حرکت قطعیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قبل از تعریف این دو اصطلاح نکته‌ای را متذکر می‌شویم و آن این که بعضی گمان دارند که
حرکت بر دو قسم است؛ قطعیه و توسطیه در حالی که این طور نیست؛ زیرا حرکت به دو معنا
اطلاق می‌شود. حرکت به معنی قطع و حرکت به معنی توسط و اطلاق حرکت به این دو معنا به
اشتراک لفظی است نه
اشتراک معنوی .
در تعریف حرکت قطعیه گفته شده است: "تغییر زمانی و به تعبیر دیگر تغییری را که در طول مدتی از
زمان موجود است اگر منطبق بر زمان در نظر گیریم تغییر تدریجی یا حرکت قطعیه می‌گویند. "
حرکت قطعیه چون بر زمان منطبق است مانند خود زمان امتدادی سیال دارد و در نتیجه ممکن نیست کل آن در یک "آن" موجود باشد، بلکه کل آن فقط در مدت زمان حرکت موجود است، به گونه‌ای که به ازاء اجزاء فرضی زمان مذکور، حرکت مزبور نیز اجزاء فرضی مشابهی دارد که همراه با اجزاء مشابه زمانش موجود و معدوم‌اند؛ یعنی نیمه ی اول آن فقط در نیمه ی اول مذکور و نیمه ی دومش فقط در نیمه ی دوم آن موجود است. همچنین ربع اول آن فقط در ربع اول از زمان مذکور موجود است و ربع دومش فقط در ربع دوم آن و هکذا و در یک "آن" فقط مقطعی فرضی از آن موجود است؛ اگر زمان و
حرکت منطبق بر آن در حدی متوقف شوند، مقطع حاصل در حرکت بر مقطع حاصل در زمان منطبق است.
حرکت قطعیه یک کل ممتد است که با فرض مقاطعی در آن به اجزایی فرضی قابل انقسام است به طوری که ممکن نیست هیچ دو جزء فرضی آن با هم موجود باشند، بلکه باید جزء فرضی اول آن معدوم شود تا جزء فرضی دوم موجود شود و جزء فرضی دوم معدوم شود تا جزء فرضی سوم موجود شود و هکذا و هرگز کل آن یا حتی جزء فرضی بسیار کوچکی از آن در یک "آن" موجود نیست. آری در هر آنی فقط مقطعی فرضی از آن موجود است غیر از مقاطع فرضی
موجود در آنات قبل و بعد.
در تعریف حرکت توسطیه گفته شده است: "تغییر زمانی و به تعبیر دیگر تغییری را که در طول مدتی از زمان موجود است، اگر غیر منطبق بر زمان در نظر بگیریم تغییر مستمر یا حرکت توسطیه می‌گویند".
بر خلاف حرکت قطعیه، حرکت توسطیه همه اش در همه ی آنات حرکت موجود است. پس تغییری است که امتداد سیال ندارد گرچه زمانی و دارای طول عمر است؛ در هر آنی از آنات زمان حرکت موجود است. لذا در حرکت توسطیه در طول مدت زمان حرکت در همه ی آنات یک تغییر ثابت یافت می‌شود.
حال سؤالی مطرح است که آیا تصویر منطبق بر حرکت خارجی تصویر قطعی از حرکت است یا تصویر توسطی از آن یا به اعتباری قطعی و به اعتباری توسطی؟ به بیان دیگر آیا آنچه که در خارج است حرکت قطعیه است یا حرکت توسطیه یا هر دو؟
فیلسوفان پیشین در وجود حرکت توسطیه اتفاق نظر دارند، اما وجود حرکت قطعیه مورد اختلاف است. ظاهر سخنان "
ابن سینا " نشان می‌دهد که منکر حرکت قطعیه است، اما صراحت و حتی قرائنی بر خلاف آن وجود دارد. "بهمنیار" با نقل اشکالی بر حرکت قطعیه آن را صریحا انکار کرده است. اما "
میرداماد " وجود هر دو را در خارج قائل است همچنان که "
صدرالمتالهین " بر وجود حرکت قطعیه تاکید دارد و به شدت از آن دفاع می‌کند.
مرحوم "
علامه طباطبایی " نیز وجود هر دو معنای حرکت را در خارج می‌پذیرد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله«حرکت قطعیه».
