. حاشیه بركتاب «من لایحضره الفقیه» مرحوم شیخ صدوق.
۲۹. حاشیه بر كتاب تهذیب شیخ طوسی (ره).
۳۰. حاشیه بر استبصار شیخ طوسی (ره).
۳۱. رساله‌ای در مناظره خود با بعضی از علمای اهل سنت در سفر حج.
۳۲. وسائل الشیعه
۳۳. خاتمة الوسائل



محل تدریس او در مشهد مقدس، صحن حضرت ثامن الائمه بود. گرچه به درستی از عدد شاگردان شیخ اطلاعی در دست نیست، از مكان و گفتار هم عصران شیخ اینچنین به نظر می‌آید كه درس شیخ یكی از باشكوه‌ترین كلاسهای درس در عصر وی بوده است. از شمار بسیار شاگردان و آنان كه از شیخ حر روایت نقل كرده‌‌اند می‌توان به افراد ذیل اشاره كرد:
۱. شیخ مصطفی حویزی فرزند عبدالواحد بن سیار حویزی.
۲. دو فرزندش شیخ محمد رضا و شیخ حسن.
۳. سید محمد حسینی أعرجی فرزند محمد باقر.
۴. سید محمد فرزند محمد بدیع رضوی.
۵. مولا محمد فاضل مشهدی فرزندی محمد مهدی.
۶. سید محمد موسوی عاملی فرزند بن علی بن محیی الدین.
۷. مولا محمد صالح فرزند محمد باقر قزوینی مشهور به (روغنی).
۸. مولا محمد تقی عبدالوهاب استرآبادی مشهدی (متوفی ۱۰۵۸ ه‍. ق.).
۹. مولا محمد تقی دهخوار قانی قزوینی.
۱۰. سید محمد بن احمد حسینی گیلانی.
۱۱. مولا حسن بن محمد طاهر قزوینی طالقانی.
۱۲. سید نورالدین جزایری (متوفی ۱۱۵۸ ه‍. ق).
۱۳. محدث مولا محمد صالح هروی.
۱۴. حاج محمود میمندی.
۱۵. شیخ محمود بن عبدالسلام المَعْنی.
[۴] . اهل «مَعن» از توابع بحرین.

۱۶. علامه محمد باقر مجلسی (صاحب بحار الانوار).
۱۷. شیخ ابوالحسن بن محمد النباطی العاملی.
۱۸. سید محمد بن زین العابدین موسوی عاملی.



چهل سال از عمر پربار شیخ حر عاملی می‌گذشت كه او برای زیارت مرقد مطهر امام هشتم ـ علیه السّلام ـ از «مشغر» عازم «مشهد» شد. اما چیزی نگذشت كه با واقعیتهای جامعه آن روز تشیع در ایران روبرو گشت. شیخ حُرّ با آنكه از واژه شاه و شاهی نفرت داشت و عزلت و ریاضت را بر حضور و ریاست ترجیح می‌داد، در حساس‌ترین برهه تاریخ تشیع به دیگر عالمان شیعه اقتدا كرد و با پذیرفتن برخی مسئولیتهای اجتماعی در حساس‌ ترین نقطه ایران (خراسان) كه درمعرض تهاجم ازبكها و اهل تسنن هم مرز ایران بود دین خود را در صحنه سیاست نیز به تشیع ادا كرد. پذیرفتن مقام شیخ الاسلامی از سوی شیخ حُرّ به ماجرای سفرش به اصفهان باز می‌گردد كه او از طرف علامه مجلسی به دیدار كاخ شاه رفته بود.
«شیخ حُرّ در مجلس شاه سلیمان بدون اجازه شاه در بالای مجلس و نزد شاه نشست به طوری كه بین او و شاه یك متكا بیش نبود. شاه پس از نشستن رو به شیخ كرد و گفت: به من گفته‌اند تو از علمای جلیل و بزرگ عرب محمد بن حسن حُرّ عاملی هستی حال به من بگو «فاصله میان حر و خر چقدر است»؟ شیخ بی‌درنگ (به شوخی) گفت: «یك متكا»! شاه از شجاعت و حاضر جوابی شیخ یكه خورد.
[۵] . اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۶۷.

مؤلف كتاب گنجینه آثار قم می‌نویسد:
«بعد از گفتگو با شاه سلیمان و قضیه آنچنانی علمای اصفهان كه پی به مدارج علمی او بردند، شاه سلیمان در مقام استمالت از وی برآمد، او را برای توطن در اصفهان دعوت كرد و شیخ علاقه خود را به اقامت در جوار ثامن الائمه اعلام داشت. بنابراین شیخ را قاضی القضات خراسان گردانید و با تجلیل روانه ساخت.»
[۶] . گنجینه آثار قم، عباس فیض، ص ۲۴۸.




شیخ حُرّ عاملی این فرزانه روزگار سرانجام در بیست و یكم ماه رمضان ۱۱۰۴ در هفتاد و یك سالگی چشم از جهان فرو بست و در زیر گنبد حضرت (رضا)، كنار منبر، برادرش شیخ احمد صاحب الدرالمسلوک با هزاران نفر دیگر بر جسم مطهرش نماز گذارد و جسم مطهرش در ایوانِ حجره‌ای از حجره‌های صحن شریف امام رضا ـ علیه السّلام ـ جنب مدرسه‌ میرزا جعفر به خاك سپرده شد.
[۷] . سجع البلابل، ج ۱، مقدمه.




 
۱. . امل الآمل، ج ۱، ص ۱۰۷.
۲. . شهیدان راه فضیلت، ص ۳۳۰.
۳. . امل الآمل، ج ۵، ص ۶۵.
۴. . اهل «مَعن» از توابع بحرین.
۵. . اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۶۷.
۶. . گنجینه آثار قم، عباس فیض، ص ۲۴۸.
۷. . سجع البلابل، ج ۱، مقدمه.




سایت اندیشه قم    



جعبه ابزار