حریم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حریم در دو معنا استعمال شده است. از حریم به معنای نخست در باب
احیاء موات بحث کردهاند.
۱- محدودهای از اطراف
زمین احیا شده.
۲- عِرض به کسر عین.
حریم به معنای نخست به محدودهای پیرامون
مکان احیا شده از
زمین موات گفته میشود که بهرهبرداری کامل از آن مکان متوقف بر آن محدوده است و تحت
تصرف دیگری جز کسی که آن را
احیا کرده، نیست.
زمین مواتِ احیا شده دارای حریم است و حریم آن به احیا کننده آن مکان اختصاص دارد. از این رو، از شرایط احیای زمین موات، حریم نبودن آن برای
ملک دیگری است.
در اینکه حریم زمین به تبع احیای آن، در ملک
مالک آن در میآید یا مالک نسبت به آن تنها
حق اولویت و اختصاص پیدا میکند، اختلاف است.
حریم تنها در زمین موات ثابت است؛ از این رو، زمینهای ملکیای که در مجاورت یکدیگر قرار دارند، مانند شهرها حریم ندارند و صاحب هر ملک میتواند در ملک خود هرگونه تصرف مشروعی بکند.
قلمرو حریم دوگونه است:
حریم
عین مال، قطع نظر از منفعت آن، مانند حریم
خانه یا
دیوار و یا خود
قنات و
چاه؛ و
حریم منفعت، مانند حریم قنات و چاه به لحاظ منفعت مطلوب آن؛ یعنی استفاده از آب آن برای
شرب یا
کشاورزی و مانند آن.
تفاوت حریم عین با حریم منفعت در این است که در اوّلی هیچ گونه تصرفی برای دیگری
جایز نیست؛ اما در دومی تنها احداث مثل آنچه قبلًا احداث گردیده، مانند حفر چاه یا قنات در محدوده حریم منفعت، جایز نیست؛ لیکن احیای آن به کشاورزی یا بنای
ساختمان جایز است.
برای تعیین قلمرو حریم عین مال به
عرف و متعارف هر منطقه- با توجه به موقعیت و شرایط مکانی و منطقهای- رجوع میشود و ضابطه کلّی آن عبارت است از محدودهای که بهرهبرداری کامل از عین مال متوقف بر آن باشد. به عنوان مثال،
حریم خانه، محدوده ریختن خاک و زباله و جریان
آب باران و
راه ورود و خروج از آن است و قلمرو
حریم چاه یا قنات، محدودهای است که بهرهبرداری، اصلاح و لای روبی قنات متوقف بر آن است.
قلمرو حریم منفعتِ چاه آب و نیز
چشمه در روایات تعیین شده و
مشهور بر اساس آن
فتوا دادهاند. حریم چاه
آب شرب شتران چهل
ذراع و چاه
آب کشاورزی و غیر آن شصت ذراع از چهار طرف است. برخی، احیای محدوده یاد شده را مطلقاً؛ خواه به احداث چاه یا غیر آن از
زراعت،
درختکاری و مانند آن،
جایز ندانستهاند.
قلمرو حریم چشمه (قنات و چاه) هزار ذراع در زمین سست و پانصد ذراع در زمین سخت است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۲۹۶-۲۹۷.
